Εισαγωγή Λιποειδών

Εισαγωγή Λιποειδών

• Τα λιποειδή είναι οργανικές ενώσεις που διακρίνονται από άλλες κύριες θρεπτικές ουσίες λόγω της αδιάλυτης φύσης τους στο νερό.
• Χαρακτηρίζονται από υδρόφοβο χημικό τύπο.
• Διαλύονται σε οργανικούς διαλύτες.
• Παραδείγματα οργανικών διαλυτών είναι ο αιθέρας, το χλωροφόρμιο και η ακετόνη.

Περιεχόμενα Διάλεξης

• Επισκόπηση λιποειδών
• Ταξινόμηση λιποειδών
• Δομή δομικών λίθων
• Λιπαρά οξέα
• Τριγλυκερίδια
• Κατηγοριοποίηση τριγλυκεριδίων
• Βιολογικές διεργασίες
• Πέψη και Απορρόφηση
• Λιποπρωτεΐνες
• Παραδείγματα λιποειδών
• Λιπαρά Oξέα

Ταξινόμηση Λιποειδών

• Απλά λιποειδή (λ.χ. λιπαρά οξέα, τρια/δια/μονοακυλογλυκερόλες, κηροί)
• Σύνθετα λιποειδή (λ.χ. φωσφολιποειδή, γλυκολιποειδή, λιποπρωτεΐνες)
• Παράγωγα λιποειδή (λ.χ. στερόλες, αλκοόλες ευθείας αλυσίδας)

Λειτουργικός Ρόλος

• Αποθηκευτικό: Παροχή ενέργειας όταν χρειάζεται.
• Δομικό: Μόνωση, προστασία οργάνων, συστατικό κυτταρικών μεμβρανών.
• Λειτουργικό: Κορτικοστεροειδείς ορμόνες, χολικά άλατα, λιποδιαλυτές βιταμίνες, συμμετοχή στη μεταφορά ηλεκτρονίων (π.χ. συνένζυμο Q10).

Δομικός Λίθος = Λιπαρά Οξέα

• Απλούστερη κατηγορία λιποειδών.
• Αποτελούνται από ευθεία υδρογονανθρακική αλυσίδα που καταλήγει σε καρβοξυλική ομάδα.
• Παρέχουν τις περισσότερες θερμίδες στο διαιτητικό λίπος (9 kcal/g).

Λιπαρά Οξέα...συνέχεια

• Διακρίνονται σε κορεσμένα, μονοακόρεστα και πολυακόρεστα.
• Τα μονοακόρεστα έχουν 1 διπλό δεσμό (ΔΔ).
• Τα πολυακόρεστα έχουν 2 ή περισσότερους διπλούς δεσμούς (ΔΔ).
• Ο αριθμός των ατόμων άνθρακα ποικίλει (4-24).
• Η ισομέρεια cis/trans επηρεάζει τη δομή.
• Τα μερικώς υδρογονωμένα λίπη και έλαια περιέχουν λιπαρά οξέα trans, που είναι παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο.

Μερική Υδρογόνωση

• Διαδικασία παραγωγής μαργαρινών.
• Στόχος η στερεοποίηση φυτικών ελαίων.
• Επεξεργασία διπλών δεσμών ( cis -> trans)
• Αυτή η διαδικασία δημιουργεί trans λιπαρά οξέα, που δεν είναι ωφέλιμα.

Παραδείγματα Λιπαρών Οξέων

• Καταχωρισμός σημειογραφίας, ονομάτων, μοριακών τύπων, και πηγών για διάφορα κορεσμένα και ακόρεστα λιπαρά οξέα.

Ω-3 Λιπαρά Οξέα

• Εικοσαπεντανοϊκό (20:5, ω3) = πρόδρομο μόριο των εικοσανοειδών
• Σημαντικό ρόλο στην υπολιπιδαιμική και αντιθρομβωτική δράση
• Υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές τροφές και ψάρια.
• Πηγές εντοπιζάνονται σε φυτικά έλαια, σογιέλαιο, λάδι canola, λιναροσπορέλαιο, και ψάρια.

Τριακυλογλυκερόλες (ή Τριγλυκερίδια)

• Η κύρια μορφή αποθηκευτικού λίπους στο σώμα.

• Σύνδεση 3 λιπαρών οξέων με 1 μόριο γλυκερόλης.

Δομή Τριγλυκεριδίου

• Αναλυτική δομή (Γλυκερόλη – Λιπαρά οξέα – Μεθυλομάδα – Καρβοξυλομάδα)

Διάκριση Τριγλυκεριδίων

• Μήκος αλυσίδας: Βραχείας, Μεσαίας, Μακράς
• Κορεσμός: Κορεσμένα, Μονοακόρεστα, Πολυακόρεστα

Φωσφολιπίδια

• Περιέχουν φωσφορική ομάδα ως κοινό συστατικό.
• Έχουν υδρόφοβο και υδρόφιλο άκρο.

Δομή Φωσφολιπιδίων

• Αναλυτική δομή (Γλυκερόλη – Λιπαρά οξέα – Φωσφορικό οξύ)

Ρόλος των Λιποειδών

• Παροχή ενέργειας
• Αποθήκευση ενέργειας
• Ρύθμιση και σηματοδότηση
• Μόνωση και προστασία
• Μεταφορά λιποδιαλυτών βιταμινών
• Κορεσμός
• Γεύση και άρωμα

Αποθήκευση Ενέργειας

• Αποθήκευση λίπους σε μεγάλες ποσότητες σε λιποκύτταρα.

Ρύθμιση και Σηματοδότηση

• Επίδραση στο εσωτερικό κλίμα του οργανισμού.
• Συμμετοχή στη ρύθμιση των ορμονών.

Μόνωση και Προστασία

• Περιβάλλουν και προστατεύουν τα ζωτικά όργανα.
• Προστασία από ακραίες θερμοκρασίες και τραυματισμούς.

Κορεσμός

• Σχετίζεται με αίσθημα πληρότητας μετά το φαγητό.

Πέψη και Απορρόφηση του Λίπους

• Διαδικασία υδρόλυσης λιπών
• Στοματο-γαστρική πέψη (περίπου 10% των τριγλυκεριδίων)
• Πεπτικά ένζυμα (λιπάσης, φωσφολιπάσεις, χοληστερόλες) στο λεπτό έντερο.
• Σχηματισμός μικυλλίων (υδατοδιαλυτών συμπλόκων) για απορρόφηση.
• Απορρόφηση μονογλυκεριδίων και ελεύθερων λιπαρών οξέων.

Πέψη Τριγλυκεριδίων

• Η διαδικασία ξεκινά από το στόμα και το στομάχι.

• Προϋποθέτει επίδραση της γαστρικής και γλωσσικής λιπάσης (περίπου 10%).

• Η ποσοτική υδρόλυση απαιτεί το στομάχι και το λεπτό έντερο.

• Χρειάζονται γλυκάνες για λειπόν να υπάρξει ομαλή υδρόλυση.

Λιποπρωτεΐνες

• Οργανικές ενώσεις που μεταφέρουν τριγλυκερίδια και χοληστερόλη.
• Διακρίνονται σε χυλομικρά, VLDL, IDL, LDL, HDL
• Κάθε τύπος λιποπρωτεΐνης έχει διαφορετικό ρόλο στη μεταφορά και χρήση λιπών στο σώμα.

Δομή Λιποπρωτεϊνών

• Συστατικά: Ελεύθερη χοληστερόλη, Απολιποπρωτεΐνες, Φωσφολιπίδια, Εστέρες χοληστερόλης, Τριγλυκερίδια
• Πρωτεΐνες στην επιφάνεια, λιπίδια στον πυρήνα
• Κύκλωμα του Krebs

Είδη Λιποπρωτεϊνών

• Χυλομικρά: Μεταφορά λιπών τροφής στο έντερο.
• VLDL: Μεταφορά λιπών από το ήπαρ στους ιστούς.
• IDL: Διαμεσολαβητικό στάδιο μεταξύ VLDL και LDL.
• LDL: Μεταφορά χοληστερόλης στους ιστούς.
• HDL: Μεταφορά χοληστερόλης από τους ιστούς στο ήπαρ για αποβολή.

Χαμηλής Πυκνότητας Λιποπρωτεΐνη (LDL)

• Μεταφέρει χοληστερόλη από το ήπαρ στους ιστούς.
• Κύριος μεταφορέας χοληστερόλης.
• Περίπου 60% της ολικής χοληστερόλης.

Υψηλής Πυκνότητας Λιποπρωτεΐνη (HDL)

• Απομακρύνει μη εστεροποιημένη χοληστερόλη από τους ιστούς.
• Σημαντική προστασία από καρδιαγγειακές παθήσεις.

Λιποπρωτεϊνική λιπάση (LPL)

• Ενζυμική δράση: Κατανομή τροφικών λιπών στα κύτταρα και ιστούς
• Αποθήκευση λίπους
• Σημαντική δράση: Ανακατεύουμε λιπαρά οξέα και γλυκερόλη
• Στερεό σωματίδιο
• Λειτουργία μέσω επαφής με τις μεμβράνες των κυττάρων
• Τελική δράση έστω και με παρατεταμένο χρόνο

Λιπώνες Ιστός

• Αποθήκευση τριγλυκεριδίων
• Μόνο αποθήκευση, χωρίς συμμετοχή στο μεταβολισμό
• Ισχυρή ρύθμιση
• Απομακρύνονται όταν χρειάζεται
• Ένας τύπος λιποχωρήθει

Σχέση Λιποειδών και Μεταβολικών Διαδικασιών

• Μεταβολική τύχη ΕΛΟ και τριγλυκεριδίων.
• Αποθήκευση σε λιπώδη ιστό.

Σε Μεταγευματική Στάδιο

• Σύνθεση και κατανομή τριγλυκεριδίων
• Ρόλος ινσουλίνης

Σε Κατάσταση Νηστείας

• Ενεργοποίηση λιπολυτικών διεργασιών.