Fetal Zarlar ve Plasenta: Histoloji

Fetal Zarlar ve Plasenta

• Prof. Dr. Nureddin Cengiz tarafından Histoloji ve Embriyoloji dalında hazırlanmıştır.

İmplantasyon ve İlk Gelişim

• Blastosist, embriyonik kutuptan stratum kompaktaya yerleşir.
• Trofoblastlar hızla çoğalarak sitotrofoblast ve sinsityotrofoblast hücrelerine dönüşür.
• Embriyo, endometriyal salgılar, desidual hücreler ve embriyotrofla beslenir.

Trofoblastlar

• Sitotrofoblast, tek çekirdekli bir hücre tabakasıdır ve mitotik aktivitesi yüksektir. Ayrıca sinsityotrofoblastik hücreleri de oluşturur.
• Sinsityotrofoblast, hücre sınırları belirgin olmayan çok çekirdekli hücrelerden oluşur. Salgıladığı hCG, lakünalar aracılığıyla anne kanına geçer.

Uteroplasental Dolaşım ve Beslenme

• Lakünalara anne kanının dolması, uteroplasental dolaşımın başlangıcıdır.
• Lakünalarda üretilen hCG, venöz damarlar yoluyla anne kanına karışır.
• 12. günde sinsityal lakünler birleşerek laküner ağ oluşturur ve bu ağ daha sonra intervillöz aralıklara dönüşür.

Fetal Zarlar ve Görevleri

• Amniyon, allantois, koryon ve yolk kesesi fetal zarları oluşturur.
• Yolk kesesi ve allantois, zigottan gelişmesine rağmen embriyo yapısına katılmaz.
• Yolk kesesi ilkel sindirim kanalını, allantois ise fetüste urakusu oluşturur ve yetişkinde median umblikal ligamente dönüşür.
• Plasenta, embriyo ile anne arasında madde ve gaz alışverişini sağlar.

Villus Gelişimi

• Büyüyen fetüsün ihtiyaçlarını karşılamak için plasentanın anne ve fetüs tarafındaki yüzey alanı artırılır.
• 2. haftanın sonunda sinsityotrofoblast tabakasına hücre sütunları şeklinde çoğalan sitotrofoblastlar primer villusları oluşturur.
• 3. haftanın başında ekstraembriyonik mezenşim primer villusların içine doğru büyüyerek sekonder villusları oluşturur ve koryon kesesinin yüzeyini kaplar.

Villusların Farklılaşması ve Plasenta Yapısı

• Villus içindeki mezenşimal hücreler kılcal damar ve kan hücrelerine farklılaşarak tersiyer villusları oluşturur.
• 3. haftanın sonunda embriyo kanı bu villuslardaki kılcal damarlara akmaya başlar.
• Bu sırada çoğalan sitotrofoblast hücreleri sinsityal tabakayı geçerek sitotrofoblastik kabuğu meydana getirir.
• Bu kabuk koryon kesesini sarar ve sitotrofoblastik kabuk aracılığıyla maternal dokuya bağlanan villuslara kök (stem, anchoring) villus denir.
• Kök villuslardan çıkan dallanmış villuslara terminal veya yüzen (floating) villus denir.

Desidualar

• Gebelik öncesindeki değişiklikler devam etse de, endometriyumda en belirgin değişiklik implantasyon bölgesinde görülür.
• Farklılaşan endometrium hücrelerine desidual hücreler denir.
  • Desidua bazalis, embriyo tarafındaki trofoblastlara komşu desidual hücrelerdir. Embriyo ile endometrium arasındadırlar.
  • Desidua kapsülaris, embriyonun bulunmadığı taraftaki trofoblastlara komşu hücrelerdir ve embriyo ile uterus kavitesi arasındadırlar.
  • Desidua paryetalis, implantasyon alanı dışındaki alandır.
• Daha sonra desidua kapsüllaris ve desidua paryetalis kaynaşır.

Amniyotik ve Vitellin Kaviteler

• İç hücre kitlesinde oluşan amnioblastlar, epiblasttan ayrılarak amniyotik kaviteyi saran ince zarı oluşturur.
• Epiblast, amniyotik kavitenin tabanını oluşturur.
• Hipoblast ise ekzosölomik boşluğun çatısını yapar ve ince bir ekzosölomik membran (Hauser membranı) ile devam eder.
• Ekzosölomik boşluk ve membran, primer vitellus kesesine (primitif yolk sak) dönüşür.
• Embriyo bu iki kese arasında uzanır.

Ekstraembriyonik Çölom ve Vitellus Kesesi

• Vitellus kesesi, endodermden köken alır ve amniyon ile vitellus keselerini saran ekstraembriyonik mezodermi oluşturur.
• Bu boşluklar, embriyodaki hücre göçlerini sağlar.
• Ekstraembriyonik mezoderm içinde boşluklar belirir ve birleşerek ekstraembriyonik çölomu (ileride koryonik kavite olarak adlandırılacak olan) oluşturur.
• Ekstraembriyonik çölom oluşurken primer vitellus kesesinin boyu kısalır ve daha küçük definitif (sekonder) vitellus kesesi oluşmaya başlar.
• Sekonder vitellus oluşurken primer vitellus kesesinin büyük kısmı boğumlanarak ayrılır.

Koryonik Zar ve Keselerin Gelişimi

• Primer koryonik villuslar 15. günde ortaya çıkar.
• Ekstraembriyonik çölom, ekstraembriyonik mezodermi iki tabakaya ayırır, bunlar: ekstraembriyonik somatopleurik/somatik mezodermdir (amniyonu ve trofoblastı saran) ve ekstraembriyonik splanknopleurik/splanknik mezodermdir (vitellus kesesini saran).
• Ekstraembriyonik somatik mezoderm + 2 trofoblast tabakası koryonu oluşturur.
• Koryon, koryonik kesenin (gestasyonel kese/gebelik kesesi) duvarını oluşturur.
• Embriyo bağlantı sapı ile asılıdır ve ekstraembriyonik çölom, koryonik kavite adını alır.

Koryon Frondozum ve Leve

• Desidua bazalis ile temas eden koryon membranı, gelişerek koryon frondozumu (çalı gibi) oluşturur. Lakünaların içine üç tabakalı villuslar uzanır.
• Koryon leve ise 3. ayda kaybolan kapsülarise komşu koryon membranıdır.
• Koryon frondozumda dallanmalarla genişleyen primer ve sekonder villuslar arasında kalan lakünalara intervillöz aralık denir.

Amniyon ve Koryon İlişkisi

• Gelişen amniyon kesesi, frondozumun fetal yüzeyini örter.
• Amniyon ile sırt sırta olan koryon leve, desidua paryetalis ile birleşerek uterus boşluğunu dolduran amniyon kesesini oluşturur. 2mm kalınlığındadır.
• Desidua bazalis ve koryon frondozum plasentayı oluştururken desidua kapsüllaris, desiouda paryetalis ve koryon leve kaynaşarak düz bir yüzey meydana getirir.

Plasenta ve Fetal Zarların Genel Özellikleri

• Plasenta, anne ve fetüs arasında madde alışverişini sağlayan organdır.
• Göbek bağındaki damarlar aracılığıyla kan taşınır.
• Fetal plasenta ve fetal zarlar, fetüsü uterus endometriumundan ayırır.
• Fetal zarlar arasında koryon, vitellus, allantois ve amnion bulunur.
• Vitellus kesesi embriyonal ilkel barsak yapısına katılır.
• Allantois fetüste urakusu, erişkinde ise orta göbek bağını oluşturur(lar).
• Doğumdan sonra plasenta ve fetal zarlar dışarı atılır.

Plasenta: Kısımlar ve İşlevler

• Fetal kısım, koryonik membrandan gelişir.
• Maternal kısım, endometriumdan köken alır.
• Plasentanın görevleri arasında koruma, beslenme, solunum, atılım ve hormon yapımı bulunur.

Plasental Sınıflandırma

• Şekli ve uterus ile temas özelliğine göre plasentalar:
  • Diffüz (at, domuz)
  • Kotiledonar (inek, koyun)
  • Zonar (kedi, köpek)
  • Diskoid (insan, rat, tavşan)
• Maternal ve fetal vasküler yapılar arasındaki tabakalara göre:
  • Epiteliokoryal (at, domuz)
  • Endoteliokoryal (kedi, köpek)
  • Hemokoryal (insan, rat, tavşan)
• İnsan plasentası diskoid ve hemokoryal tiptedir.

Fetal Plasenta Yapısı

• Koryonik plak, koryonik villuslar ve lakünalardan oluşur.
• 4. ayda koryon membranındaki sitotrofoblast tabakası kaybolarak iki tabakalı bir yapıya dönüşür.
• Villusların mezoderme bağlandığı yer, koryonik plaktır.
• Bazı villuslar serbestçe intervillöz aralıktaki kan içinde yüzerken, bazıları desidua bazalis içine uzanarak desidua ve koryonik membranın sıkıca tutunmasını sağlar. Bu villuslara bağlı villus denir.
• Villus içindeki gevşek bağ dokusunda fetal kapillerler ve fagositik Hofbauer hücreleri yer alır.

Maternal Plasenta Yapısı

• Desidua bazalisten gelişir (desidual plak) ve aralarında yer yer bağlı villuslar bulunur.
• Poligonal stoplazmalı vakuoler ve granüler desidual hücreler arasında sinsityal hücreler görülebilir, ancak gebeliğin sonuna doğru azalırlar.
• Desidua bazalisten intervillöz aralığa spiral arterler açılır.
• Desiduadan koryonik plağa ulaşamayan bağ doku septumları, maternal plasentayı 15-20 lobüle ayırır (kotiledon). Septumların iç kısmı desidual dokudan oluşurken, üst kısımlarında fetal sinsityal hücreler bulunur..
• 4. aydan itibaren desidua bazaliste yoğun venöz pleksus gelişir.
• İleriki dönemlerde desidua ile koryon zarı arasında fibrinoit bir dejenerasyon zonu (Nitabuch tabakası) oluşur.

Plasentanın Anormallikleri

• Plasenta:
  • Miyometriuma yüzeyel olarak inmişse Accreta
  • Miyometriuma derinlemesine inmişse Increta
  • Miyometriumu geçip mesaneye kadar ulaşmışsa Percreta

Amnio-Koryonik Membran

• Amniyon, koryondan daha hızlı gelişir.
• Amniyon duvarı koryon duvarı ile birleşir. Fetus büyürken desidua capsularis ile desidua parietalis temas eder ve birleşir.
• Servikal kanaldan (uterusun) konik bir çıkıntı yapar ve doğum başladığında ilk yırtılan kısım burasıdır.

Termde Plasenta

• Disk şeklindedir, 15-20 cm çapında ve 2-3 cm kalınlığındadır.
• Maternal yüzü (kotiledonlar nedeniyle düzensiz, lobülerdir).
• Fetal yüzü amniyon zarı ile örtülüdür ve göbek bağı bu yüze yapışıktır.
• Amniyon zarı saydam olduğundan koryonik damarlar rahatlıkla görülebilir.
• Yaşlandıkça plasentada yüzey artar, villuslar çoğalır, 4. aydan sonra sitotrofoblast tabakası kaybolmaya başlar ve Nitabuch tabakası kalınlaşır.
• Fötal kılcaldamarlar villusların tepesine doğru yaklaşır bu da anne ile fetüs kanı arasında sadece sinsityotrofoblast tabakasının bariyer oluşturması demektir. Villus merkezindeki bağ dokusu artar ve kılcal damarların bazal membranı kalınlaşır.

Plasental Bariyer ve Dolaşım

• Plasenta zarları fetal kaynaklıdır.
• 22. haftaya kadar 4 tabaka içerir:
  • sinsityotrofoblast
  • sitotrofoblast
  • bağ dokusu
  • fetal kapiller endoteli
• 22. haftadan sonra duvar incelir ve sito ile bağ dokusu kaybolur.
  • dışta sinsityo
  • içte kapiller endoteli (kesintili)

Plasental Dolaşım Mekanizması

• Plasenta, korion frondozum ve desidua bazalisden oluşur.
• Fetal kirli kan, a. umblikalis ile koryon frondozumdaki villuslar içine dağılır.
• Villuslar arası temiz kan, endometrium atardamarları ile gelir ve koryon plağına çarpar.
• Arteriol çapı fazla olduğundan basınç yüksektir fakat, basınç kaybı yaşanır ve kan annenin endometrium venlerine geçer ve dışarı atılır, temizlenen kan ise v. umblikalis ile fetusa taşınır

Plasentanın İşlevleri: Taşıma

• Gazlar basit difüzyon ile taşınır.
• Besin maddeleri ve su (başlıca su, ayrıca kolesterol, trigliseritler ve fosfolipidler) taşınır.
• Vitaminlerden yağda çözünenler daha az taşınır.
• Glikoz kolaylaştırılmış difüzyon ile taşınır.
• Antikorlar (özellikle IgG, difteri, çiçek ve kızamık antikorları) pasif bağışıklıkta önemlidir.
• Atık maddeler (CO2, üre ve ürik asit) basit difüzyon ile, bilirubin ise aktif transport ile atılır.
• İlaçlar basit difüzyon ile taşınır.
• Enfeksiyöz ajanlar (CMV, Koksaki, suçiçeği, kızamık, polio) geçebilir.

Plasentanın Endokrin İşlevi

• Protein hormonlar üretir: hCG, hCS (somatomamotropin), hPL(Plasental Laktojen) ve hCT (Tirotropin) ve hCACTH (sinsityotroflarca üretilir)
• Steroid hormonlar üretir:
  • Projestin ve Östrojenler
  • PG; gebelik boyunca devamlı salgılanır, östrojen ise sinsityotroflarca salınır

Göbek Kordonu ve Amniyon Zarı

• 5. haftada oluşan göbek bağında iki arter ve bir ven bulunur.
• Bağlantı sapı ve allantois içerir.
• Vitellus kesesi damarları ve kanalı içerir.
• İntra ve ekstra embriyonik çölomu birleştiren kanal vardır.
• 10. haftada amnion zarı vitellus kesesi kanalını sararak primitif(ilkel) umblikal kordu meydana getirir.
• Proksimal kesitte orta barsak halkalarını, allantois vardır.
• Distal kesitte vitellus kesesi sapı ve göbek damarları yer alır.
• Amniyonun büyümesiyle koryonla birleşir ve koryonik boşluk kapanır.
• Vitellus kesesi içerisindeki yapıların sapından koparak amnion ile koryon arasında kalır

Göbek Kordonu ve İçeriği

• Karın boşluğunda hızla gelişen barsaklar bir kısmının sığmaması sebebi ile kordon içerisine doğru yer değiştirerek fizyolojik göbek(umblikal) fıtığına sebep olurlar.
• 3 ay sonunda geri gelirler, sonra kordondaki çölom boşluğu, allantois, vitellin kanalı ve damarlar da silinir.
• Geriye 2 arter 1 ven ve Warthon jeli kalır.

Amniyon Sıvısı

• Erken dönemde amnioblastlardan,
• İlerleyen dönemde ise büyük kısmı intervillöz boşluklardan ve desidua paryetalisden sağlanır ve fetal idrarda karışır.

Amniyon Sıvı Miktarı

• 10. haftada ≈ 30 ml, 20. haftada ≈ 350 ml, 30. haftada ≈ 700 ml

Amniyon Sıvısının Özellikleri

• Dolaşım hızı her 3 saatte bir olur
• Plasentanın fetal yüzüne yapıştığı yerden anne kanına geçer,
• Günde ayrıca 400 ml içilir
• Oligohidramnios, sıvının normalden az olması demektir(plasental yetmezlik veya renal agenezi).
• Polihidramnios, yani sıvı yüksekliği(özafagus atrezisi veya MSS anomalileri).
• %99 sudur.

Amniyon Sıvısı İçeriği

• Eritilmiş maddeler: epitel dokusu, organik ve inorganik iyonlar
• Organikler: proteinler, karbonhidratlar, hormonlar ve enzimler

Amniyon Sıvısının Faydaları

• Embriyo dışı asimetrik gelişimi engeller
• Fetüsün duvara ve organlara yapışmasını önler
• Darbe ve yaralanmalara karşı korur
• Vücut ısısını kontrol eder
• Kas iskelet sistemi gelişimini kolaylaştırır

Allantois

• Kuyruk kıvrılması ile bir kısmı embriyo içinde kalır, buradan göbek-mesane arasındaki median umblikal ligament gelişir
• Geriye kalan kısım ise bağlantı sapında kalır, sonra kaybolur
• Önemi: 3-5 haftalarda kan yapımı ve erginlikte göbek kordonu damarları buradan gelişir.