"Eskici" Hikayesi İncelemesi

• Eskici* Hikayesi üzerine bir inceleme

Genel Bakış

• Refik Halit Karay'ın "Eskici" hikayesi bir çocuğun dünyasını merkeze alarak ana dilinin önemini vurgular.
• Yazar, hikayenin insan, doğa, nesne, çatışma, empati gibi unsurlarını ustalıkla kullanır.
• Cümleler, kelimeler, ekler ve daha büyük birimler (paragraf, bölüm) atmosfer yaratacak şekilde düzenlenmiştir.
• Hikaye, üslup ve içeriğin paralel ilerlediği başarılı bir örnektir.
• Anahtar kelimeler: Refik Halit Karay, Eskici hikayasi, doğa unsuru, çatışma unsuru.

Hikayenin Özeti

• Hikayede babasız küçük Hasan'ın annesi de ölünce Filistin'e gönderilmesi anlatılır.
• Hasan, vapurdaki yolculukta ana dilini konuşanların azalmasıyla suskunlaşır.
• Gittiği yerde yabancılık çeker ve Arapça konuşmayı reddeder.
• Sokaktan geçen bir eskiciyle karşılaşınca İstanbul'daki anıları canlanır ve ana diliyle konuşmaya başlar.
• Eskicinin işini bitirmesiyle Hasan'ın mutluluğu ayrılık acısına dönüşür.
• Hasan'ın insanları tanıdık veya yabancı hissetmesi dil aracılığıyla olur.
• Hikaye, bu kırılma noktalarını esas alarak beş bölüme ayrılır.

Hikayedeki Bölümler

• Hikayenin kırılma noktaları şu şekilde sıralanabilir:
  • 1. bölüm sonu: "Hasan gel! Hasan git!" ifadelerinin değişmesi.
  • 2. bölüm sonu: Hasan'ın askere soru sorması ve "Gemel! Gemel!" cevabını alması.
  • 3. bölüm sonu: Hasan'ın dalgınlıkla ana diliyle "Çiviler ağzına batmaz mı senin?" diye sorması.
  • 4. bölüm sonu: Hasan'ın yüreği burkularak "Gidiyor musun?" diye sorması.

İnsan Unsuru

• Hikayenin ilk bölümünde Hasan kalabalığın içindedir, fakat henüz bir şahsiyet değildir.
• Yolcular, "çocukcağız" gibi ifadelerle tanımlanır.
• Akrabalardan ayrılmak Hasan'ı etkilemezken, yabancı yolcuların azalması durgunluk yaratır.
• Hasan, benimsediği kelimeleri, ana dilini özler.
• İkinci bölümde ana dilinin işitilmemesiyle insan unsuru azalır, doğa unsuru ön plana çıkar.

Hasan'ın Psikolojik Yönü

• Hasan'ın psikolojik yönü "Hasan köşeye büzüldü..." gibi ifadelerle belirginleşir.
• Bakış açısı genelden özele, dıştan içe doğru kayar.
• Üçüncü bölümde yolculuk biter ve Hasan'ın yaşayacağı yere gelinir.
• Hasan, yabancı bir insan topluluğunun içine düşer.
• Hasan'ın "Çiviler ağzına batmaz mı senin?" sorusu hikayenin zirvesidir.
• Bu bölümde insan unsurunu Hasan ve eskici oluşturur.

Eskicinin Önemi

• İlk defa Hasan, karşısındakine kalabalık değil, özel bir şahsiyet olarak bakar.
• Çocuk, önce sadece malzemelere, sonra eskicinin memleketlisi olduğunu öğrenince yüzüne dikkatle bakar.
• Halanın ve ihtiyarın tasvirleri karşılaştırılır:
  • Hala: "Gerdanından, alnından altınlar sallanan kara çarşaflı..."
  • Eskici: "Saç sakal dağınık, göğüs bağır açık..."

Tasvirlerin Karşılaştırılması

• Halanın karalığı ürkütücü iken, eskicinin sarılığı merhamet ve hüzün uyandırır.
• Hala maddiyatı temsil ederken, eskici Van Gogh resimlerinden fırlamış gibidir.

Diğer İnsanlar

• Hikayede ayrıca Hasan'ın eskiciye anlattığı "komşunun oğlu Mahmut" ve "anası" da insan faktörü içinde değerlendirilir.

Bölümler Arası Geçişler

• Beşinci bölüm kişiler bakımından dördüncünün devamı, atmosfer bakımından tezat oluşturur.
• Kavuşmanın coşkusu yerini ayrılığın acısına bırakır.

Tabiat Unsuru

• Hikayede doğa, insandan sonra önemli bir unsurdur.
• Hasan'ın suskunlaşması çevre tasvirleriyle verilir.
• İkinci bölüm eğer hikayenin ilk bölümü olsaydı Hasan'ın gurbet duygusu bu kadar başarılı verilemezdi.
• Önce genel özellikler, sonra bitkilerin azaldığı, boğan bir atmosfer tasvir edilir.

Mekan Tasvirleri

• Mekan tasvirleri ayrıntıdan sıyrılarak duyguya hizmet eder.
• Her paragraf bir arka fona geçildiğinde silikleşen bir manzara resmi gibidir.

Hasan'ın Durgunluğu

• "Portakal Bahçelerine dalmış..." ifadesi tabiatın canlılığını koruduğunu gösterir.
• Buna karşılık Hasan'da ana dilini işitmemekten kaynaklanan bir durgunluk vardır.
• Hasan'ın yalnızlık hissiyle tabiat canlılığını kaybeder.

Atmosfer Değişimi

• Yeşil tonlar yerini donuk renklere bırakır.
• "Yamaçlarda keçiler otlayan kuru..." ifadesinde ses tekrarlarıyla atmosferin rahatsız edici yönü vurgulanır.

Doğa ve Duygular

• Trenin gidişiyle tabiat güzelliklerinin kaybolması Hasan'ın yalnızlaşmasıyla paraleldir.
• İhtiyarın ve çocuğun geçmişi hatırlamasıyla iç açıcı esintiler oluşur.
• Hasan'ın nefes almadan konuşması ihtiyara yurdunun güzelliklerini hatırlatır.

Tabiatın İfade Edilişi

• Şu satırlarda, sevilenden uzaklaştıran tren pencereleri, yine geride kalan güzellikleri ve hüzünleri temsil eden tabiat unsurlarıyla birleşerek çocuğun duygularına tercüman olmaktadır:
• “Arabistan sıcağıyla yanan kızgın göğsüne bir pınar sızıntısı kadar serin, ürpertici döküldüğünü duydu” cümlesinde ise ihtiyarın göğsünde bir serinlik hissi uyandıran gözyaşları tabiat unsurlarıyla birlikte belki de bir daha yaşayamayacağı güzel bir hissi telkin edecek bir şekilde verilmiştir.

Nesneler

• İlk bölümde vapur, hareketli, neşeli bir atmosfer oluşturmaya hizmet eder.
• Hasan memleketinin iklimini teneffüs eder, insanlarıyla ana dilinde konuşur.
• Vapur memleketinin iklimi, insanları ve ana diliyle geride kalır.
• Vapur, yalnızlık, ayrılık, gurbet duygularını ön plana çıkaran trene bırakır.
• Tren, toplumsal şuuraltı düşünüldüğünde evrensel bir boyuta taşır.
• Hasan'ı ana dilinden uzaklaştıran bir vasıtadır.
• Hasan'ın gözyaşları yağmurda yol alan bir trenle özdeşleştirilir.

Kıyafetler

• Hasan halasının yanına geldiğinde kıyafetlerin tuhaflığı dikkatini çeker.
• Bir süre sonra kıyafetler Hasan'ın üzerinde görülür.
• Hasan, susmaya devam eder ve yabancı unsurların etkisini bilinçli bir tavırla gösterir.

Atmosfer Yaratma Yeteneği

• Refik Halit'in en başarılı olduğu hususlardan biri atmosfer yaratma yeteneğidir.
• Yazar, nesnelerle yarattığı atmosfer değişikliğiyle Hasan'ın dalgınlığına zemin hazırlamıştır.
• Yazar, yarattığı atmosferden sonra yabancı insanlara, doğaya, nesnelere ve çatışma unsurlarına yer verir.
• Son iki bölümde coşku ve ayrılığı ifade eden duyguları karşılamak için benzetme unsuru olarak yararlanılmıştır

Çatışmalar

• Hasan'ın çevresiyle yaşadığı çatışmalar ön plana çıkar.
• "Hayırlı bir iş yaptıklarına herkesi inandırmış..." ifadesi okurun kişilere karşı tavır almasını sağlar.
• Hasan pasif bir tavır alarak çekilir ve susar.
• Çatışmayı yaratan temel unsur ana dilinin konuşulmamasıdır.
• Hasan'ın askere develeri sorması çatışmanın şiddetli olmadığını gösterir.

Hasan'nın Tepkisi

• “Anlamaya başladığı Arapçayı konuşmayarak sustu..." ifadesi Hasan'ın savaş açtığını gösterir.
• Hasan'ın kıyafetleri değişir fakat susmakta ısrar eder.
• Hasan'ın ana dilinden başka bir dilde konuşmamakta diretmesi gösteriyor ki, "Bu dört yanı duvarlı, tek kat, basık ve toprak evde öyle canı sıkılıyordu ki” cümlesi her şeye alışabilen Hasan'ın ana dili konusundaki ısrarını göstermektedir.

Empati

• Hikayeye çatışma değil, empati hakimdir.
• Şu cümleler sadece Hasan'ın değil, herkesin çocukluğundan kesitlerdir: "Sonra Kanlıca'daki evlerini tarif etti..."

Eserin Boyutları

• Hikaye bireyden kopup kelimelerden sıyrılarak aşka ve farklı bir boyuta ulaşır.
• İşte hikâyenin bireyden kopup kelimelerden, virgüllerden, seslerden sıyrılıp pek çok benliğe sirayet etmesi ve aşkın bir boyut kazanması:
• “Asıl konuşan Hasanʼdı, altı aydan beri susan Hasan... Durmadan, dinlenmeden, nefes almadan, yanakları sevincinden pembe pembe, dudakları taze, gevrek, billur sesiyle bir teviye konuşuyordu. Aklına ne gelirse söylüyordu. Eskici hem çalışıyor, hem de ara sıra “Ha! ya? öyle mi?" gibi dinlediğini bildiren sözlerle onu söyletiyordu; artık erişmeyeceği yurdunun bir deresini, bir rüzgârını, bir türküsünü dinliyormuş gibi hem zevkli, hem yaslı dinliyordu; geçmiş günleri, kaybettiği yerleri düşünerek benliği sarsıla sarsıla dinliyordu."

Sonuç

• Hasan'ın "Gidiyor musun?" sorusuyla atmosfer değişir.
• Giden sadece eskici değil, ikisinin de vatanıdır.
• Özenle yaratılan atmosferde dil kullanımı önemlidir.

Dilin İncelikleri

• Cümleler, kelimeler, ekler atmosfer yaratmak için düzenlenmiştir.
• Bütünün ilişkisi ve anlam çağrışımları önemlidir.
• Zaman yapıları farklı atmosferlere hizmet eder.

Anlatım Tarzı

• Dışa yönelik gözlemlerin ağırlığı ilk bölümde hakimdir.
• Gerilim ve duygu yoğunluğu azdır, cümleler basittir
• Diğer bölümlerde sıralı, eksiltili, devrik cümleler kullanılır.
• İfadeler somut ve genel göndermeler içerir.
• Hasan'ın suskunlaştığı ikinci bölümden itibaren duygu yoğunluğu artar.
• Tasvir cümleleri benzer kuruluşlarla farklı atmosferler yaratır.

Ahenk

• Kelime ve ek tekrarlarıyla ahenk sağlanır.
• Fizikî tasvirlerden psikolojik tasvirlere geçilir.
• "Büzüldü", "susuyordu" gibi fiiller ruh haline paralel kullanılır.
• Tekrar eden sıfatlar, ikilemeler ahenk sağlar.

Ahenk Unsurları

• İyelik ve ablatif ekleri kullanılır.
• "li" yapım eki tekrarıyla ahenk çeşitlenir.
• "Kara" kelimesinin tekrarı kadının soğukluğunu vurgular.
• Ç harfi vurgusu ses ile sağlanır.

Duygusal Anlatım

• Eskiltili cümle yapıları duygusal yoğunluğu arttırır.
• Daha çok Hasan'daki duygu yoğunluğunun arttığı yerlerde karşımıza çıkmaktadır.
• Bunlar bir can sıkıntısının, umduğunu bulamayan bir çocuğun ruh hâlini veren cümlelerdir.

Konuşmalar

• Devrik cümle yapıları çeşitlilik ve anlam kazandırır.
• Zamirler ve seslenme edatları sona çekilerek etki artırılır.
• Son bölümde çocuğun ve ihtiyarın durumunu anlatan parçalar birbirini açar.

Zaman Kullanımı

• Hikayede geçmiş zaman hakimdir.
• Sadece son bölümde şimdiki zaman kullanılır(Eskici başka söz bulamamıştı cümesi gibi).

Değerlendirme

• Hikayede bütün unsurlar estetik bir atmosfer içinde düşünceyi işlemek için kullanılmıştır.
• Esas vurgulanmak istenen gurbetten ziyade ana dilin önemi ve gurbet duygusunu tetikleyen unsurun dilden uzaklaşma hissidir.
• Bu didaktik bir mesaj değil, hikayenin kendisi olarak karşımıza çıkar.
• Hasan'ın etrafında ana dilini konuşan kalmayınca durgunlaşması, halasının göğsünü yabancı algılaması gibi unsurlar dilin önemini vurgular.
• Yazar, bu unsurları vurgulamak için çocuğu ön plana çıkarır.
• Saflığı ve temizliğiyle çocuk merhameti artırır ve hikâyenin etkileyiciliğini yükseltir.