Diş Pulpası ve Hücre Yapısı

Dentin, bağ dokusundan köken alan odontoblast hücreleri tarafından oluşur.
Dentin, fizyolojik ve patolojik uyarılara cevap verebilen canlı bir dokudur.
Odontoblastlar, hem dentin hem de pulpanın bir parçasıdır.
Odontoblastların hücre gövdeleri pulpa odasında bulunurken, uzantıları mineralize dentin tübüllerini oluşturur.
Dentin, diş yapısının en geniş kısmını oluşturur.
Dentin kalınlığı, insizal kenarlarda ve kuspal yüksekliklerde, servikal alanlara kıyasla daha fazladır.
Koronal yüzeylerde dentin kalınlığı yaklaşık 3-3.5 mm'dir.
Dentin, damarsız, sarımsı beyaz renkli ve ışığı yarı geçirgen sert bir dokudur.
Genç bireylerde genellikle hafif sarımsıdır ve yaşla birlikte koyulaşır.
Ağız sıvıları ve diğer tahriş edici maddelerle sürekli temas sonucunda açık kahverengi veya siyah renk alabilir.
Dentin, kemik ve sementten daha yumuşak, fakat mineden daha serttir ve kemiğe benzer yapısal ve gelişimsel özelliklere sahiptir.
Dentin sertliği, ortalama olarak minenin 1/5'i kadardır ve mine-dentin sınırında ve pulpaya yakın kısımlarda 3 kat daha fazladır.
Mineral içeriği yaşla birlikte artarak sertleşir.
Sertliğine rağmen, minenin aksine hafif deformasyonlara karşı koyabilir ve elastiktir.
Mineye gelen kuvvetlerin minede kırılmalara yol açmasını önlemek için mineye yastık görevi görür.

Organik kısmın %91-93'ü kolesteroldür.
18 farklı aminoasitten oluşur.
Aminoasitlerin %75'i glicindir.
Kollagen lifler 0.05-0.2 mikron çapındadır.
Kollajen lifler birbirleriyle çok sıkı temas halinde demetler oluştururlar.
Dentin yüzeyine paralel, kanallara dik ve geniş açılarla birbirlerini çaprazlar tarzda uzanırlar.

Dentin kanalları (tübüller), tüm dentin boyunca mine-dentin veya sement-dentin birleşiminden pulpaya doğru uzanan küçük kanallardır.
Odontoblastların uzantıları olan Tomes lifleri dentin kanalları içinde bulunur ve maddelerin iletimi için esastır.
Peritübüler (intratübüler) dentin, odontoblast uzantıları tarafından çevrelenen dentin parçasına verilen addır.
İntertübüler dentin, peritübüler dentinler arasında kalan alan ve daha az kalsifiye bölümdür.
Yaş ilerledikçe peritübüler dentin kalınlaşır ve asitlerle muamele edildiğinde intertübüler dentinden daha çabuk çözünür.
Peritübüler dentin intertübüler dentinden daha serttir.

Pulpa kapillerinde dolaşan kanın bir ultrafiltratıdır ve yapı olarak plazmayı andırır.
Dentin kanallarını ve Tomes liflerini doldurur.
Kalsiyum ve fosfata doymuş bir sıvıdır.

Dentin kanallarının çapı mine-dentin sınırından pulpaya doğru artar.
Dentin kanallarının mm²'deki sayısı, lokalizasyona göre 30,000-90,000 arasında değişebilir.
Dentin kanallarında uzanan küçük yan kanallara kanalikül denir.
Odontoblast uzantıları mine-dentin sınırına ulaştıklarında kanaliküller içine ulaşır ve bu kanaliküller yoluyla komşu odontoblast uzantıları ile iletişim halindedir.
Odontoblastlar pulpa dokusunun dentine komşu yüzeyinde yer almış, uyarılmış ve gelişmiş bağ dokusu hücreleridir.

Primer (İlk) Dentin: Dişin gelişim aşamalarında apeks kapanmasına kadar oluşturulan, dişin ilk şeklini almasını sağlayan dentindir.
Sekonder Dentin: Dişin gelişiminin tamamlanmasından sonra hayat boyu oluşan yavaş dentindir.
Tersiyer (Tamir, Reaktif) Dentin: Dış etkenler (çürük, travma, vs.) sonucunda odontoblastlar tarafından hızlı bir şekilde oluşturulan ve lokalize veya dişin büyük bir kısmını kapsayabilen dentindir.
Sklerotik Dentin: Yaşlanma veya orta dereceli tahribata bağlı olarak oluşan, odontoblastlar ve uzantılarının dejenerasyonuyla kalsifikasyona uğrayan dentindir.
Mantle Dentin: Primer dentin tabakasının en dış kısmı, mine ile birleşme noktasındaki ince tabaka.
Sirkumpulpal Dentin: Mantle dentinin altında yer alan, pulpaya doğru uzanan dentin.
İnterglobular Dentin: Kalsifikasyon küçük kürecikler halinde başlayıp birleşerek daha homojen yapı haline gelen dentin.

Mineralizasyon sırasında oluşan değişikliklere bağlı olarak oluşan, inkremental yapıda, çizgi şeklinde görünen dentin oluşumu çizgileridir.
Minedeki Retzius çizgileriyle örtüşür.
Von Ebner ve von Korff lifleri ile kesişir.
Von Korff lifleri (Argirofil lifler), dentin kanallarına paralel uzanarak kalsifiye dentin içine gömülürler.

Tamir dentin oluşurken uyaranın olduğu bölgelerdeki odontoblastlar ve uzantılarının ölüp dejenerasyon geçirdiği durumda, dentin kanallarındaki boşluklar siyah renkte görünür.
Dentin yapıları, pulpaya doğru uzanır.

Fizyolojik faktörler; yaşlanma, atrizyon, travma, erozyon, abrazyon ve yaşlanma.
Patolojik faktörler; çürük, periodontal hastalık, orofasiyal enfeksiyonlar ve aletlere bağlı travmalar.
Diğer faktörler; asit (kalsiyum hidroksit alkali pH'sı), polimerize olmamış monomerler (kompozit rezin), ısı iletimi, mekanik kondensasyon basıncı ve mikrosızıntı.