Ерте Түркі мемлекеті - Түркі қағанаты

Study Notes

Ерте Түркі мемлекеті - Түркі қағанаты

552 жылы Бумын қаған Түркі қағанатын құрды.
553 жылы Бумын қаған қайтыс болды.
Қара-Ескен Бумынның інісі, оның билігі кезінде түріктер аварларды жеңді.
Иркинді (Мұқан қаған) деп аталатын тағы бір інісі билікке келді.
Мұқан қаған (553-572) билік жылдарында Түркі қағанаты Орта Азияда үстемдікке ие болды.
Қидандар, қырғыздар бағындырылды, Солтүстік Қытай алым-салық төлеуге мәжбүр болды.
563-567 жылдары эфталиттер патшалығы жаулап алынды.
Түріктердің жері Каспий теңізінен Солтүстік Индияға және Шығыс Түркістанға дейін созылды.

Түріктердің батысқа жасалған жорықтары

Иштеми бастаған жорықтар Бумын қайтыс болғаннан кейін өтті.
Иштеми 552/553 жылдары Ху елін (соғдылықтарды) бағындырды және өзін қаған деп жариялады.

Түркі қағанатының өркендеуі және билігі

Түріктер Жібек жолына ие болды, Жерорта теңізіне дейін баратын жолына иелік етті.
Византиямен одақтасып, Иранға қарсы жорықтар жүргізді.
571 жылы Иштеми Солтүстік Кавказды, Керчь түбегін (Боспор) басып алды.
Түріксанф Қырымға шабуыл жасады.
582-593 жылдары билік үшін қырқыстар басталды.
Иран 588 жылы түріктерді жеңді.
Византия 590 жылы Боспорды қайтадан жаулап алды.

Түркі қағанатының ыдырауы

Өзара қырқыстар және әлеуметтік қайшылықтар Түркі қағанатын әлсіретті.
Түркі қағанаты 603 жылы Шығыс және Батыс Түркі қағанатына бөлінді.
Түркі қағанаты Шығыс Түркістаннан Амударияға дейін, Еділ өңіріне және Терістік Кавказға дейінгі жерді бақылауды қамтыды.

Түркі мемлекетінің құрылымы

Түркі мемлекеті қаған басқарған.
Қағанның оң қолы яғбу деп аталған.
568 жылдан бастап Түркі қағанаты 4 аймаққа бөлінді.
Қаған ордасы Алтайда болды.
Халық бектер, қара будундар (жалпы халық), таттар (құлдар) деп бөлінді.
Түріктерге бағынған тайпалар оғыз деп аталды.

Түркі қағанатының Қытаймен қарым-қатынасы

581 жылы Қытайда Суй династиясы орнады, олар түріктермен сауданы тоқтатты.
Ұлы Жибек жолында түрік қағандарының рөлі төмендеді.
Суй династиясы Түркі қағанатын әлсіретуге тырысты, ішкі қайшылықтар пайдаланылған.
602-603 жылдары Түркі қағанаты екі бөлікке бөлінді.

Қағанаттың бөлінуі

604 жылы Батыс Түркі қағанатының қағаны Тардуш (Дато) сайланды.
Шығыс Түркі қағанатының қағаны деп аталынатын тұлға аталды.

Description

Бұл квизде Ерте Түркі мемлекеті, specifically Түркі қағанаты туралы маңызды деректер қамтылған. Бумын қағанның билігінен бастап, Түркі қағанатының өркендеу кезеңіне дейінгі оқиғалар қарастырылған. Оның тарихы мен елдің стратегиялық жорықтары туралы білесіз.