uytrsxcgvbyh

Die Menslike Senuweestelsel

• Die senuweestelsel is noodsaaklik vir homeostase, doeltreffende funksionering en beskerming teen gevaar.
• Dit bestaan uit die sentrale en perifere senuweestelsels.
• Die sentrale senuweestelsel (SSSen) bestaan uit die brein en rugmurg.
• Die SSSen dien as die primêre beheersentrum vir die verwerking en oordrag van inligting deur die liggaam.
• Die perifere senuweestelsel (PSSen) strek buite die SSSen en bestaan uit kraniale en spinale senuwees.
• Die PSSeen is verdeel in outonome (onwillekeurige) en somatiese (willekeurige) stelsels.
• Die outonome stelsel word verder verdeel in simpatiese en parasimpatiese stelsels, wat onwillekeurige liggaamsfunksies reguleer.

Sleutelterme en Komponente

• Reseptore bespeur stimuli en skakel dit om in impulse.
• Effektore, soos kliere of organe, reageer op stimuli.
• 'n Stimulus is 'n waarneembare verandering in die omgewing.
• 'n Impuls is die elektriese sein wat in reaksie op stimuli gegenereer word.
• Neurone is gespesialiseerde senuweeselle wat impulse oordra.
• Sinapse is gapings tussen neurone waar impulse deur middel van neurotransmitters oorgedra word.
• Grysstof bestaan uit selliggame en dendriete.
• Witstof bestaan uit gemyeliniseerde aksone.
• Die senuweestelsel reageer op eksterne en interne stimuli en koördineer liggaamsaktiwiteite.
• Dit verseker oorlewing deur aan te pas by omgewingsveranderinge.
• Die endokriene stelsel werk saam met die senuweestelsel en gebruik hormone vir stadiger, langer reaksies.
• Siektes soos Alzheimer se siekte en veelvuldige sklerose word geassosieer met senuweestelsel disfunksies.

Sentrale Senuweestelsel (SSSen)

• Die SSSen bestaan uit die brein en rugmurg.
• Die brein beheer hoër funksie verwerking, sensoriese data-interpretasie en koördinering van vrywillige spierbeweging.
• Die rugmurg dra seine na en van die brein en beheer reflekse.

Brein

• Die serebrum is die grootste deel van die brein en beheer vrywillige aksies soos loop, praat en skryf.
• Dit interpreteer sensasies van sintuigorgane en is betrokke by hoër denkprosesse soos geheue, redenasie en intelligensie.
• Die serebellum koördineer alle vrywillige bewegings en handhaaf balans en spierspanning.
• Die medulla oblongata dra senuwee-impulse tussen die rugmurg en die brein oor.
• Dit beheer onwillekeurige aksies, insluitend hartklop en asemhaling.
• Die corpus callosum verbind die linker- en regterhemisfere van die brein en fasiliteer kommunikasie tussen beide kante.
• Die hipotalamus dien as 'n beheersentrum vir outonome funksies soos honger, dors, slaap, liggaamstemperatuur en emosies.

Rugmurg

• Die rugmurg is 'n integrale deel van die SSSen en dien as die hoofweg vir inligting wat die brein en perifere senuweestelsel verbind.
• Dit word beskerm deur die werwelkolom en meninges.
• Die rugmurg dra sensoriese inligting van die liggaam na die brein en motoriese opdragte van die brein na die liggaam oor.
• Dit koördineer ook reflekse onafhanklik van die brein.

Neurone

• Neurone is gespesialiseerde selle wat impulse binne die brein en rugmurg en na ander dele van die liggaam oordra.
• Sensoriese (afferente) neurone bespeur stimuli en dra impulse van sintuigorgane na die rugmurg en brein oor.
• Motoriese (efferente) neurone dra impulse van die brein en rugmurg oor na effektore soos spiere en kliere.
• Interneurone verbind sensoriese en motoriese neurone en speel 'n deurslaggewende rol in die interpretasie van sensoriese insette en die generering van motoriese uitsette.

Perifere Senuweestelsel (PSSen)

• Die PSSeen bestaan uit alle senuwees buite die sentrale senuweestelsel.
• Dit sluit 12 pare kraniale senuwees wat aan die brein verbind is, en 31 pare spinale senuwees wat aan die rugmurg verbind is, in.
• Die PSSeen is verdeel in die somatiese en outonome senuweestelsels.
• Die somatiese senuweestelsel beheer vrywillige spiere en laat die liggaam toe om op veranderinge in die eksterne omgewing te reageer.
• Die outonome senuweestelsel beheer onwillekeurige spiere en bestuur funksies wat nie onder bewustelike beheer is nie, soos hartklop en spysvertering.
• Die PSSeen dra impulse van reseptore na die sentrale senuweestelsel oor via sensoriese neurone.
• Dit dra impulse van die sentrale senuweestelsel oor na die liggaam se effektore via motoriese neurone.

Outonome Senuweestelsel (OSSen)

• Die OSSen beheer onwillekeurige aksies en reageer op veranderinge in die interne omgewing om homeostase te handhaaf.
• Die OSSen is verdeel in die simpatiese en parasimpatiese senuweestelsels.
• Die simpatiese senuweestelsel berei die liggaam voor op noodsituasies ("veg-of-vlug"-reaksie).
• Dit verhoog hartklop, vernou bloedvate in die vel (vasokonstriksie), verhoog bloeddruk, verwyd bronchioles, verminder peristalse, ontspan die blaaswand, stimuleer sweetsekresie en verwyd pupille.
• Die parasimpatiese senuweestelsel herstel die liggaam na 'n normale toestand nadat 'n noodgeval verby is ("rus en verteer"-reaksie).
• Dit verlaag hartklop, verwyd bloedvate in die vel (vasodilatasie), verlaag bloeddruk, vernou bronchioles, verhoog peristalse, veroorsaak sametrekking van die blaaswand en vernou pupille.
• Hierdie twee stelsels werk antagonisties teenoor mekaar.
• Adrenalien speel 'n deurslaggewende rol in die voorbereiding van die liggaam vir 'veg-of-vlug'-situasies.

Struktuur en Funksionering van 'n Senuwee

• Die senuweestelsel gebruik neurone om seine na en van alle dele van die liggaam te stuur en te dra.
• Sensoriese neurone bespeur stimuli en dra impulse van die sintuigorgane of reseptore na die rugmurg en brein oor.
• Motoriese neurone reageer op stimuli deur impulse van die brein en rugmurg na effektore oor te dra, soos spiere en kliere.
• Interneurone verbind sensoriese neurone aan motoriese neurone in die brein en rugmurg.
  • Hulle speel 'n deurslaggewende rol in die verwerking van inligting en die bepaling van die gepaste reaksie.
• Die kern beheer die metabolisme en aktiwiteite van die neuron.
• Die selliggaam bevat die kern en sitoplasma en handhaaf die neuron se gesondheid en funksionaliteit.
• Die sitoplasma vul die selliggaam en ondersteun verskeie sellulêre prosesse.
• Die miëlienskede bedek die akson en versnel die oordrag van elektriese impulse en bied isolasie.
• Die akson is 'n lang, dun vesel wat impulse weg van die selliggaam oordra.
• Dendriete ontvang seine van ander neurone en dra hierdie impulse na die selliggaam oor.
• Die verbinding tussen neurone vind plaas by 'n sinaps, waar die terminale takke van die akson van een neuron naby die dendriete of selliggaam van 'n ander neuron is.
• Die proses van senuwee-impuls oordrag is elektrochemies.

Die Eenvoudige Refleksboog

• 'n Refleksaksie is 'n vinnige, outomatiese reaksie op 'n stimulus wat die rugmurg betrek en nie die brein nie.
• 'n Refleksboog is die pad waarlangs 'n impuls oorgedra word om 'n reaksie op 'n stimulus tydens 'n refleksaksie teweeg te bring.
• 'n Reseptor ontvang 'n stimulus en skakel dit om in 'n impuls.
• 'n Sensoriese neuron dra die impuls van die reseptor na die rugmurg oor.
• 'n Interneuron dra die impuls van die sensoriese neuron na die motoriese neuron oor.
• 'n Motoriese neuron vervoer die impuls van die rugmurg na die effektore.
• 'n Effektor produseer die reaksie.
• 'n Refleksaksie bied 'n onmiddellike reaksie om gevaar of skade te vermy sonder die behoefte aan bewustelike denke.
• Sinapse laat die rigting van die senuwee-impuls deur die korrekte pad toe en verseker die spoed en doeltreffendheid van die reaksie.

Verstoring van die SSSen

• Alzheimer se siekte is 'n neurodegeneratiewe toestand wat gekenmerk word deur progressiewe breinseldood oor tyd, wat lei tot simptome soos geheueverlies en verwarring.
• Veelvuldige sklerose (MS) is 'n outo-immuunsiekte waar die liggaam se immuunstelsel die miëlienskede wat neurone bedek, aanval.
• Simptome van MS sluit in verlies van spraken sig, probleme met loop, pyn, moegheid en geheueverlies.

Reseptore

• Reseptore, neurone en effektore speel 'n kritieke rol in die liggaam se reaksie op omgewingstimuli.
• Reseptore bespeur veranderinge in die eksterne en interne omgewings.
• Neurone dra impulse van die reseptore na die sentrale senuweestelsel oor en van die sentrale senuweestelsel na die effektore.
• Effektore is kliere of spiere wat reageer op die impulse wat deur die senuweestelsel gestuur word.
• Refleksaksies is vinnige, outomatiese reaksies op stimuli wat 'n refleksboog behels wat deur die rugmurg gaan, maar nie die brein nie.

Die Menslike Oog

• Die sklera is die taai, wit onelastiese laag wat die oog na die agterkant bedek.
• Die kornea is 'n deursigtige, konvekse oppervlak aan die voorkant van die oog wat lig laat deurgaan.
• Die choroïed is 'n donkerkleurige laag wat bloedvate en pigmente bevat wat lig absorbeer.
• Die siliêre liggaam bevat siliêre spiere wat die spanning op die suspensoriese ligamente verander om die lens se vorm te verander vir akkommodasie.
• Die iris bevat spiere om die pupilgrootte te beheer en dus die hoeveelheid lig wat die oog binnegaan.
• Die lens is 'n elastiese, bikonvekse struktuur wat van vorm verander om lig op naby en verre voorwerpe te fokus.
• Die waterige vog is 'n waterige vloeistof tussen die kornea en lens wat die kornea se vorm handhaaf.
• Die glasagtige vog is 'n jellieagtige stof agter die lens wat die oogbal se vorm handhaaf.
• Die retina bevat ligsensitiewe selle (stawe vir dowwe lig en keëls vir helder lig en kleurvisie) wat lig omskakel in elektriese impulse.
• Die optiese senuwee dra impulse van die retina na die brein oor vir beeldinterpretasie.
• Die geel kol (makula) is die area van duidelikste visie met die hoogste konsentrasie keëls.
• Die blinde kol is die punt waar die optiese senuwee die oog verlaat en geen fotoreseptorselle bevat nie.

Binokulêre Visie

• Binokulêre visie gebruik twee oë met oorvleuelende sigvelde.
• Dit bied dieptepersepsie en 'n wyer gesigsveld.

Akkommodasie

• Akkommodasie is die proses waardeur die oog die lens se vorm verander om op naby en verre voorwerpe te fokus.

Pupillêre Meganisme

• Die iris pas die pupilgrootte aan om die hoeveelheid lig wat die oog binnegaan, te beheer.

Visuele Defekte

• Byziendheid (myopie) is die onvermoë om verre voorwerpe duidelik te sien.
• Versiendheid (hiperopie) is die moeilikheid om naby voorwerpe duidelik te sien.
• Astigmatisme is versteurde visie as gevolg van ongelyke kromming van die kornea of lens.
• Katarakte is bewolking van die lens, wat lei tot versteurde visie.

Die Menslike Oor

• Die buiteoor sluit die oorskulp en die gehoorkanaal in.
• Die middeloor bevat die ossikels: die hamer (malleus), aambeeld (incus) en stygbeuel (stapes).
• Die binneoor sluit die semi-sirkelvormige kanale, vestibule (sacculus en utriculus) en koglea in.

Funksionering van die Menslike Oor

• Klankgolwe word deur die oorskulp vasgevang en in die gehoorkanaal gerig.
• Hierdie golwe veroorsaak dat die trommelvlies vibreer.
• Vibrasies word dan na die ossikels oorgedra, wat dit versterk en na die ovaalvenster oordra.
• Die beweging van die ovaalvenster genereer drukgolwe in die endolimf van die koglea.
• In die koglea word die orgaan van Corti (wat sensoriese haarselle bevat) gestimuleer, wat klank omskakel in senuwee-impulse.
• Hierdie impulse word via die gehoorsenuwee na die serebrum oorgedra vir interpretasie.

Handhawing van Balans

• Balans word gehandhaaf deur die cristae in die semi-sirkelvormige kanale.
• Hulle bespeur veranderinge in die liggaam se spoed en rigting.
• Die maculae in die sacculus en utriculus bespeur veranderinge in die kop se posisie relatief tot swaartekrag.
• Wanneer dit gestimuleer word, stuur hierdie reseptore impulse via die gehoorsenuwee na die serebellum, wat dan spieraktiwiteit koördineer om balans te handhaaf.

Gehoordefekte en Hul Behandelings

• Middeloorinfeksie word veroorsaak deur patogene wat deur die Eustachiusbuis binnedring.
• Dit kan lei tot vloeistofopbou en inflammasie.
• Behandeling sluit medikasie en die invoeging van grommets (draineerbuise) in die trommelvlies in.
• Doofheid kan veroorsaak word deur besering aan die oor, senuwees of breinareas wat verantwoordelik is vir gehoor, of deur verharding van oorweefsels soos die ossikels.
• Behandelings sluit in gehoorapparate of kogleêre inplantings.