Doku Tipleri ve Özellikleri

İşte sağladığınız içeriğe dayalı çalışma notlarınız:

Dokulara Genel Bakış

• Dokular, benzer özelliklere ve işlevlere sahip hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşan yapılardır.
• Dört ana doku tipi bulunur: epitel, bağ, kas ve sinir dokusu.
• Çeşitli dokular, vücudun organ ve sistemlerini oluşturmak üzere birbiriyle ilişkili olarak çalışır. Birbirinden izole yapılar değildir.

Epitel Dokusu

• Epitel hücreleri sıkıca paketlenmiştir ve aralarında az miktarda hücre dışı madde bulunur ve güçlü bir adezyona sahiptir.
• Epitel hücreleri, yüksek prizmatik, kübik ve yassı epiteller dahil olmak üzere çeşitli şekil ve boyutlarda olabilir.
• Epitel hücre çekirdekleri yuvarlak, uzun veya oval olabilir ve şekli genellikle hücrenin şeklini yansıtır; örneğin kübik hücreler yuvarlak çekirdeğe sahipken, yassı hücreler yassı oval çekirdeklere sahiptir.
• Örtü epitelinin altında, lamina bazalis ile birlikte epitele yapışan bağ dokusundan yapılı lamina propriya bulunur ve epitele destek olur.
• Epitelin yüzeyindeki sapmalar, özellikle deride ve dilde bulunan papillalar olarak bilinir.
• Epitelin ana görevleri şunlardır:
  • Su kaybına ve patojen istilasına karşı koruma
  • Maddelerin emilimi ve atılımı
  • Bezlerde salgı sentezi ve salgılanması
  • Tat tomurcukları ve koku hücreleri gibi duyusal algılama
  • Myoepitel hücreleri aracılığıyla kasılma
• Epitel hücreleri, apikal (serbest) ve bazal (bazal laminaya oturan) yüzeylere sahiptir.
• Komşu hücrelerle temas eden yüzeylere lateral yüzeyler denir.
• Kılcal damarlar normalde epitele girmez, bu nedenle besin maddeleri kılcal damarlardan epitele geçmelidir
• Besin maddeleri ve epitel ürünleri, difüzyon yoluyla bazal laminadan epitel hücrelerine taşınır ve epitel hücreleri içerisinde enerji gerektiren süreçlerle alınır.
• Hormonlar gibi kimyasal habercilerin reseptörleri, epitel hücrelerinin bazal ve lateral yüzeylerinde bulunur.

Hücre Membranı Farklılaşmaları

• Hücrelerin serbest yüzey (apikal kutup) yapıları şunlardır:
  • Hücre yüzey alanını artıran eldiven parmağı şeklinde çıkıntılar olan mikrovillüsler.
  • Tek bir mikrovillüse mikrovillüs, çok sayıda ise mikrovilli denir.
  • Mikrovillüsler, membran yüzey alanını 20 katına kadar çıkarır ve proksimal tübüllerde ve ince bağırsakta bulunur.
• Düzensiz mikrovillüslere makrofajlarda ve fibroblastlarda da rastlanır.
• Mikrovillüslerdeki kontraktil aktin mikrofilamentleri (terminal ağ) apikal sitoplazmadaki flamentlere tutunur.
• Mikrovillluslar, ışık mikroskobunda çizgili kenar olarak da bilinir.
  • Mikrovillluslardan daha uzun ve hareketli olan siller ve kamçılar, epitel yüzeyindeki özel sıvıları hareket ettirir.
• Sillerin yapısı:
  • Merkezde 2 adet tek mikrotübül (9+2)
  • Çevrede 9 çift mikrotübül
  • Bu yapıya aksonem denir
  • Solunum epitelinde ve spermiumda bulunur
  • Matrikse siliyer matriks denir
  • Dıştan trilaminar membranla çevrilidir
  • Santral tubüller ayrıdır
  • Santral kılıfla çevrilidir.
  • Subtubüller birbirine neksinle bağlıdır
  • Periferik tubül çapları neksin ve radial biçimde santral kılıfla çevrilidir
  • A-tubülünde 13, B-tubülünde 11 subtubulus bulunur
  • A’dan B’ye ATPase enzim aktivitesi gösteren dynein proteinleri uzanır. İki subtubüle yapışıktır.
• Siliaların hareketi için ATP ve Ca²⁺ gereklidir.
• Çevresel mikrotübüller yüzeyel sitoplazmadaki 9 adet 3’lü mikrotübülden oluşan bazal cisim, bazal granül veya kinotozoma bağlıdır.
  • Silialar senkronize (İzokronik) veya metakronik (arter hareketinde olduğu gibi) hareket edebilir.
• Stereosilia:
  • Epididimiste ve iç kulaktaki işitme reseptör hücrelerinde bulunan uzun, silindirik ve hareketsiz yapılardır.
  • Mikrotübülleri yoktur, mikrovillus yapısındadırlar.

Yan Yüz Özellikleri

• Hücreler arasındaki tutunma ve iletişimi sağlayan zarla ilişkili yapılardır.
• Epitel hücreleri sıkıca yapışmıştır ve ayrılmaları çok zordur.
• Yapışma, özellikle çekme ve basınca maruz kalan epitel dokularda belirgindir.
• Bağlanma kısmen kadherin adı verilen transmembran glikoproteinler yoluyla olur.
• Kadherinler, kalsiyum olmadığında yapışkanlıklarını kaybederler.
• Hücre membranındaki proteinler ve Ca⁺⁺ iyonları bağlanmada aktiftir ve EDTA eklenmesi hücrelerin ayrılmasına neden olabilir.
• Komşu yan yüzler çok sıkı bir şekilde bağlıdır, ayrılması için mekanik kuvvete ihtiyaç duyulur.
• Bağlantı yapılar, hücre kohezyonunda önemlidir; bunlar birleştirici kompleks olarak bilinir ve şunları içerir:
  • Zonula okludens(sıkı bağlantı)
    • Dış yapraklar glikoprotein tabakasını kaybeder
    • Membranlar birbirine temas eder
    • Zarların hücre alanı kapalıdır
    • Beyindeki bazı kapiller endotelinde bant şeklindedir
    • Lümenden intercellüler alana geçişi engeller
    • Geçiş sitoplazma yoluyla olur
  • Zonula adherens
    • Membranlar ayrışır ve normal intersellüler alan vardır
    • intersellüler alan adhesif mukoprotein içerir
    • Hücreyi sarar ve diğer hücrelere yapışmasını sağlar
    • Zarlar çok sayıda tonofibril içerir
  • Makula adherens(desmozom)
    • Disk biçimli yapılar içerir
    • Paralel membranlar içerir.
    • Membranların iç sitoplazmik kısmında tonofibriller içeren yoğun bir maddeye sahiptir
    • Membranlar arasında kuvvetli sialik mukoprotein içinde gömülü ince fibriller mevcuttur
  • Aralık bağlantısı (Neksus = Gap Junction)
    • Hücreler arası mesafe çok dardır
    • Membran içine gömülü silindirik yapılar bulunur
    • Küçük moleküllerin hücreler arasında geçişine izin verirler
    • Elektrik direnci düşüktür, impuls bir hücreden diğerine rahatlıkla geçer.
    • Gevşek bağlantı koneksin adındaki protein birimleri tarafından oluşturulur; koneksin birimleri ortasında hidrofilik bir kanal oluşturur.

Bazal Yüz özellikleri

• Hemidesmozomlar
  • Mekanik gerilimin hakim olduğu epitel hücrelerinin bazal yüzeyinde bulunur
  • Yarım desmozomlardır
  • Epiteli alttaki dokuya bağlarlar
  • Kadherin içerir
  • Desmozomlardaki plaklar lamininden oluşur
• Bazal lamina ve membranı
  • Bütün epitel hücreleri altta bulunan dokuyla ilişkilidir.
  • Tabaka halindedirler ve lamina olarak bilinirler
  • Lamina, retikulum tarafından desteklenirse zar adını alır.