Diş Pulpası ve Hücre Yapısı

Dentin

• Dentin, bağ dokusundan köken alan odontoblast hücreleri tarafından oluşur.
• Dentin, fizyolojik ve patolojik uyarılara cevap verebilen canlı bir dokudur.
• Odontoblastlar, hem dentin hem de pulpanın bir parçasıdır.
• Odontoblastların hücre gövdeleri pulpa odasında bulunurken, uzantıları mineralize dentin tübüllerini oluşturur.
• Dentin, diş yapısının en geniş kısmını oluşturur.
• Dentin kalınlığı, insizal kenarlarda ve kuspal yüksekliklerde, servikal alanlara kıyasla daha fazladır.
• Koronal yüzeylerde dentin kalınlığı yaklaşık 3-3.5 mm'dir.
• Dentin, damarsız, sarımsı beyaz renkli ve ışığı yarı geçirgen sert bir dokudur.
• Genç bireylerde genellikle hafif sarımsıdır ve yaşla birlikte koyulaşır.
• Ağız sıvıları ve diğer tahriş edici maddelerle sürekli temas sonucunda açık kahverengi veya siyah renk alabilir.
• Dentin, kemik ve sementten daha yumuşak, fakat mineden daha serttir ve kemiğe benzer yapısal ve gelişimsel özelliklere sahiptir.
• Dentin sertliği, ortalama olarak minenin 1/5'i kadardır ve mine-dentin sınırında ve pulpaya yakın kısımlarda 3 kat daha fazladır.
• Mineral içeriği yaşla birlikte artarak sertleşir.
• Sertliğine rağmen, minenin aksine hafif deformasyonlara karşı koyabilir ve elastiktir.
• Mineye gelen kuvvetlerin minede kırılmalara yol açmasını önlemek için mineye yastık görevi görür.

Dentin Kimyasal Yapısı

• Ağırlıkça: %70 inorganik madde, %20 organik madde ve %10 su
• Hacimce: %45-50 inorganik madde, %30 organik madde ve %20-25 su

Dentin İnorganik Yapısı (Major)

• Hidroksiapatit (Kalsiyum fosfat + Kalsiyum hidroksit)
• Karbonat
• Magnezyum
• Potasyum
• Demir
• Çinko
• Stronsiyum
• Kurşun

Dentin İnorganik Yapısı (Minor)

• Florür
• Manganez
• Brom
• Bakır
• Altın
• Krom
• Kobalt
• Gümüş
• Selenyum
• Tungsten

Dentin Organik Yapısı

• Kolajen
• Sialoproteinler
• Kondroitin sülfat
• Mukoproteinler
• Proteinler
• Yağlar
• Sitrik asit
• Büyüme faktörleri

Kollajen

• Organik kısmın %91-93'ü kolesteroldür.
• 18 farklı aminoasitten oluşur.
• Aminoasitlerin %75'i glicindir.
• Kollagen lifler 0.05-0.2 mikron çapındadır.
• Kollajen lifler birbirleriyle çok sıkı temas halinde demetler oluştururlar.
• Dentin yüzeyine paralel, kanallara dik ve geniş açılarla birbirlerini çaprazlar tarzda uzanırlar.

Dentin Yapısı

• Dentin kanalları (tübüller), tüm dentin boyunca mine-dentin veya sement-dentin birleşiminden pulpaya doğru uzanan küçük kanallardır.
• Odontoblastların uzantıları olan Tomes lifleri dentin kanalları içinde bulunur ve maddelerin iletimi için esastır.
• Peritübüler (intratübüler) dentin, odontoblast uzantıları tarafından çevrelenen dentin parçasına verilen addır.
• İntertübüler dentin, peritübüler dentinler arasında kalan alan ve daha az kalsifiye bölümdür.
• Yaş ilerledikçe peritübüler dentin kalınlaşır ve asitlerle muamele edildiğinde intertübüler dentinden daha çabuk çözünür.
• Peritübüler dentin intertübüler dentinden daha serttir.

Dentin Lenfi

• Pulpa kapillerinde dolaşan kanın bir ultrafiltratıdır ve yapı olarak plazmayı andırır.
• Dentin kanallarını ve Tomes liflerini doldurur.
• Kalsiyum ve fosfata doymuş bir sıvıdır.

Diğer Bilgiler

• Dentin kanallarının çapı mine-dentin sınırından pulpaya doğru artar.
• Dentin kanallarının mm²'deki sayısı, lokalizasyona göre 30,000-90,000 arasında değişebilir.
• Dentin kanallarında uzanan küçük yan kanallara kanalikül denir.
• Odontoblast uzantıları mine-dentin sınırına ulaştıklarında kanaliküller içine ulaşır ve bu kanaliküller yoluyla komşu odontoblast uzantıları ile iletişim halindedir.
• Odontoblastlar pulpa dokusunun dentine komşu yüzeyinde yer almış, uyarılmış ve gelişmiş bağ dokusu hücreleridir.

Dentin Çeşitleri

• Primer (İlk) Dentin: Dişin gelişim aşamalarında apeks kapanmasına kadar oluşturulan, dişin ilk şeklini almasını sağlayan dentindir.
• Sekonder Dentin: Dişin gelişiminin tamamlanmasından sonra hayat boyu oluşan yavaş dentindir.
• Tersiyer (Tamir, Reaktif) Dentin: Dış etkenler (çürük, travma, vs.) sonucunda odontoblastlar tarafından hızlı bir şekilde oluşturulan ve lokalize veya dişin büyük bir kısmını kapsayabilen dentindir.
• Sklerotik Dentin: Yaşlanma veya orta dereceli tahribata bağlı olarak oluşan, odontoblastlar ve uzantılarının dejenerasyonuyla kalsifikasyona uğrayan dentindir.
• Mantle Dentin: Primer dentin tabakasının en dış kısmı, mine ile birleşme noktasındaki ince tabaka.
• Sirkumpulpal Dentin: Mantle dentinin altında yer alan, pulpaya doğru uzanan dentin.
• İnterglobular Dentin: Kalsifikasyon küçük kürecikler halinde başlayıp birleşerek daha homojen yapı haline gelen dentin.

Owen Çizgileri

• Mineralizasyon sırasında oluşan değişikliklere bağlı olarak oluşan, inkremental yapıda, çizgi şeklinde görünen dentin oluşumu çizgileridir.
• Minedeki Retzius çizgileriyle örtüşür.
• Von Ebner ve von Korff lifleri ile kesişir.
• Von Korff lifleri (Argirofil lifler), dentin kanallarına paralel uzanarak kalsifiye dentin içine gömülürler.

Dead Tracts

• Tamir dentin oluşurken uyaranın olduğu bölgelerdeki odontoblastlar ve uzantılarının ölüp dejenerasyon geçirdiği durumda, dentin kanallarındaki boşluklar siyah renkte görünür.
• Dentin yapıları, pulpaya doğru uzanır.

Dentin Oluşumuna Etki Eden Faktörler

• Fizyolojik faktörler; yaşlanma, atrizyon, travma, erozyon, abrazyon ve yaşlanma.
• Patolojik faktörler; çürük, periodontal hastalık, orofasiyal enfeksiyonlar ve aletlere bağlı travmalar.
• Diğer faktörler; asit (kalsiyum hidroksit alkali pH'sı), polimerize olmamış monomerler (kompozit rezin), ısı iletimi, mekanik kondensasyon basıncı ve mikrosızıntı.