Εισαγωγή στη Φαρμακολογία

• Το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών "Κλινική και Βιομηχανική Φαρμακολογία - Κλινική Τοξικολογία" πραγματοποιείται στο Τμήμα Ιατρικής ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, τον Οκτώβριο του 2024.
• Η παρουσίαση αφορά την εισαγωγή στη Φαρμακολογία από τον Γεώργιο Κολιό, MD PhD, Γαστρεντερολόγο-Κλινικό Φαρμακολόγο, Ομότιμο Καθηγητή Φαρμακολογίας του Τμήματος Ιατρικής Δ.Π.Θ.

Φάρμακο και Φαρμακολογία

• Φάρμακο = Ίαμα.
• Φάρμακο = Φαρμάκι.
• Φάρμακο είναι κάθε ίαμα στη θεραπεία των ασθενειών.
• Το φάρμακο, είναι το όπλο του γιατρού στη μάχη για την θεραπεία και την ανακούφιση του ασθενή.
• Η Φαρμακολογία είναι κάθε ίαμα στην θεραπεία των ασθενειών, αλλά εξετάζει επίσης ουσίες καθημερινής χρήσης, εξαρτησιογόνες ουσίες, πρόσθετα τροφίμων και καλλυντικά.
• Φάρμακο ορίζεται κάθε φυσικό ή βιολογικό προϊόν, ικανό να επηρεάσει τη λειτουργία του οργανισμού κάθε εμβίου όντος ή μικροοργανισμού, όταν εισέλθει σε αυτόν.
• Η Φαρμακολογία είναι η επιστήμη που μελετά την επίδραση των χημικών ουσιών στην λειτουργία των ζώντων οργανισμών.
• Pharmacology ορίζεται ως the study of drug (chemicals, “small molecules") and biologic (peptides, antibodies, "large molecules") development and their actions in living organisms (intact animals, isolated organs, tissue cultures).
• Clinical Pharmacology ορίζεται ως THE STUDY OF DRUGS IN HUMANS.

Ιστορική Ανασκόπηση

• Τα περισσότερα φάρμακα μέχρι τον 18ο αιώνα προέρχονταν από φυτικά ή ζωικά τμήματα ή υγρά.
• Δρόγη ορίζεται κάθε φυσικό προϊόν που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν φάρμακο ή σαν πηγή φαρμάκων.
• Η Φαρμακολογία ως επιστήμη αναπτύχθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα στην Ευρώπη και Αμερική, παράλληλα με την ανάπτυξη των άλλων βιοεπιστημών.
• Η καθιέρωση της σύγχρονης φαρμακολογίας συνδυάζεται με την καθιέρωση της επιστημονικής βάσης στην ανάπτυξη, μελέτη και χρήση του φαρμάκου.
• Ο Rudolph Buchheim (1820-1879) ήταν Γερμανός φαρμακολόγος που συνέβαλε στη μετατροπή της φαρμακολογίας από εμπειρική μελέτη της ιατρικής σε ακριβή επιστήμη.
• Ο John Jacob Abel (1857-1938) ήταν Αμερικανός βιοχημικός και φαρμακολόγος, ο οποίος ανακάλυψε την αδρεναλίνη το 1897.
• Οι Harry Gold (1910-1972) και Walter Modell (1907-1990) θεωρούνται ιδρυτές της Αμερικανικής Κλινικής Φαρμακολογίας.
• Ο Γεώργιος Ιωακείμογλου (1887-1979) ήταν καθηγητής της Φαρμακολογίας και Ακαδημαϊκός με διεθνή αναγνώριση.
• Το 1952 υπογράφηκε η Συνθήκη του Ελσίνκι.
• Το 1983 δημιουργήθηκε ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ).
• Το 1984 θεσπίστηκε η πρώτη Ελληνική Νομοθεσία.
• Το 2001 εφαρμόστηκε η Κοινοτική Οδηγία 2001/20.
• Το 2003 εκδόθηκε η ΥΑ 89292/03.
• Το 2004 συστάθηκε η Εθνική Επιτροπή Δεοντολογίας.

Ανάπτυξη Φαρμάκων

• Η ανάπτυξη των φαρμάκων περιλαμβάνει συνθετική χημεία, βιοχημεία και βιοτεχνολογία.
• Η βιοτεχνολογία ασχολείται με την παραγωγή φαρμάκων με βιολογικά μέσα, όπως αντιβιοτικά, μονοκλωνικά αντισώματα και χρήση τεχνικών ανασυνδυασμένου DNA.
• Ο όρος "βιοτεχνολογία" χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Karl Ereky το 1919.
• Οι φάσεις ανάπτυξης ενός νέου φαρμάκου περιλαμβάνουν την πλήρη ανάπτυξη, ερευνητική ανάπτυξη, ανάλυση κλινικών δεδομένων, σύνθεση υποψήφιου φαρμάκου.
• Η προσέγγιση της φαρμακογονιδιωματικής χρησιμοποιεί γενετικές πληροφορίες για την επιλογή φαρμακευτικών θεραπειών σε επίπεδο ασθενούς.
• Οι βιολογικές θεραπείες προσφέρουν ελπιδοφόρες προοπτικές, με έμφαση στην εξατομικευμένη ιατρική και τη βελτίωση των αποτελεσμάτων για τους ασθενείς. Ερευνητική ομάδα
• Οι συνθετικοί οργανικοί χημικοί σε συνεργασία με φυσιολόγους και στατιστικούς διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ανεύρεση και ανάπτυξη νέων φαρμάκων.

Κριτήρια για την Επιλογή Φαρμάκου-Στόχου

• Η επιλογή ενός νέου φαρμάκου για ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί μέσω:
  • χημικής τροποποίησης ενός γνωστού φαρμάκου (π.χ. μετατροπή της ακεταζολαμίδης για ανάπτυξη πιο δραστικών διουρητικών).
  • μελέτης γνωστών μορίων.
  • ορθολογικού σχεδιασμού / rational drug design (π.χ. ανταγωνιστές Η2 ισταμινικών υποδοχέων).
  • χρήσης υπολογιστών / in silico (ορθολογικός σχεδιασμός σε συνεργασία με την υπολογιστική επιστήμη).
  • συστημικής βιοπληροφορικής στην επανατοποθέτηση φαρμάκων και στον προσδιορισμό νέων φαρμακευτικών στόχων.
• Μια πληθώρα βιολογικών εξετάσεων χρησιμοποιούνται για την ταυτοποίηση της εκλεκτικότητας, ισχύος και αποτελεσματικότητας των νέων φαρμάκων και τον προσδιορισμό του φαρμακολογικού προφίλ τους.
  • αυτό περιλαμβάνει in vitro και in vivo μελέτες.
  • οι In vitro μελέτες περιλαμβάνουν μελέτες δέσμευσης και ενζυμικής δραστηριότητας που προσδιορίζουν τη συγγένεια ενός φαρμάκου και τη βιολογία του.

In vivo μελέτες

• Σύμφωνα με το νόμο, η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα των φαρμάκων πρέπει να διαπιστωθούν πριν κυκλοφορήσουν στο εμπόριο.
• Το πώς ο οργανισμός επηρεάζει το φάρμακο είναι σημαντικό.

Επιλογή πειραματόζωων

• Οι μελέτες που στοχεύουν στην καρδιαγγειακή και νεφρική δράση ενός φαρμάκου μπορούν να πραγματοποιηθούν σε φυσιολογικά πειραματόζωα.
• Οι πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι χρειαζόμαστε νέα ζωικά μοντέλα.

In Silico μελέτες

• Χρησιμοποιούνται Venn διαγράμματα για τον εντοπισμό κοινών γονιδίων μεταξύ των κορυφαίων 1000 γονιδίων από σύνολα δεδομένων Ad.

Ονοματολογία Φαρμάκων

• Τα φάρμακα έχουν διάφορα είδη ονόματος:
  • Το χημικό όνομα (ακολουθεί γενικά τους κανόνες που εκδίδονται από τη Διεθνή Ένωση της Θεωρητικής και Εφαρμοσμένης Χημείας - IUPAC).
  • Το εγκεκριμένο όνομα (συνήθως η Διεθνής κοινή ονομασία - INN).
  • Το εμπορικό όνομα (το εταιρικό όνομα).

Φάρμακο και Περιβάλλον

• Η χρήση φαρμάκων επιβαρύνει το περιβάλλον με αυξημένες συγκεντρώσεις στο χώμα και στον υδροφόρο ορίζοντα.
• Υπάρχουν ανθρώπινα φάρμακα, φυτοφάρμακα και κτηνιατρικά.

Πολυφαρμακία

• Είναι η χρήση ή κατάχρηση φαρμάκων.
• Είμαστε στην χειρότερη θέση στην Ευρώπη, από πλευράς κατανάλωσης αντιβιοτικών και ανθεκτικότητας μικροβίων.
• Οι ΑΕΦ προκαλούν βλάβες ή θανάτους σε περίπου 20% των νοσοκομειακών ασθενών ετησίως.
• Η αλληλεπίδραση φαρμάκων είναι ένας από τους κυριότερους λόγους εμφάνισης ΑΕΦ στη πολυφαρμακία.
• Η συχνότητα εμφάνισης των ΑΕΦ αυξάνεται εκθετικά με την ταυτόχρονη λήψη 3 ή περισσοτέρων φαρμάκων / πολυφαρμακία.
• Μερικά συνήθη παραδείγματα "συνταγογραφούμενων καταρρακτών".
• Οι ηλικιωμένοι λαμβάνουν πάνω από το 1/4 της συνταγογραφίας, ενώ είναι μόνο ~15% του πληθυσμού και υπάρχει εχτιθετική αύξηση παρενργειών κατά την λήψη περισσότερων φαρμάκων.
• Οι έρευνες δείχνουν ότι οι ηλικιωμένοι παίρνουν το μέσο όρο 2 μη συνταγογραφούμενα φάρμακα καθημερινά