Ekonomiya: Mga Sektor at Pag-ikot

Ekonomiya

• Ang terminong "ekonomiya" ay hango sa Griyegong salitang "oikonomia".
• Ang "oikonomia" ay binubuo ng dalawang salita: "oikos" (bahay) at "nomos" (batas o pamamahala).
• Itinutukoy nito ang sistema ng produksyon, distribusyon, at pagkonsumo ng mga produkto at serbisyo sa isang bansa.
• Nagdidikta sa kasaganaan at kabuhayan ng isang lipunan.

Mga Pangunahing Sektor ng Ekonomiya

• Agrikultura: Kabilang dito ang pagsasaka, pangingisda, at paghahayupan.
• Industriya: Ang sektor na ito ay tumutukoy sa paggawa ng mga produkto sa mga pabrika.
• Serbisyo: kabilang dito ang mga trabahong nagbibigay ng serbisyo tulad ng edukasyon, transportasyon, at kalusugan.
• Kalakalan: sumasaklaw sa pagpapalitan ng mga produkto at serbisyo sa loob at labas ng bansa.

Pag-ikot ng Ekonomiya

• Mamimili (Consumers): Bumibili ng mga produkto at serbisyo.
• Prodyuser (Producers): Lumilikha ng mga produkto at serbisyo.
• Pamahalaan (Government): Nagsasaayos ng ekonomiya sa pamamagitan ng mga batas at polisiya.

Economic Globalization

• Ito ay ang proseso ng pagpapalawak at pagpapalalim ng pandaigdigang integrasyon sa ekonomiya.
• Nagsasangkot ito ng malayang palitan ng produkto, serbisyo, puhunan, at kaalaman sa pagitan ng iba't ibang bansa.

Halimbawa ng Economic Globalization sa Pilipinas

• Business Process Outsourcing (BPO): Mga call center na nagbibigay ng serbisyo sa ibang bansa.
• Overseas Filipino Workers (OFWs): Malaking bahagi ng ekonomiya ng Pilipinas ay nanggagaling sa remitans mula sa OFWs.
• Kalakalan: Pagpasok ng mga international brands gaya ng McDonald's at Uniqlo.
• Online Marketplace: Pagdami ng paggamit ng Lazada, Shopee, at Amazon para sa e-commerce.

Transactional Corporations (TNCs)

• Mga korporasyong may negosyo sa iba't ibang bansa.
• Hindi kinakailangang magkaroon ng pisikal na opisina sa bawat isa sa mga bansang ito.
• Ang kanilang operasyon ay nakatuon sa pangangalakal at pagpapalawak ng merkado sa pamamagitan ng suppliers, outsourcing, at networking sa ibang bansa.
• Halimbawa nito ay Amazon, Apple, at Microsoft.

Teorya ng Realismo

• Ito ay isang teoryang pampulitika na binibigyang-diin ang kapangyarihan, kumpetisyon, at interes ng estado sa pandaigdigang ugnayan.
• Ang mga TNCs ay pwedeng gamitin bilang instrumento ng mga estado para palakasin ang kanilang ekonomiya at geopolitikal na interes.
• Nagpapaliwanag kung paano umaasa ang mahihinang ekonomiya sa mas malalakas na ekonomiya dahil sa trade system.
• Halimbawa, maraming TNCs ang kumukuha ng murang hilaw na materyales at lakas-paggawa mula sa mahihirap na bansa habang dinadala ang malaking bahagi ng kita sa kanilang bansang pinagmulan.

Multinational Corporations (MNCs)

• Mga kumpanya na may operasyon sa higit sa isang bansa.
• Karaniwan silang may punong tanggapan sa isang bansa ngunit may mga sangay, pabrika, o opisina sa iba’t ibang panig ng mundo.
• Halimbawa: Coca-Cola, McDonald's, Apple, Toyota.

International Monetary System

• Ito ay isang sistemang namamahala kung paano ginagamit at ipinagpapalit ang pera sa buong mundo.
• Layunin nitong mapanatili ang katatagan ng ekonomiya sa pamamagitan ng wastong pamamahala ng palitan ng pera sa pagitan ng mga bansa.

Kasaysayan ng International Monetary System: Gold Standard (1880-1914)

• Sistema kung saan ang pera ng isang bansa ay may tiyak na halaga batay sa ginto.
• Layunin: Panatilihin ang stable na halaga ng pera at maiwasan ang inflation.
• Halimbawa, ang pagpapalit ng 1,000 piso sa katumbas na gramo ng ginto.

Kasaysayan ng International Monetary System: Gold-Exchange Standard (1925-1933)

• Katulad ng Gold Standard.
• Gumagamit ng ibang malakas na pera na may gold backing sa halip na direktang ipalit ang pera sa ginto.
• Layunin na maging mas flexible kaysa sa Gold Standard.
• Ang Pilipinas ay may pera na maaaring ipalit sa dolyar ng U.S. at ang dolyar naman ay maaaring ipalit sa ginto.

Kasaysayan ng International Monetary System: Bretton Woods System (1944-1971)

• Ang lahat ng pera ng mga bansa ay may fixed exchange rate laban sa dolyar ng U.S.
• Ang dolyar ay direktang maipapalit sa ginto.
• Layunin: Pag-stabilize ng ekonomiya pagkatapos ng World War II at pagpapalakas ng pandaigdigang kalakalan.
• Inalis ng U.S. ang convertibility ng dolyar sa ginto noong 1971 dahil sa kakulangan ng gold reserves.

Kasaysayan ng International Monetary System: Jamaica System (1976-Present)

• Pinalitan ang Bretton Woods System ng isang floating exchange rate system.
• Ang halaga ng pera ay nagbabago batay sa demand at supply sa merkado.
• Walang bansa na kailangang gumamit ng backing na ginto para sa currency nito.
• Layunin: Bigyan ng kalayaan ang bawat bansa na mag-adjust ng kanilang pera ayon sa kanilang ekonomiya.

Uri ng Exchange Rate System

• Fixed Exchange Rate: Itinatakda ng gobyerno o sentral na bangko ang halaga ng pera laban sa isang currency o commodity tulad ng ginto.
• Floating Exchange Rate: Ang halaga ng pera ay malayang nagbabago ayon sa merkado.
• Managed Float (Hybrid System): Pinagsamang fixed at floating system kung saan nakikialam ang gobyerno kung kinakailangan para patatagin ang halaga ng pera.

International Monetary Fund (IMF)

• Itinatag noong 1944 sa Bretton Woods Conference.
• Layunin: Panatilihin ang pandaigdigang pananalapi at tulungan ang mga bansang may krisis sa ekonomiya.
• Pangunahing Gawain: Pagpapautang sa mga bansang may krisis sa ekonomiya.
• Gumagawa ng polisiya upang mapanatili ang financial stability.
• Pagsusuri ng ekonomiya ng mga bansa upang maiwasan ang krisis.
• Nagbigay ng pautang sa Pilipinas noong panahon ng Asian Financial Crisis (1997).

World Trade Organization (WTO)

• Itinatag noong 1995 bilang kapalit ng General Agreement on Tariffs and Trade (GATT).
• Layunin nitong mapanatili ang patas at malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa.
• Pangunahing Gawain: Pagpapababa ng taripa at hadlang sa kalakalan.
• Pagpapasya sa mga alitan sa kalakalan sa pagitan ng mga bansa.
• Pagsusulong ng patas na kalakalan upang maprotektahan ang mga bansang mahihirap.
• Halimbawa: Pagtulong sa Pilipinas sa pag-eksport ng mga produkto gaya ng saging at niyog sa iba’t ibang bansa.

World Bank

• Itinatag noong 1944 kasabay ng International Monetary Fund.
• Layunin nitong magbigay ng pondo para sa mga proyektong pangkaunlaran sa mga bansang mahihirap.
• Pangunahing Gawain: Pagpapautang para sa mga proyektong pang-imprastruktura tulad ng kalsada, eskwelahan, at ospital.
• Pagbibigay ng teknikal na suporta para sa kaunlarang pang-ekonomiya.
• Pagtulong sa pagbawas ng kahirapan sa pamamagitan ng mga proyekto.
• Halimbawa: Pagpopondo sa Pantawid Pamilyang Pilipino Program (4Ps) upang matulungan ang mga mahihirap na pamilya sa Pilipinas.

International Bank for Reconstruction and Development (IBRD)

• Layunin: Magbigay ng pautang sa middle-income countries upang suportahan ang pangmatagalang pag-unlad, tulad ng imprastraktura.

International Development Association (IDA)

• Layunin: Tumulong sa mga low-income countries sa pamamagitan ng pautang na may mababang interes o walang interes.
• Halimbawa: Mga programang pangkalusugan at edukasyon para sa mahihirap na bansa.

International Finance Corporation (IFC)

• Layunin: Suportahan ang pribadong sektor ng ekonomiya sa pamamagitan ng pamumuhunan sa mga negosyo.
• Halimbawa: Pondo para sa maliliit at katamtamang negosyo sa mga umuunlad na bansa.

Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA)

• Layunin: Magbigay ng insurance laban sa mga panganib sa pamumuhunan sa mga bansang may mataas na panganib.
• Halimbawa: Proteksyon sa mga dayuhang mamumuhunan laban sa political risks (digmaan, pagkalugi dahil sa regulasyon, atbp.).

International Centre for Settlement of Investment Disputes (ICSID)

• Layunin: Pagresolba ng hindi pagkakaunawaan sa pagitan ng mga dayuhang mamumuhunan at pamahalaan ng isang bansa.
• Halimbawa: Pagsasaayos ng kaso kung sakaling hindi matupad ang kasunduan ng isang bansa sa isang dayuhang mamumuhunan.

Positibong Epekto ng Globalisasyon sa Papaunlad na Bansa

• Pagpapalawak ng Pamilihan: Dagdag na oportunidad sa negosyo ng mga papaunlad na bansa upang maabot ang international market.
• Pagtaas ng Pamumuhunan: Mas maraming dayuhang mamumuhunan, na nagdadala ng bagong teknolohiya at kapital.
• Paglikha ng Trabaho: Lumalawak ang oportunidad sa trabaho dahil sa mas maraming industriya at negosyo.
• Pagpapalitan ng Teknolohiya: Mas mabilis na pag-access sa makabagong teknolohiya na nagpapabuti sa produksiyon.
• Mas Mababang Presyo ng Produkto: Pagbaba ng presyo ng produkto dahil sa kompetisyon.

Negatibong Epekto ng Globalisasyon sa Papaunlad na Bansa

• Hindi Pantay na Pag-unlad: Yumayaman ang mayayamang bansa habang nahuhuli ang ilang papaunlad na bansa.
• Pagkawala ng Lokal na Industriya: Nahihirapang makipagkumpetensya ang maliliit na negosyo sa malalaking dayuhang kumpanya.
• Eksploytasyon ng Manggagawa: Mababang sahod at hindi makatarungang kondisyon sa trabaho.
• Pagkasira ng Kalikasan: Walang habas na paggamit ng likas na yaman, na maaaring magdulot ng matinding epekto sa kapaligiran.
• Pagdepende sa Dayuhang Kapital: Posibleng magdulot ng krisis kung umasa ang bansa sa dayuhang pamumuhunan.

Market Integration

• Proseso kung saan ang mga palengke ng iba't ibang bansa ay nagiging konektado sa isa't isa.
• Nangyayari ito sa pamamagitan ng malayang kalakalan, pagbawas ng taripa, at pagsasama ng ekonomiya.
• Nagbibigay-daan ito sa mas malawak na daloy ng mga produkto, serbisyo, puhunan, at manggagawa sa pagitan ng mga bansa.

Uri ng Market Integration

• Free Trade Area: Malayang kalakalan sa pagitan ng mga kasaping bansa (e.g., ASEAN Free Trade Area).
• Customs Union: May iisang taripa para sa mga bansang hindi kasali sa kasunduan (e.g., European Union Customs Union).
• Common Market: Malayang paggalaw ng produkto, serbisyo, kapital, at tao (e.g., European Economic Area).
• Economic Union: Mas malalim na pagsasama ng ekonomiya, may iisang pera o batas-pangkalakalan (e.g., European Union).

European Union (EU)

• Samahan ng 27 bansa sa Europa na may iisang merkado at patakaran sa ekonomiya.
• Layunin nitong magkaroon ng mas malakas at konektadong ekonomiya sa malayang galaw ng tao , produkto, serbisyo at puhunan.
• Mga Benepisyo Bilang Market Integration: Iisang pera, malayang paggalaw ng manggagawa at negosyo, at mas mababang gastos ng kalakalan.

ASEAN Economic Community (AEC)

• Kasunduan sa pagitan ng 10 bansa sa Timog-Silangang Asya na naglalayong mapadali ang kalakalan at pagnenegosyo.
• Mga Benepisyo bilang Market Integration: mas mababang taripa, mas madaling pamumuhunan sa ASEAN, at malayang paggalaw ng mga propesyonal.

ASEAN Integration

• Isang proseso ng mas malalim na ugnayan at kooperasyon sa ASEAN upang mapalakas ang ekonomiya, kalakalan, kultura, at diplomatikong relasyon.
• Layunin nitong gawing mas maunlad, mapayapa, at kompetitibo ang rehiyon.

Mga Layunin ng ASEAN Integration

• Pagpapalakas ng Ekonomiya: Malayang palitan ng produkto at serbisyo.
• Pagpapatibay ng Relasyong Panrehiyon: Pagtutulungan sa politika at seguridad.
• Pagpapalawig ng Kultura at Edukasyon: dagdag na oportunidad sa edukasyon at palitan ng kaalaman.
• Pagpapalakas ng Teknolohiya at Inobasyon: Pinadaling komunikasyon at digital na pag-unlad.

ASEAN Economic Community

• Nagbibigay-daan sa malayang kalakalan sa mga bansa ng ASEAN sa pamamagitan ng pagbaba ng taripa sa mga produkto.
• Halimbawa: Ang Pilipinas ay pwedeng mag-export ng saging sa Thailand nang walang buwis.

Mutual Recognition Arrangements (MRA)

• Pinapayagan ang propesyonal tulad ng mga nars, inhinyero, at arkitekto na magtrabaho sa ibang bansa sa ASEAN.
• Halimbawa: Ang isang Pilipinong nars ay pwedeng magtrabaho sa Singapore nang hindi na kailangang kumuha pa ng lisensya.

ASEAN Free Trade Area (AFTA)

• Pinapadali nito ang pagpasok ng mga produkto mula sa mga bansa ng ASEAN patungo sa iba pang mga bansa ng ASEAN.
• Halimbawa: Karamihan sa mga produkto tulad ng bigas mula sa Vietnam na inaangkat ng Pilipinas ay mura.