Ergoterapide Aktivite ve Okupasyon Kavramları

2. Hafta: Ergoterapide Aktivite ve Okupasyon Kavramları

• Etkinlik ve uğraş, hem gündelik dilde hem de profesyonel bağlamda kullanılan terimlerdir.
• Bu terimler ergoterapide merkezi bir öneme sahip olduğundan, birçok araştırmacı kesin anlamlarını tanımlamaya çalışmıştır.
• Tanımlardaki çeşitlilik, özellikle alana yeni başlayan ergoterapi öğrencileri için kafa karıştırıcı olabilmektedir.
• Okupasyonun evrensel ve kabul görmüş bir tanımı henüz mevcut değildir.
• Okupasyonel bilimciler, okupasyonun karmaşık ve çok boyutlu yapısı nedeniyle evrensel bir tanıma ulaşmanın zorluğuna vurgu yaparlar.
• Okupasyon teriminin farklı tanımlarının incelenmesi, kapsayıcı bir tema oluşturulmasına yardımcı olabilir.

Okupasyon Tanımları

• Okupasyonlar, insanların çevresel zorluklarla başa çıkmasını sağlayan ve kültürel olarak sınıflandırılan aktivitelerdir (Yerxa, 1993). Örneğin, balık tutmak farklı kültürlerde rastlanan bir uğraştır.
• Okupasyonun özellikleri davranışsal ve sosyal değerlere sahip olmanın yanı sıra uyarlanabilir beceriler içermesi, organize olması ve hedefe yönelik olmasıdır. Aynı zamanda kişinin yaşam kalitesini artırması ve sağlığı etkileme potansiyeline sahip olmasıdır.
• Wilcock (1999), Okupasyonu "İnsanların varlıksal olarak kim olduklarıyla ilişkili olarak yaptıkları her şey" olarak tanımlar.
• Blesedell Crepeau ve ark. (2003), okupasyonu "İnsanların yaşamlarını sürdürmelerine, ailelerine ve topluma katkıda bulunmalarına olanak tanıyan günlük aktiviteler" olarak tanımlar. Ergoterapistler okupasyonları öz bakım, üretkenlik ve serbest zaman olarak sınıflandırır.
• Christiansen ve Townsend (2010), okupasyonları "Toplumun değerlerini yansıtan, insanların yaşamlarına anlam, kimlik ve yapı kazandıran, insan sağlığı ve iyilik hali için gerekli olan" olarak tanımlar.
• Dünya Ergoterapi Federasyonu (2012), okupasyonları "İnsanların zaman geçirmek, hayata anlam ve amaç katmak için bireysel, ailevi ve toplumsal olarak yaptıkları günlük aktivitelerdir. İhtiyaç duyulan, istenen ve yapılması beklenen şeylerdir" şeklinde tanımlar.
• Townsend ve Polatajko (2013), "Okupasyon insanların kendilerine bakmak da dahil olmak üzere kendilerinin zamanını alacak şekilde yaptıkları her şeydir.

Aktivite Tanımları

• Aktivite; bireyler ve bir kültür tarafından adlandırılan, örgütlenen ve değer verilen günlük yaşamın bir parçasıdır (Townsend ve Polatajko, 2013).
• Bir insanın istediği, ihtiyaç duyduğu veya yapmak zorunda olduğu her şeyi ifade etmek için kullanılır (Wilcock ve Towsend, 2014).
• Amerikan Ergoterapi Birliği okupasyonu "Tüm bireylerin doğuştan gelen bir ihtiyacı ve yaşamları boyunca anlamlı okupasyonlarda bulunma hakkı" olarak tanımlar (2017).
• Anlamlı uğraşlara katılım yaşam boyunca gelişimi, sağlığı ve refahı etkiler. Bu nedenle ergoterapinin odak noktası danışanların yaşam durumlarına katılımlarını desteklemektir.

Okupasyon ve Aktivite Sözcüklerinin Anlamları

• Türk Dil Kurumu'na göre uğraşı; meşgul olunan şey, dinlendirici ve oyalayıcı iş anlamlarına gelir.
• Amerikan Ergoterapi Derneği'ne (AOTA) göre okupasyon; insanların yaşamlarına anlam ve amaç katmak için yaptıkları aktivitelerdir.
• Cambridge Sözlüğü'ne göre okupasyon; bir kişinin mesleği, düzenli bir aktivite veya bir yerin kontrolünün ele geçirilmesi durumunu ifade eder.
• Merriam-Webster Sözlüğü'ne göre okupasyon; kişinin dahil olduğu aktivite veya bir alanın ele geçirilmesi anlamına gelir.
• Türk Dil Kurumu'na göre aktivite; etkinlik anlamına gelir.
• Amerikan Ergoterapi Derneği'ne göre aktivite; insanların günlük olarak gerçekleştirdikleri eylemlerdir ve genellikle kişisel anlam taşımaz.
• Cambridge Sözlüğü'ne göre aktivite; bir şeyin olduğu veya insanların hareket ettiği durum, bir amacın çalışması veya zevk için yapılan bir etkinliktir.
• Merriam-Webster Sözlüğü'ne göre aktivite; aktif olmanın niteliği, davranış veya eylemlerdir.

Okupasyonun ve Aktivitenin Bileşenleri

• Blesedell Crepeau ve Schell (2009) okupasyon ve aktiviteye özgü bileşenleri özetlemiştir.
• Okupasyonun karakteristik tanımları kişisel deneyimi, kültürel değerleri yansıtmayı, birden fazla görevi, yaşama organizasyonunu, bireyin ve diğerlerinin ihtiyaçlarını karşılamayı, zamanı doldurmayı, yetenek ve becerileri kullanmayı, fiziksel/zihinsel bileşen içermeyi, zevk vermeyi, topluluğa katkıda bulunmayı ve sağlığı/esenliği içermektedir.
• Aktivite küçük davranış kümeleri, nesne kullanımı, eylem, üretkenlik, hedefe yöneliklik, duyusal-algısal, motor, sosyal, psikolojik ve entelektüel işlevlerin gelişimini içerir.
• Larson ve arkadaşları (2003) ergoterapide okupasyon ve aktivite arasındaki farkları belirtmişlerdir.
• Okupasyon kesin başlangıç ve bitiş noktalarına sahip olup kişinin kendisi seçebilir.
• Okupasyon; istendik, tekrarlanabilir, anlamlı, kimliğe anlam katan, kültürel olarak etiketlenen ve zamanla değişen bir yapıya sahiptir.

Okupasyonel Denge

• Değerli, zorunlu ve isteğe bağlı aktivitelere katılım sağlarken algılanan tatminlik durumudur. Okupasyonların uyumlu, tutarlı ve kontrol altında olmasıdır.
• Okupasyonel dengesizlik, kişinin bir alana aşırı veya yetersiz odaklanması nedeniyle sağlığın ve yaşam kalitesinin bozulmasıdır.
• Okupasyonel denge, değişen şartlara uyum sağlayarak, aktivitelerin ne zaman, nasıl ve ne kadar süreyle yapılacağına dair seçimler yapmayı gerektirir.
• Okupasyonel denge veya dengesizlik mutluluk, stres, sağlık ve esenlik gibi algılanan durumları etkiler.
• Okupasyonel denge; zamanla değişen, öznel, bireyselleştirilmiş bir deneyim, algılanan bir durum ve dinamik bir süreçtir.
• İyilik halini sağlayan fiziksel, zihinsel, sosyal, isteğe bağlı ve zorunlu okupasyonlar arasında denge önemlidir.

Okupasyonel Adalet

• Bireylerin çevreleri bağlamında benzersiz okupasyonel kapasite, ihtiyaç ve rutinlere sahip olduğunu ve kapasitelerini kullanma hakkını savunmaktır.
• Çeşitli sosyal koşullar ve yapılar içinde gerçekleştirilen okupasyon adaletin lehine ve aleyhine olan seçenekleri etkileyen bireysel ve toplumsal deneyimlerdir.

Okupasyonel Adaletsizlik

• İnsanların benzersiz okupasyonel ihtiyaçlarına saygı duyarak günlük yaşamlarına katılımını sağlamak ve kaynakları adil kullanmak gerekir.
• Aksi takdirde katılım özgürlüğünün ihlali adaletsizliğe yol açar.
• Durocher ve ark. (2014), Okupasyonel adaletsizliği beş biçimde tanımlar: okupasyonel ırkçılık, yoksunluk, marjinalleşme, yabancılaşma ve dengesizlik.
• Okupasyonel ırkçılık; ırk, engellilik, cinsiyet, yaş, milliyet, din ve inanç gibi kişisel özelliklere dayalı olarak bazı bireylerin veya grupların uğraşılara katılım olanaklarının bilinçli olarak sağlanması veya kısıtlanmasıdır.
• Okupasyonel yoksunluk; insanların kişisel tercihlerle belirlenen okupasyonlara katılımının kültürel değerler veya ekonomik etkenler gibi çeşitli nedenlerle kısıtlanmasıdır (Ann Wilcock, 2006). Bireyin kontrolü dışındaki faktörler nedeniyle anlamlı okupasyonlara katılım sürecinden uzun süre kısıtlanma durumudur.
• Okupasyonel marjinalleşme, bireylerin veya grupların toplum tarafından değerli görülen okupasyonlara katılma fırsatından dışlanmasıdır. Genellikle cinsiyet, yaş veya yetenek gibi faktörler nedeniyle ayrımcılığa uğrayan bireylerin görünmez veya daha az değerli uğraşılara katılımı sağlanır.
• Okupasyonel yabancılaşma, insanların günlük yaşamlarını anlamsız veya amaçsız olarak deneyimlemesidir. Ekonomik değeri olmayan okupasyonlar zihinsel/ruhsal olarak zenginleştirmezken tekrarlayan okupasyonlar yabancılaşma hissi yaratır.
• Okupasyonel dengesizlik; yaşamın belirli bir alanında aşırı zaman geçirmeyi (örneğin iş yaşamına fazla odaklanıp aile rutinlerini aksatmak) veya bazı bireylere çok az fırsat sunulması sonucu tükenmişlik hissetmeyi ifade eder. Bu durum, hakların ve ödüllerin orantısız dağılımıyla da ilgilidir.

Bilinçli Okupasyon

• Bilinçli okupasyon; okupasyonel varlık, farkındalık, bağlanma, iyilik hali ve doyumun bir araya gelmesiyle oluşur.
• Okupasyonel varlık; bir ortamda okupasyonu deneyimlerken bireyin kendinin farkında olmasıdır. Başlangıçta sadece yaparak anın kutsallığının deneyimlenebileceği savunulurken, daha sonra içsel ruhun gelişimi ön plana çıkmıştır.
• Okupasyonel farkındalık; dikkatli farkındalık yoluyla günlük yaşam aktiviteleri sırasında ortaya çıkan düşünceleri ve duyguları fark etmeye yardımcı olan bir kavramdır. Örneğin romatizmal hastalığı olanlarda farkındalık düşüklüğü sağlığı azaltan bir güç olabilir. Farkındalık egzersizleri öz saygıyı artırabilir.
• Okupasyonel bağlanma, bireyin kendisi için anlamlı ve amaçlı okupasyonları gerçekleştirmesidir. Bireylerin okupasyonlarla ilgilenirken farklı deneyimler yaşaması, olumlu ve olumsuz sonuçları algılaması durumudur.
• Okupasyonel iyilik hali, insanların okupasyonel yaşamlarında memnuniyet ve anlam gibi olumlu duygulara ulaşmasıdır. Aile, arkadaşlık gibi sosyal bağlamlar önemlidir. Yaşlı bireyler için tanıdık insanlarla tanışmak, yeni fikirler edinmek ve sosyal aktivitelere katılmak okupasyonel iyiliği teşvik eder.
• Okupasyonel doyum, okupasyonlara katılım sağlarken kazanılan deneyimlerden elde edilen doyumu ifade eder. Ergoterapide hedef, bireyin kendi benliği için yaşaması ve okupasyonel doyuma ulaşmasıdır.

Okupasyonun Karanlık Tarafı

• Sağlık ve esenlik odaklı ergoterapi bakış açısına meydan okuyan yeni bir kavramdır.
• Okupasyonların karanlık bir tarafı olabileceği kabul edilerek değerlendirmelerin çok yönlü yapılması gerekir. Karanlık olarak görülen bazı uğraşlar aslında terapötik potansiyele sahip olabilir.
• Okupasyonlar anti-sosyal, suçlu, sapkın, şiddet içeren, yıkıcı, zararlı, verimsiz, sağlığa zararlı veya aşırı olabilir. Bununla birlikte yine de anlamlı, yaratıcı, ilgi çekici, rahatlatıcı ve keyif verici olabilir.
• Şiddet eylemi, okulasyonun karanlık bir boyutu olarak ele alınmalıdır.
• Şiddet uygulayanlar veya maruz kalanlar için bu okulasyonun anlamı ve motivasyonu incelenmelidir.
• Şiddete katılım, bireylerin tutumlarını, değerlerini etkileyebilir.
• Şiddetin kişi üzerindeki etkilerini anlamak, ergoterapistler için önemlidir.
• Okupasyonların karanlık tarafı yasal ve etik sorunlara yol açsa da ergoterapi müdahalesinden kaçınılmamalı, daha fazla araştırma yapılmalıdır.