Podcast Beta
Questions and Answers
Қазақстанда өндірілетін темір кенінің экспортқа шығарылатын мөлшері қанша пайыз?
Дүниежүзіндегі балқытылатын болат мөлшері жылына қанша тонна?
Қазақстандағы алтын кен орындарының саны қанша?
Қандай сала Қазақстанда қызмет көрсету саласы жағынан 1 орын алады?
Signup and view all the answers
Қазақстандағы рентген аппараттарын шығаратын кәсіпорын қай қалада орналасқан?
Signup and view all the answers
Ескі сала сыртында қай машина жасау саласы тұрақты немесе біртіндеп құлдырап жатыр?
Signup and view all the answers
Дамыған елдер машина жасау өнімінің қай бөлігін шығарады?
Signup and view all the answers
Қай мемлекеттер темір кенін өндіруде жетекші орын алады?
Signup and view all the answers
Қазақстанның кәсіпорындарында барланған кеннің мөлшері қанша тонна?
Signup and view all the answers
Қазақстанда автомобиль құрастыру зауыттары қай қалаларда орналасқан?
Signup and view all the answers
Қазақстанда машина жасау саласындағы кәсіпорындар қандай елдермен бірлескен жұмыс жүргізеді?
Signup and view all the answers
Қазақстанның химия өнеркәсібі қай аймақтарда дамыған?
Signup and view all the answers
Атырау химия зауытының маманданған саласы қандай өнімдер өндіреді?
Signup and view all the answers
Ақтау пластмасса жасау зауытының маманданған саласы қандай өнімде?
Signup and view all the answers
Қазақстанның суреттелген орман белдеулері неден тұрады?
Signup and view all the answers
Қазақстанның мақта-тоқыма өнеркәсібінің негізгі шикізаты неден тұрады?
Signup and view all the answers
Қазақстандағы мақта талшығының экспортқа шығарылатын мөлшері қанша пайыз?
Signup and view all the answers
Солтүстік орман белдеуінің таралу аймақтары қай мемлекеттерден тұрады?
Signup and view all the answers
Study Notes
Дүниежүзілік шаруашылық
- Дүниежүзілік шаруашылық - бұл тарихи қалыптасқан, дүниежүзі елдерінің ұлттық шаруашылықтарының жиынтығы, олар бір-бірімен дүниежүзілік экономика арқылы тығыз байланысқан.
- Өнеркәсіптік революция - ХVІІІ-ХХ ғасырлар аралығында машина индустриясының дамуына ықпал еткен тарихи оқиға.
- Дүниежүзілік шаруаshyлықтың қалыптасуындағы негізгі факторлар - дүниежүзілік нарық пен көліктің дамуы.
- Дүниежүзілік шаруашылық ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында қалыптасқан.
Ауыл шаруашылығы
-
Ауыл шаруашылығы 50-ден астам саладан тұрады.
-
1,1 миллиардтан астам адам ауыл шаруашылығында жұмыс істейді.
-
Ауыл шаруашылығының негізгі түрлері:
- Тауарлы ауыл шаруашылығы:
- Интенсивті егіншілік және жемшөп даярлайтын мал шаруашылығы
- Бау-бақша
- Ауыспалы егіншілік
- Жайылымдық мал шаруашылығы
- Тұтынушы ауыл шаруашылығы (дәстүрлі):
- Жер жыртып, егін егу
- Көшпелі немесе жартылай көшпелі мал шаруашылығы
- Аң және балық аулау
- Жеміс-жидек өсіру
- Тауарлы ауыл шаруашылығы:
-
Дамыған елдерде ауыл шаруашылығының басым нысаны - жоғары тауарлы ауыл шаруашылығы, агробизнес формасына енген.
-
Дамушы елдерде ауыл шаруашылығының басым нысаны - ұсақ тауарлы ауыл шаруашылығы.
«Жасыл революция»
- ХХ ғасырдың 50-60 жылдарында заманауи агротехниканы қолдану арқылы ауыл шаруашылығын түрлендіруді «Жасыл революция» деп атайды
- «Жасыл революция» тез пісетін дәнді дақылдарды егу, ирригация көлемін ұлғайту, техниканы және тыңайтқыштарды кеңінен қолдану арқылы мол өнім алуға бағытталған.
- Мексика, Оңтүстік Америка және Оңтүстік-Шығыс Азия елдері «Жасыл революция» нәтижесінде оң нәтижелерге қол жеткізді.
Ауыл шаруашылығының салалық құрылымы
-
Егін шаруашылығы және мал шаруашылығы - ауыл шаруашылығының негізгі салалары.
-
Егін шаруашылығының түрлері:
- Дәнді дақылдар
- Аzyқ-түлік
- Аzyқ-түлік емес
-
Аzyқ-түлік шаруашылығының құрылымы:
- Дәнді дақылдар: бидай, күріш, жүгері
- Майлы дақылдар: соя, күнбағыс, зәйтүн, арахис
- Қант дақылдары: қант құрағы, қант қызылшасы
- Сергітпе дақылдар: шай, кофе
- Бау-бақша және жеміс-жидек
-
Қазақстанның "бау-бақшасы" деп аталған аймағы - Оңтүстік.
-
Ірі қара шаруашылығы бойынша жетекші елдер: Үндістан, Бразилия, АҚШ.
-
Шошқа шаруашылығы бойынша жетекші ел: Қытай.
-
Қой шаруашылығы бойынша жетекші аймақтар: Еуропа, Солтүстік Америка.
Балық шаруашылығы
- Дүниежүзіндегі балықтың 9/10 бөлігі мұхиттар мен теңіздерден ауланады.
- Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін және одан кейін балық шаруашылығының негізгі ауданы - Атлант мұхитының солтүстігі (Норвегия, Дания, Ұлыбритания, Германия, АҚШ).
- ХХ ғасырдың екінші жартысында балық шаруашылығы географиясында үлкен өзгерістер болды.
- Қазіргі кездегі балық шаруашылығының негізгі ауданы - Тынық мұхитының солтүстік бөлігі.
- Балық аулау бойынша жетекші елдер: Жапония, Қытай, Ресей, АҚШ, Чили, Перу.
- Аквакультура: теңіз өнімдерін жасанды жолмен көбейту.
Өнеркәсіп
- Өнеркәсіп - материалдық өндірістің жетекші саласы.
- 350 миллион адам өнеркәсіп саласында жұмыс істейді.
- Өнеркәсіп салаларының қалыптасуына қарай бөлінісі:
- Ескі салалар: өнеркәсіптік революция кезінде пайда болғандар (таскөмір, металлургия, тоқыма, бу машиналарын жасау). Бұл салалардың өсу қарқыны баяу.
- Жаңа салалар: ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы ғылыми-техникалық прогреспен анықталатын салалар (автомобиль жасау, пластмасса, химиялық талшық). Бұл салалар қарқынды даму үстінде.
- Ең жаңа салалар: ғылыми-техникалық революция заманында пайда болған салалар (микроэлектроника, микробиология, робот жасау). Бұл салаларды "жоғары технологиялар саласы" деп атайды және жылдам дамып келе жатқан салалар.
Дүниежүзілік шаруашылықтың ірі орталықтары
- Дүниежүзілік шаруашылықтың негізгі ірі орталықтары: Еуропа, ТМД, Шығыс Азия, Солтүстік Америка.
- Дүниежүзілік шаруашылықтың салалық құрылымы:
- Отын-энергетика өнеркәсібі
- Электр энергетикасы
- Тау-кен өнеркәсібі
Отын-энергетика өнеркәсібі
- ХХ ғасырдың 70-ші жылдарындағы мұнай және энергетика дағдарысынан кейін отын-энергетика саласының даму қарқыны бәсеңдеді.
- Отын-энергетика өндірісінің даму кезеңдері: "Көмір кезеңі", "мұнай кезеңі".
- ХІХ ғасыр және ХХ ғасырдың бірінші жартысында отын-энергетика құрылымында көмірдің үлесі басым болған.
- Отын-энергетика салалары: мұнай, газ, көмір.
- 80-нен астам ел мұнай өндіреді.
- Мұнай қорларының 4/5 бөлігі және өндірістің 1/2 бөлігі дамушы елдерде шоғырланған.
- Ірі мұнай тасымалдаушы аудандар: Парсы шығанағы, Ресей.
- Дүниежүзінде жыл сайын 2 триллион текше метр табиғи газ өндіріледі.
- Газ өндіру бойынша жетекші елдер: Ресей, АҚШ, Нидерланды, Канада.
- Дүниежүзінде жыл сайын 5 миллиард тонна көмір өндіріледі.
- 60-тан астам ел көмір өндіреді.
Электр энергетикасы
- Электр энергетикасының жылдық өндіріс көлемі - 12 триллион кВт/сағ.
- Электр энергетикасын ең көп өндіретін елдер: АҚШ, Ресей, Жапония, Германия, Канада.
- Электр энергетикасы өндірісінің құрылымы: ЖЭС (60%), СЭС (20%), АЭС (17%).
Тау-кен өнеркәсібі
- Минералды шикізатты өндіруші сала - Тау-кен өнеркәсібі.
- Халықаралық еңбек бөлінісінің нәтижесінде дүниежүзілік шаруашылықта пайда болған тауарлы-ақша қатынастарының мысалы - тауарлы-шикізат типі.
- Тау-кен өнеркәсібінің негізгі қорлардың орналасуы мен өндіруге жақындығы әлемдік экономикадағы маңызды факторлар.
Дүниежүзілік шаруашылықтың қалыптасу кезеңдері
- Дүниежүзілік шаруашылықтың қалыптасуы бірнеше кезеңнен өтті:
- ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы өнеркәсіптік революция және колонизация кезеңі
- ХІХ ғасырдың аяғында империализм кезеңі, яғни еуропалық державалардың әлемді бөлісуі
- ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы екі дүниежүзілік соғыс және одан кейінгі ғасырдағы әлемдік біріккен экономиканың қалыптасуы.
Металлургия өнеркәсібі
- Металлургия өнеркәсібінің екі саласы бар: түсті металлургия және қара металлургия.
- Темір кенін өндіруде Ресей, Қытай, Бразилия және Австралия алдыңғы қатарда.
- Жыл сайын 750 млн тонна болат балқытылады.
- Түсті металлургия саласы Чили, Перу және Индонезия сияқты дамыған елдерде отарлық кезеңнен бастап дамыды.
- Қазақстан кәсіпорындарында 8,7 млрд тонна кен қоры барланған.
- Қазақстанда өндірілетін темір кенінің 70% экспортқа шығарылады.
- Қазақстанда түсті металл өндіру көлемі 12%.
- Қазақстан тазартылған мысты Германия мен Италияға экспорттайды.
- Қазақстанда 170 алтын кен орны бар.
- Қазақстанда дүниежүзіндегі ең ірі қара металлургия компанияларының бірі болып табылатын Mittal Steel орналасқан.
Машина жасау
- Машина жасау – қызмет көрсету саласы мен өндірілген өнім құны бойынша ең алдыңғы қатардағы шаруашылық саласы.
- Дамыған елдер машина жасау саласындағы өнімнің 9/10 бөлігін шығарады.
- Машина жасау саласының құрылымы үш түрге бөлінеді: ескі, жаңа және ең жаңа.
- Ескі сала (кеме жасау) тұрақты немесе біртіндеп құлдырап жатыр.
- Жаңа сала (автомобиль жасау) біршама ілгерілеп жатыр.
- Ең жаңа салалар (электронды машина жасау) жылдам және тұрақты даму үстінде.
- Дүниежүзіндегі негізгі машина жасау аймақтары:
- Солтүстік Америка (машина жасау өнімінің барлық түрі бар)
- Еуропа (машина жасау өнімін шығару жан-жақты дамыған)
- Шығыс және Оңтүстік Шығыс Азия (машина жасауда жоғары технология өнімдерін қолданады)
- ТМД елдері (халықаралық маманданудың басты салалары)
- Шымкентте пресавтомат шығаратын кәсіпорын бар.
- Алматыда металл кесетін станок шығаратын кәсіпорын бар.
- Талдықорғанда аккумулятор шығаратын кәсіпорын бар.
- Астанада сорғыш (насос) шығаратын кәсіпорын бар.
- Ақтөбеде рентген аппараттарын шығаратын кәсіпорын бар.
- Қазақстандағы өнеркәсіптік құрал-жабдық өндірістерінің негізгі орталықтары: Алматы, Қарағанды, Өскемен, Шымкент, Атырау.
- Қазақстанда шетелдік инвестиция тартылып жатқан машина жасау салалары: медициналық құрал-жабдық, ауылшаруашылық техникасы, дизель қозғалтқышы, тамақ өнеркәсібі құрал-жабдықтары, электр қозғалтқыш.
- Қазақстандағы ауылшаруашылығы машиналарын шығаратын орталықтар: Астана, Павлодар.
- Қазақстандағы автомобиль құрастыру зауыттары: Өскемен, Қостанай.
- Қазақстанда Швеция, Оңтүстік Корея, Германия, Жапония елдерімен бірлескен машина жасау саласындағы кәсіпорындар астық комбайнын, тұрмыстық техниканы және қажетті құрал-жабдықтарды шығарады.
Химия өнеркәсібі
- Химия өнеркәсібінің негізін мұнай химиясы және полимер материалдары құрайды.
- Химия өнеркәсібі АҚШ, Батыс Еуропа, Жапония және ТМД-да дамыған.
- Қазақстанның химия өнеркәсібінің дамуына мыналар әсер етті:
- Оңтүстік және Батыс Қазақстанның мол қоры бар фосфориті
- Мұнай-газ өнеркәсібі
- Металлургия кәсіпорындарындағы күкіртті-газ өңдеу ісі
- Оңтүстік және Солтүстік Қазақстанның бай тұз қоры
- Атырау химия зауыты полиэтилен мен пропилен шығарады.
- Ақтау пластмасса жасау зауыты соққыға төзімді және көбіктенетін полистирол шығарады.
- Ақтау химия зауытының шикізат көзі – Теңіз кен орны.
Орман өнеркәсібі
- Орман белдеулерінің таралу географиясы:
- Солтүстік орман белдеуі – Қылқан жапырақты ағаштар
- Оңтүстік орман белдеуі – Жалпақ жапырақты ағаштар
- Солтүстік орман белдеуі Канада, Финляндия, Швеция, Ресейде таралған.
- Оңтүстік орман белдеуі тропиктік Африкада, Бразилияда және Оңтүстік Шығыс Азияда таралған.
- Қазақстанның орманды аймақтары Шығыс және Оңтүстікте орналасқан.
Тоқыма өнеркәсібі
- Тоқыма өнеркәсібінің басты орталықтары: Шығыс Азия, Оңтүстік Азия, ТМД елдері, Еуропа, АҚШ.
- Қазақстанның мақта-тоқыма өнеркәсібінің шикізаты – мақта.
- Қазақстанда өндірілетін мақта талшығының 80% экспортқа шығарылады.
- Қазақстандағы тоқыма кәсіпорындары: «Альянс Казахский Русский Текстиль» ЖШС, «Меланж» АҚ, «Ютекс» АҚ, «Нимекс Текстиль» ЖШС.
Studying That Suits You
Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.
Description
Дүниежүзілік шаруашылықтың тарихы мен дамуы, өнеркәсіптік революция, және ауыл шаруашылығындағы негізгі бағыттар туралы біліңіз. Тарихи қалыптасқан факторлар мен дүниежүзілік нарықтың маңыздылығын түсіндіреміз.
