Etik: Tanımı, Kökeni ve Felsefi Temelleri

Etik Tanımı

• Etik, bireylerin toplumsal etkileşimlerinde ortaya çıkan ve diğerlerini etkileyen davranışları ve bu davranışları şekillendiren düşünce süreçlerini inceler.
• Etik, doğru ile yanlışı, haklı ile haksızı, iyi ile kötüyü, adil ile adil olmayanı ayırt etme ve bu ayrımlara uygun davranma eylemidir.

Etik Kavramının Kökeni ve Anlamı

• Ethos kelimesinden türeyen etik, alışkanlık, töre, gelenek anlamlarını taşır ve bu nedenle "törebilim" olarak da adlandırılır.
• Erdemli olmanın temelini oluşturan karakter özelliği olarak da tanımlanır.

Etiğin Felsefi Temelleri

• Etik, felsefenin beş ana dalından biridir; diğer dallar metafizik, ontoloji (varlıkbilim), epistemoloji (bilgi kuramı) ve estetiktir.

Etiğin Felsefi Disiplin Olarak Rolü

• İnsanların ahlaki davranışlarıyla ilgili sorunları ele alan felsefe dalı olarak kabul edilir.
• Ahlak kavramının özünü anlamaya çalışarak doğru ve yanlışı ayırt etmeyi amaçlar.
• İnsanların ahlaki ilişkilerini, davranış biçimlerini ve düşüncelerini inceleyen bir felsefe dalıdır.
• İnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları ve kuralları inceler.
• Doğru-yanlış, iyi-kötü gibi ahlaki kavramları felsefi bir disiplin içinde araştırır.

Aristoteles'in Etik Anlayışı

• Aristoteles, etiği kuramsal felsefeden ayırıp başlı başına bir felsefe alanı olarak ele alan ilk düşünürdür.

Etik Kavramının Sosyal Bilimlerdeki Yeri

• Etik kavramı, her sosyal bilimde farklı açılardan kendini gösterir.
• Antropolojide kültürler arası ilişkilerdeki karmaşıklıklar etik sorunlara yol açar.
• Ekonomide kıt kaynakların dağıtımı etik değerlendirmeler gerektirir.
• Politikada gücün kullanımı etik sorumluluklar doğurur.
• Sosyolojide grupların dinamikleri etik ilkelerle şekillenir.
• Hukuk, etik değerleri ilke ve yasalara dönüştürmeyi amaçlar.
• Kriminoloji, suç davranışlarını etik açıdan değerlendirir.
• Psikoloji, etik dışı davranışları anlamaya ve tedavi etmeye çalışır.
• Biyolojide biyoetik konuları etik tartışmaları tetikler.
• Ekolojide çevresel etik, doğanın korunması açısından önem taşır.

Etik ve Pusula Benzetmesi

• Etik, bir pusula gibi, gidilecek yeri doğrudan göstermese de, doğru yönü işaret ederek bireylere yol gösterir.
• Etik, bireylerin hangi eylemin doğru olduğu konusunda rehberlik eder.

Etiğin Temel Konusu

• Etik, bireyler için "doğru veya değerli olan eylem" üzerinde yoğunlaşır.

Etik Değerlere Sahip Çıkmanın Önemi

• Etik değerlere sahip çıkılmadığında toplum ahlaki olarak kirlenir.

Etik Davranmanın Nedenleri

• Ahlaki nedenler, doğru, haklı ve iyi olanı yapma sorumluluğu.
• Yasal nedenler, yasaların yanlış davranışları cezalandırması.
• Saygınlık, etik davranışların kurumsal itibarı koruması ve artırması.
• İş hayatında etik davranışlar olumlu sonuçlar doğurur.
• Değişim süreçlerinde doğru kararlar verebilmek için etik bilgi gereklidir.
• Küreselleşen dünyada etik standartlara uyum sağlamak önemlidir.

Etik ve Ahlak Arasındaki İlişki ve Farklar

• Etik ve ahlak terimleri genellikle birbirinin yerine kullanılır, ancak farklı anlamlara gelirler.
• Ahlak, insanların nasıl davranması gerektiğine dair kurallar (düsturlar) içerir.
• Ahlak, bireysel, grupsal ve toplumsal düzeyde yaşanan bir olgudur.
• Etik, ahlaki görüşleri ve öğretileri inceleyen, sınıflandıran ve eleştiren bir felsefe disiplinidir.

Etiğin Temel İlgi Alanları

• İnsanların iyiliğini, refahını ve rahatını artırmaya yönelik faaliyetler ve uygulamalarla ilgilenir.
• İnsanlar için neyin iyi, neyin kötü olduğunu belirlemez.
• İnsanların nasıl davranması gerektiği konusunda doğrudan tavsiye vermez.

Etik Çalışmalarının Odak Noktası

• "Bu davranış doğru mudur?" sorusu yerine, "Doğru davranış nedir?" sorusunu ele alır.
• Ahlaki standartların uygulanabilirliğini ve mantıklılığını sorgular.

Etik ve Ahlaki Değerlerin Kaynağı

• Ahlaki davranışların nedeni, etik gözlüğü, pusulası, metresi, karnesi, terazisi, düdüğü, anlayışı, yorumu, algılaması ve vizyonu gibi farklı faktörlere bağlı olabilir.
• Etik standartlar kişiden kişiye değişebilir, bu da etik tavırların farklılaşmasına yol açar.
• Etik standartların olmaması durumunda tutarlılık ve kalite eksikliği görülebilir.

Etik: Muhakeme ve Akıl Yürütme

• Etik, muhakeme ve akıl yürütme sürecidir.
• Ahlak yaşanan bir olgu iken, etik bu olguyu sorgulayan felsefe dalıdır.
• Etiğin araştırma konusu ahlaktır; görevi ise ahlakı incelemektir.

Etik Boyutları

• Bireysel etik, kişinin izlemesi gereken doğru ve iyi standartlardır.
• Toplumsal etik, toplum bireylerinin nasıl davranması gerektiğini belirleyen ilke, değer ve standartlardır.

Genel ve Özel Etik

• Genel etik, toplumda ve uluslararası ilişkilerde geçerli olan ahlaki kurallar ve standartlardır.
• Özel etik, belirli bir grup, örgüt veya sektörün uyması gereken ahlaki değerler ve kurallardır.

Etiğin Temel Kavramları

• İyi: Ahlaki eylemin nihai amacıdır.
• Erdem: Ahlakın övdüğü niteliklerin genel adıdır.
• Sorumluluk: Davranışların sonuçlarını üstlenmedir.
• Vicdan: Ahlaki değerler üzerine yargılama yapma yeteneğidir.

İyi Kavramı

• Ahlaki eylemin ulaşmak istediği nihai hedeftir.
• İyi kavramı konusunda filozoflar arasında tam bir fikir birliği yoktur, ancak iyinin varlığı konusunda genel bir kabul vardır.
• Aristo'ya göre iyi, mutlak olan ve kişiye göre değişen olmak üzere iki anlama gelir.
• Francis Hutcheson'a göre en büyük sayıda insana en büyük mutluluğu veren eylem en iyisidir.

Erdem Kavramı

• Felsefeye Sokrates tarafından kazandırılmıştır.
• Ahlakın övdüğü iyilikseverlik, alçakgönüllülük, yiğitlik, doğruluk gibi niteliklerin genel adıdır.
• İnsanın ruhsal olgunluğudur.
• Platon'dan beri bilgelik, iyilik, doğruluk ve ölçülülük temel erdemler olarak kabul edilir.
• Erdem, dışsal bir baskı olmadan gerçekleştirilen özgün davranıştır.
• Erdem, aşırılıklardan kaçınarak ölçülü ve dengeli olmayı gerektirir.
• Erdem, insanın aklıyla hareket etmesi anlamına gelir.
• Platon'a göre bilgi sahibi olan kişi erdemli olabilir.
• Ortak değerleri paylaşmak erdemliliktir.

Sorumluluk Kavramı

• Kişinin davranışlarının veya yetki alanına giren olayların sonuçlarını üstlenmesidir.
• İradi ve bilinçli yapılan eylemlerin sonuçlarını kabul etme durumudur.
• Ahlaki sorumluluk için akıl sağlığının yerinde olması, özgür irade ve iyinin bilgisine sahip olmak gerekir.

Vicdan Kavramı

• Kişiyi kendi davranışları hakkında yargılamaya yönelten, ahlaki değerlere dayalı içsel bir güçtür.
• Ahlaki görevlerin yerine getirilmesiyle huzur duygusu sağlar.

Etik ile İlgili Çalışma Alanları

• Etik konusundaki çalışmalar dört ana kategoride toplanabilir: betimsel, kavramsal, kuralcı ve uygulamalı etik yaklaşımları.
• Betimsel yaklaşımlar, farklı topluluklardaki ahlaki davranışları inceler.
• Kavramsal (metaetik) yaklaşımlar, ahlaki sistemlerin temellerini ve ahlakın toplumsal sistemlerdeki rolünü anlamaya çalışır.
• Kuralcı (normatif) etik yaklaşımları, ahlaki yaşamı yönlendiren temel normları belirler ve korur.
• Uygulamalı etik yaklaşımları, karşılaşılan ahlaki sorunlarda sorumlulukları belirlemeye yardımcı olur.

Etik Yaklaşımlar

• Göreli ahlak yaklaşımı, ahlaki prensiplerin kültüre, topluma ve zamana göre değiştiğini savunur.
• Evrensel ahlak yaklaşımı, tüm insanlar için geçerli tek bir etik standardın olduğunu savunur.
• Faydacılık (pragmatizm), bir davranışın sonucunun iyiliğine göre ahlaki olup olmadığını değerlendirir.
• İyi ve doğru ile ilgili görüşler, ahlaki kararlarda niyetin önemini vurgular.

Göreli Ahlak Yaklaşımı

• Ahlaki prensiplerin, davranışların doğru veya yanlış olduğunu belirleyen prensipler olduğu belirtilir.
• Davranış prensiplere uygunsa doğru, değilse yanlıştır; ancak bu prensipler kültüre, topluma, zamana ve kişilere göre değişebilir.
• Mutlak doğru kavramının olmadığını ve etik standartların değişken olduğunu savunur.

Evrensel Ahlak Yaklaşımı

• Ahlakta göreliliği reddeden "mutlakçılar" tarafından savunulur.
• Tek bir etik standardın varlığını ve doğru olanın, insanların doğru düşündüklerinden farklı olduğunu ileri sürer.
• Doğru davranışın tüm insanlar için aynı, yani tek ve mutlak olduğunu savunur.

Evrensel Ahlak Yaklaşımı: Faydacılık

• İyilik ve doğrulukla ilgili görüşler, ahlaki karar ve davranışları bu açılardan ele alır.
• Önemli olan sonuçtur. Verilen kararın veya yapılan davranışın sonucunun iyi olup olmamasına göre ahlakiliği değerlendirilir.
• Bir davranışın sonucu iyi ise ahlakidir.
• Herhangi bir davranışı gerçekleştirmeden önce diğer seçenekler gözden geçirilmelidir.

Evrensel Ahlak Yaklaşımı: Faydacılık (Pragmatizm)

• Herkes için en fazla iyiliği veya en az kötülüğü getirecek davranış veya uygulama seçilmelidir.
• Karar vermeden önce davranış seçenekleri belirlenmeli ve etkilenecek herkesin fayda ve zararı hesaplanmalıdır.
• Sonuç olarak faydası en çok olan seçenek tercih edilmelidir.

Evrensel Ahlak Yaklaşımı: İyi ve Doğru ile İlgili Görüşler - Mutlak Emir

• Bu yaklaşımda önemli olan sonuç değil niyettir.
• Niyetin doğru olması esastır; eğer niyet doğruysa sonuç da iyi olacaktır.
• Immanuel Kant (1986), kararlardaki niyetin "doğru" olmasının önemini vurgular.
• Ahlakilik hakkında hüküm verirken sadece sonuçlara odaklanmamak gerekir.
• Bir davranışın doğru olabilmesi için genel prensiplere uygun olması gereklidir.
• "Herkes aynı şeyi yapsa ne olurdu?" sorusuyla, davranışın genel geçerliliği test edilebilir.
• "İyi olurdu" cevabı, "benim yapmam doğruysa herkesin de yapması doğrudur" ilkesini destekler.

Etik Yaklaşımlar: Başka Varlıklara Saygı Duyulması

• Kişi, amaçlarına ulaşmak için başkalarını araç olarak kullanmamalıdır.
• İnsanlara değer verilmeli ve hakları, toplumun refahı veya iyiliği için feda edilmemelidir.
• Davranışlar, başkalarının seçimlerine saygı duymayı ve gelişimlerine yardımcı olmayı amaçlamalıdır.

Evrensel Ahlak Yaklaşımı: İyi ve Doğru ile İlgili Görüşler

• Birey, yeteneklerini başkalarının yararı için kullanmalıdır.
• Akıl sahibi olan insanlar, kendilerine verilen yetenekleri geliştirmeyi arzular.
• Yetenekler, hem bireye hem de başkalarına hizmet etmesi amacıyla verilmiştir.
• Becerilere sahip bireyler, zorluklarla karşılaşsalar dahi bunları geliştirme sorumluluğuna sahiptir.

Etik ve Ahlak İlişkisi

• Etik, pratik alanda ortaya çıkan ahlakın kuramsal boyutunu ve felsefenin ahlak bilgisine yönelik değerlendirmelerini içerir.

Ahlakın Tanımı ve Özellikleri

• Ahlak, toplumda düzeni sağlamak amacıyla konulmuş, yazılı olmayan kurallar bütünüdür.
• Toplumun her alanında mevcuttur ve insanların uyması gereken davranış kurallarını içerir.
• Toplumun ahlak anlayışı, kısmen doğal, kısmen uzlaşımsal ve kısmen de gelenekseldir.
• Bireyin yaratıcısına, doğaya, kendisine ve diğer insanlara karşı ahlaki sorumlulukları vardır.
• Ahlak, diğerlerine karşı sorumluluk duygusuyla, insanlar arası ilişkileri düzenleme ihtiyacından doğmuştur.

Ahlaki ve Yasal Kodlar

• Birbiriyle ilişkili çeşitli kod türleri bulunur: Yasal kodlar, ahlak/erdem kodları ve görgü kodları.
• Yasal kodlar, bir grupta kabul edilebilir minimum davranışları temsil eder.
• Ahlak/erdem kodları, daha geniş davranışsal kontrol mekanizmalarıdır.
• Görgü kodları, toplumun daha geniş davranışsal beklentilerini (kibarlık, centilmenlik gibi) yansıtır.
• Tüm bu kodlar, toplumda insanların davranışlarını kontrol etmek için vardır.

Ahlakilik Kavramı

• İyi olma isteğiyle ilgilidir.
• Ahlaki emirler genellikle emir kiplerinde ifade edilir ve kişinin dürüst, sadık, titiz ve yardımsever olması beklenir.

Ahlaki ve Etik Kurallar

• Ortak etik kurallar: başkasının hakkını yememek, güç durumundan yararlanmamak, acıyı paylaşmak, dayanışma, eşitliği kabul, kaynakları adil dağıtmak ve mükemmelliyet arayışında olmaktır.
• Diğer etik kurallar: doğruluk, dürüstlük, güvenilirlik, sadakat, adalet, yardımseverlik, saygı ve vatandaşlık sorumluluğuna sahip olmaktır.