De Vroege Middeleeuwen: De Angelsaksische invasie

Vroege Middeleeuwen (450-1066)

• Van 55 v.Chr. tot ongeveer 450 n.Chr. stond het grootste deel van Groot-Brittannië onder Romeins gezag
• Tegen het einde van de vierde eeuw werd het Romeinse Rijk aan alle kanten bedreigd
• Omdat het Romeinse Rijk bedreigd werd, trokken de Romeinen zich rond 450 terug uit Groot-Brittannië om hun continentale rijk te verdedigen

De invasie van de Angelsaksen

• De Romano-Britten ondervonden hinder van vijanden waardoor zij werden aangevallen door de Kelten van Schotland en Ierland
• Uit het huidige Denemarken en Noord-Duitsland kwamen de Angelen, Saksen en Juten
• Deze stammen waren verdreven door de Hunnen: een Aziatisch volk dat Europa vanuit het oosten binnenviel
• Deze tijd staat bekend als de volksverhuizing
• Na een periode waarin ze genoegen namen met plunderen en naar huis terugkeren, werden de Angelsaksische invallers geleidelijk aan kolonisten
• De Angelsaksen vestigden verschillende koninkrijken op Britse bodem die samen werden geregeerd door opperheren
• Wales, Schotland en Cornwall bleven buiten de Angelsaksische heerschappij, waar de oude Romano-Britse orde bleef voortbestaan

De cultuur van Angelsaksische Koningen

• De Angelsaksische koningen omringden zich met jonge krijgers die een militaire en sociale elite vormden
• De mannen werden door de koning beloond met wapens, waardevolle spullen en land in ruil voor hun loyaliteit en steun in tijd van oorlog
• In deze periode was loyaliteit van groot belang
• Van een krijger werd verwacht dat hij zijn koning tot de dood trouw bleef
• Vluchten van een gevecht was de ultieme vorm van lafheid en schaamte
• Als ze niet aan het vechten waren, kwamen de krijgers samen in de grote zaal van de koning om te eten, drinken en naar verhalen en gedichten te luisteren
• De maatschappij bestond niet alleen uit koningen en krijgers
• De meeste mensen waren boeren, die van zonsopgang tot zonsondergang op het land werkten
• Er was handel met Scandinavië en het Europese vasteland, waaronder Friesland
• Vanaf de zevende eeuw speelden ook monniken, priesters en bisschoppen een belangrijke rol in de samenleving

De opkomst van het Christendom

• Aan het einde van de zesde eeuw had de paus missionarissen naar Groot-Brittannië gestuurd om de heidense Angelsaksen tot het christendom te bekeren
• Sommige koningen namen al snel het nieuwe geloof aan, maar hun volgelingen lieten hun religieuze gebruiken langzamer los
• In de loop van de zevende eeuw namen bijna alle koningen (en dus ook hun onderdanen) het christendom aan
• Er werden talloze kloosters gesticht en met het christendom kwam de Latijnse literatuur
• In de kloosters werd veel religieus werk verricht, en de manuscripten werden vaak prachtig versierd of "verlucht".
• Een van de sleutelfiguren uit dit tijdperk was Beda (673-735), een monnik die een geschiedenis van de Angelsaksen schreef, de Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum ("De Kerkelijke Geschiedenis van het Angelsaksische Volk").
• Latijn was niet de enige taal die in deze periode schriftelijk werd vastgelegd
• Veel literatuur is bewaard gebleven in het Oudengels
• Beowulf is het beroemdste werk
• Kortere gedichten zijn ook bewaard gebleven, evenals vertalingen van Latijnse teksten, de levensverhalen van heiligen, plus talloze spreekwoorden en eden

De Angelsaksische Kronieken

• Vanaf de negende eeuw begonnen verschillende monniken en klerken kronieken bij te houden: jaarlijkse verslagen van hedendaagse gebeurtenissen
• De Angelsaksische Kronieken is een belangrijke bron van informatie over de geschiedenis van de verschillende koninkrijken en de Vikinginvasies

Vikinginvasies

• De eerste geregistreerde aanval op Groot-Brittannië door Scandinavische Vikingen vond plaats in 793, toen het klooster op het eiland Lindisfarne werd geplundere
• Gedurende de volgende eeuw gingen de Vikinginvallen door
• De Vikingen waren heidenen die op zoek waren naar plunderingen, die ze meenamen naar hun Scandinavische thuisland
• Rijke kloosters waren daardoor gewilde doelwitten
• Vikingraiders konden profiteren van de verdeeldheid tussen de Angelsaksische koningen, die het te druk hadden met elkaar te bevechten om de vijand vanaf zee af te weren
• De Vikingen begonnen zich geleidelijk aan in Groot-Brittannië te vestigen
• Scandinaviërs namen zelfs bij een paar gelegenheden de Angelsaksische troon over
• Tot aan de elfde eeuw bleven de Scandinaviërs, Angelsaksen en Noormannen vechten om de Engelse kroon
• Willem ("de Veroveraar"), hertog van Normandië, zag zijn kans om de troon te grijpen toen de Angelsaksen en de koning van Noorwegen de koninklijke opvolging betwistten
• Hij stak het Kanaal over met zijn leger en versloeg de Angelsaksen in de Slag bij Hastings in 1066
• Zo kwam er een einde aan het Angelsaksische tijdperk en begon de Normandische periode

Sutton Hoo

• Er is veel bekend over het leven in Angelsaksisch Engeland, met name het leven van de elite, deels uit de literatuur van die tijd en deels uit archeologisch bewijs
• Een van de belangrijkste en bekendste Angelsaksische locaties is Sutton Hoo in Suffolk
• Sutton Hoo is de begraafplaats van een zevende-eeuwse koning, die rustte in een zevenentwintig meter lang schip
• Begraven met hem waren veel waardevolle voorwerpen, waaronder versierde wapens, gouden munten en broches en helmen
• Het schip is het bewijs van een verfijnde maatschappij, in staat tot het produceren van prachtig gedetailleerde juwelen en wapens
• Sutton Hoo laat ook zien hoe een geleidelijke overgang werd gemaakt van heidendom naar christendom
• Scheepsbegrafenissen en de praktijk van het plaatsen van waardevolle spullen in het graf waren heidense gebruiken
• Het schip bevatte echter ook twee klassieke lepels met de namen Paulos en Saulos in het Grieks, wat heel goed doopgeschenken zouden kunnen zijn
• Andere graven uit deze periode getuigen van een tijd waarin het christendom en het heidendom naast elkaar bestonden

Koning Alfred van Wessex

• Koning Alfred van Wessex was in veel opzichten een belangrijk koning
• Hij versloeg de Denen in 878, waardoor de opmars van de Vikingheerschappij, waaraan verschillende andere koninkrijken zich hadden onderworpen, tot staan werd gebracht
• Hij sloot een vredesverdrag met de Denen, reorganiseerde het Angelsaksische leger en creëerde een linie van vestingwerken langs de grens tussen Angelsaksisch en Deens gebied
• Hij bouwde ook een vloot van schepen, die nu wordt gezien als het begin van de Engelse marine
• Alfred was niet alleen een slim en bekwaam militair man; hij was ook opgeleid en religieus
• Hij maakte er zijn zaak van om het onderwijs en de wetenschap, die zwaar hadden geleden onder de Vikinginvallen, nieuw leven in te blazen
• Kloosters waren de leercentra van die tijd, en de vernietiging van vele had geresulteerd in het verlies van veel schrift en kennis
• Om de geletterdheid te bevorderen, gaf Alfred opdracht tot de vertaling van wat volgens hem belangrijke Latijnse teksten waren naar het Oudengels

Beda Venerabilis

• Een van de belangrijkste historische werken uit de Vroege Middeleeuwen is de Historia Ecclesiastica gentis Anglorum (De Kerkelijke Geschiedenis van het Engelse Volk), geschreven door een monnik genaamd Beda
• Alles wat er bekend is over het leven van Beda is wat hij vertelt aan het einde van zijn geschiedenis
• Daar schreef hij dat hij in 731, het jaar dat hij zijn grote werk voltooide, negenenvijftig was; dus hij moet geboren zijn in 672 of 673
• Hij werd geboren in de buurt van de geallieerde kloosters Wearmouth en Jarrow in Northumbria, in het noordoosten van Engeland
• Op zevenjarige leeftijd werd hij toegelaten tot het nieuw gestichte klooster bij Wearmouth, voordat hij samen met ongeveer twintig van zijn ‘broers’ in 681 naar Jarrow werd overgebracht
• De rest van zijn leven zou hij in het laatste instituut doorbrengen

Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum

• Zoals hierboven vermeld, is dit het bekendste werk van Beda
• In de middeleeuwen was het buitengewoon populair, zowel in Engeland als op het vasteland van Europa
• Koning Alfred (871-899) beschouwde het boek als voldoende belangrijk voor de algemene ontwikkeling van zijn land om het in het Engels te laten vertalen
• De schrijvers van de Angelsaksische Kronieken maakten veel gebruik van Beda's geschiedenis en anderen die het leven van de heiligen vastlegden, maakten er ook gebruik van
• Inderdaad, er wordt nog steeds naar verwezen door historici die geïnteresseerd zijn in de vroege geschiedenis van Engeland, en het is de enige bestaande schriftelijke bron van informatie over de vroege geschiedenis van Ierland en Wales
• Zoals de titel al doet vermoeden, is de Historia Ecclesiastica vooral gewijd aan de geschiedenis van de Angelsaksische Kerk
• Beda behandelt echter ook vele andere onderwerpen
• Hij vertelt over de eerste bewoners van de Britse Eilanden, over de Romeinse periode en over de eindeloze conflicten tussen de monarchie en de kerk en tussen de verschillende koningen
• De Historia Ecclesiastica biedt veel informatie over de Engelse politiek van die tijd
• De meeste aandacht gaat echter uit naar religieuze zaken, zoals de bekering van de Angelsaksen tot het christendom, de meningsverschillen tussen de Keltische en Angelsaksische kerken en het leven van verschillende heiligen
• De combinatie van politiek, geschiedenis en religie is te vinden in boek 3, hoofdstuk 6, dat het leven en de dood van koning Oswald van Northumbria (605-642) beschrijft
• Beda was in zijn jeugd een harde werker en hij was een uitstekende leerling en monnik
• Hij werd diaken op negentienjarige leeftijd - zes jaar voordat hij de normale minimumleeftijd bereikte
• Iets meer dan tien jaar later, in 703, werd Beda priester
• Het monastieke leven was zeer gedisciplineerd en werd gedomineerd door religieuze diensten, maar Beda studeerde, onderwees en schreef desondanks veel
• De Historia Ecclesiastica was niet zijn enige werk
• Hij schreef ook commentaren op verschillende boeken uit de Bijbel, een verzameling levens van heiligen en wetenschappelijke werken, zoals De natura rerum ('Over de aard der dingen'), De temporibus ('Over de tijd') en De tempore ratione ('Over de meting van de tijd')

De invloed van Koning Oswald

• Koning Oswald leerde hopen op hemelse rijken dankzij bisschop om ze te instrueren
• Oswald kreeg meer aardse rijken dan zijn voorouders van de ene God
• Hij hield alle koninkrijken van Groot-Brittannië in zijn macht, verdeeld over vier talen: Brits, Pictisch, Iers en Engels

De Deugden van Koning Oswald

• Hoewel hij de opperste macht over het hele land had, toonde hij altijd nederigheid, vriendelijkheid en was hij genereus jegens de armen en vreemden
• Toen hij aan tafel zat met bisschop Aidan, werd er een zilveren schaal vol rijke gerechten voor hem gezet
• Hij beval onmiddellijk om de lekkernijen die voor hem stonden naar de armen te brengen en de schaal in stukken te breken en de stukken onder hen te verdelen
• Zijn hand bederft niet: Toen Oswald in de strijd werd gedood, werden zijn hand en arm van de rest van zijn lichaam afgesneden, en ze zijn ongeschonden gebleven tot op de dag van vandaag
• Ze worden bewaard in de St. Peter's Church in de koninklijke stad Bamburgh
• Door de inspanningen van de koning werden de koninkrijken Deira en Bernicia, die tot dan toe met elkaar in strijd waren, vreedzaam verenigd en werden ze één volk
• Oswald was de neef van koning Edwin van het huis van Deira via zijn zuster Acha

Beowulf

• Het beroemdste werk van de Angelsaksische literatuur uit de vroege Middeleeuwen is het gedicht Beowulf
• Beowulf is de oudste Europese tekst geschreven in een volkstaal
• Het is niet bekend wie Beowulf schreef of hoe oud het gedicht is
• Het enige middeleeuwse exemplaar dat bestaat, is een manuscript uit het einde van de tiende eeuw, maar het gedicht is waarschijnlijk een stuk ouder dan dat
• Men gelooft dat het dateert uit de zesde eeuw waardoor het de oudste geschreven tekst zou zijn

De Angelsaksische Wereld

• Om het gedicht goed te begrijpen, moet men iets weten over de periode waaruit het komt, omdat de Angelsaksische wereld heel anders was dan de eigen
• Het land dat bekend staat als Groot-Brittannië was verdeeld in tal van kleine staten, elk met een eigen koning (of heer)
• Weinigen van deze koningen wisten lang aan de macht te blijven: ze stierven meestal jong (vaak in de strijd) of werden afgezet door rivalen
• De leden van deze elite brachten het drama van het leven aan de koninklijke hoven en op het slagveld door
• Vazallen werden op hun plaats gehouden en beloond met goud en zilver, in ruil voor hun loyaliteit aan de koning en hun hulp in de strijd
• Van koningen werd verwacht dat ze 'royaler' betaalden voor de steun van hun vazallen, en van de vazallen werd verwacht dat ze bereid waren te sterven voor hun heren
• In tijden van (relatieve) vrede zorgden dichters voor entertainment
• Ze reciteerden bekende gedichten uit het hoofd en begeleidden zichzelf op de harp
• Dit was een hele prestatie als je bedenkt dat Beowulf uit meer dan drieduizend regels vers bestaat, geschreven in een complexe stijl

Hwæt, we Gar-Dena in geatdagum

• De regels van het gedicht rijmen aan het einde niet, maar zijn verbonden door alliteratie; ritme was ook erg belangrijk
• Poëzie moest voldoen aan complexe regels: elke regel bestond uit twee helften en vier beklemtoonde lettergrepen, en werd door alliteratie met de aangrenzende regels geassocieerd
• Verrassend genoeg speelt Beowulf zich niet af in Engeland, maar in Scandinavië, ten tijde van de Volksverhuizing
• De personages kunnen redelijkerwijs worden omschreven als de voorvaderen van de Angelsaksische natie
• De verhaallijn van Beowulf draait om een held van enorme kracht, die roem verwerft door verschillende monsters te bevechten
• Het gedicht begint met de familiegeschiedenis van de Deense Koning Hrothgar
• Als jonge held die zich nog moest bewijzen, reist Beowulf van Geatland naar Heorot, het voorouderlijk huis van Hrothgar, om het bloeddorstige monster Grendel en zijn al even verschrikkelijke moeder te doden
• Enkele jaren later, tegen die tijd is hij zelf koning, neemt hij het op een draak
• Tijdens dit laatste gevecht raakt hij gewond door de draak en sterft vervolgens aan zijn verwondingen
• Het gedicht eindigt met Beowulfs crematie op een enorme brandstapel
• Verschillende vertalingen van Beowulf zijn beschikbaar, sommige in versvorm en andere in proza

Uittreksels uit Beowulf vertaald

• Van de vertaling deelt uit de woestenij kwam Grendel, voortbewegend onder de nevelige hellingen; hij droeg de toorn van God
• De goddeloze plunderaar was van plan iemand van het menselijk ras in die verheven zaal te vangen
• Hij liep onder de wolken door tot hij heel duidelijk de wijnhal, het schathuis van de mensen, kon onderscheiden, schitterend met gouden platen
• Dat was niet de eerste keer dat hij het huis van Hrothgar opzocht
• Nooit in al de dagen van zijn leven, noch daarvoor, had hij slechter geluk gehad bij het ontmoeten van vazallen
• Het wezen, beroofd van vreugde, kwam opdagen en baande zich een weg naar de hal
• De deur, vastgemaakt met vuurgesmede staven, gaf onmiddellijk toe toen hij hem met zijn handen aanraakte; boos en vervuld van woede stootte hij de poort van het gebouw open
• Naar dat het monster op, met woede in zijn hart, snel op de ingelegde vloer stapte
• Uit zijn ogen, heel erg als vuur, glimde een lelijk licht
• In de hal zag hij veel krijgers, een band van bloedverwanten die sliepen, een troep jonge strijders allemaal samen
• Toen lachte zijn hart; het vreselijke monster was van plan dat hij, voordat de dag aanbrak, het leven van ieder van hen zou hebben afgesneden, nu de kans op veelvoudig feestmaal zich voordeed
• Het was niet zijn lot dat, toen die nacht voorbij was, hij meer van de mensheid zou proeven

Vertrek van Beowulf en toespraak van Wiglaf

• Nadat hij Grendel en ook een tweede monster heeft gedood vertrekt Beowulf weer naar huis
• Na de dood van zijn oom koning Hygelac wordt Beowulf koning van Geatland
• Vijftig jaar lang is hij een goede koning
• Het tweede fragment komt uit het eind van het gedicht
• Beowulf is gestorven in gevecht met een draak en Wiglaf, de jonge krijger die hem als enige heeft geholpen, spreekt nu de andere krijgers toe:
• Wiglaf sprak minachtend en teleurgesteld: "Iedereen die bereid is de waarheid toe te geven, zal zich zeker realiseren dat de heer van de mensen die jullie met geschenken overspoelde en jullie het pantser gaf waarin jullie staan toen hij helmen maakte en maliënkolders uitdeelde aan mannen op de meadbanken. Hij behandelde de vazallen in de hal zo goed als hij kon vinden. Beowulf had weinig reden om op te scheppen over zijn gewapende garde; toch stond God die beschikt wie wint of verliest hem toe om met zijn eigen zwaard te slaan toen moed nodig was
• Er was weinig dat ik kon doen om zijn leven te beschermen in de hitte van het gevecht, maar ik vond nieuwe kracht toen ik hem ging helpen. Toen verbond mijn zwaard zich en de dodelijke aanvallen van onze vijand werden zwakker, het vuur stroomde minder sterk uit zijn hoofd. Maar toen het ergste gebeurde, schaarden te weinigen zich rond " Zo is het nu goedendag voor alles wat jullie kennen en liefhebben, de openhartigheid, het geven van oorlogszwaarden
• Ieder van jullie met eigen land, onze hele natie, zal worden onteigend, zodra het nieuws binnenkomt hoe jullie je omdraaiden, vluchten en jullie jezelf te schande hebben gemaakt. Een krijger zal eerder sterven dan een leven van schaamte leiden."

De Angelsaksische Kronieken

• In het tijdperk van koning Alfred de Grote - de late negende eeuw, om precies te zijn - werd de kroniek gevestigd als een literair genre in Engeland
• Een kroniek was een jaarlijks verslag van gebeurtenissen, een beetje als een dagboek.
• Sommige kroniekvermeldingen waren erg kort, zoals 'in jaar X bisschop A stierf, terwijl andere vrij gedetailleerd waren: 'Y: in dit jaar, op 25 juni, vond de Slag bij B plaats tussen koning F en koning G; velen stierven aan beide kanten, met als hoogtepunt de dood van koning G. In hetzelfde jaar benoemde paus Z twee bisschoppen, K en L. Bovendien werd er een komeet gezien.'
• Inderdaad, sommige kroniekvermeldingen waren veel langer
• Een kroniek kon nooit worden voltooid, omdat er elk jaar weer opmerkelijke gebeurtenissen waren
• De Angelsaksische Kronieken is de collectieve titel die wordt gegeven aan een aantal kronieken, die daadwerkelijk onafhankelijk van elkaar waren geschreven
• In veel gevallen registreerden de verschillende kroniekschrijvers dezelfde gebeurtenissen, maar elke bron bevat doorgaans details over lokale gebeurtenissen die voor de anderen niet van belang zouden zijn geweest. Enigszins onbetrouwbaar zijn ze wel, want in sommige gevallen worden gebeurtenissen aan het verkeerde jaar toegeschreven of geven ze slechts geruchten weer, niettemin is de Kroniek een van de belangrijkste vensters op deze periode in de Engelse geschiedenis
• We kennen de identiteit niet van de mensen die de Angelsaksische Kronieken schreven
• Kronieken werden meestal in kloosters geschreven door monniken, die hun namen niet aan hun werk zetten
• Ze schreven meestal in een onpersoonlijke, droge stijl, maar soms kom je vermeldingen tegen die op een veel levendigere, meer betrokken manier geschreven zijn. Verder waren er geleidelijke ontwikkelingen in de stijl van de Kroniek, die eeuwenlang werd gehandhaafd. Naarmate de tijd verstreek, werden de korte aantekeningen over alledaagse gebeurtenissen levendige verslagen, die steeds persoonlijker en informeler werden
• De gebeurtenissen die zijn opgetekend in de Angelsaksische Kronieken beslaan meer dan een millennium: de eerste vermelding heeft betrekking op het jaar 1 n.Chr. en de laatste op het jaar 1154. In deze periode is er natuurlijk veel gebeurd in Groot-Brittannië
• De monniken die verantwoordelijk waren voor de Kroniek moesten echter gebeurtenissen behandelen die lang voor hun eigen tijd plaatsvonden toen ze de eerste vermeldingen schreven
• Hun kennis van wat er was gebeurd was dus vaak fragmentarisch en hun verslagen waren erg kort
• Inderdaad, sommige jaren werden eenvoudig overgeslagen en er werden geen aantekeningen gemaakt
• Belangrijke gebeurtenissen zoals de Romeinse verovering en het verstrijken van de Romeinse regels werden echter vastgelegd
• Er was meer informatie beschikbaar voor de schrijvers over de meer recente geschiedenis, dus de vermeldingen worden talrijker en uitgebreider
• Er wordt bijvoorbeeld veel details gegeven over de invasies door verschillende Germaanse volkeren van het Europese vasteland, de bekering van de Angelsaksen tot het christendom, de Vikingaanvallen en de Slag bij Hastings.
• Een deel van kronieken moet gebaseerd zijn op ander materiaal
• De kroniekschrijvers gebruikten wel schriftelijke bronnen, maar hielden ook rekening met geruchten en noteerden hun eigen waarnemingen en die van anderen
• Voor gebeurtenissen van vóór de negende eeuw vertrouwden ze voornamelijk op gevestigde bronnen, zoals eerdere kronieken (die verloren zijn gegaan), Beda's Historia Ecclesiastica en zogenaamde' genealogische lijsten' met details over de namen van koningen en de duur van hun heerschappij
• Mogelijk maakten ze ook gebruik van mondelinge bronnen
• De Kroniek zelf zou op haar beurt een belangrijke bron van informatie worden over Engeland in de vroege Middeleeuwen
• Hoewel de Kroniek door monniken is geschreven, is dit niet altijd merkbaar voor de lezer
• De vermeldingen beperken zich zeker niet tot kerkaangelegenheden en veel gebeurtenissen worden op een relatief openhartige manier beschreven
• Een opvallend aspect is de hoeveelheid nadruk die wordt gelegd op voortekenen, zoals de vermelding over de eerste Vikingaanval op Engeland illustreert

Tekenen van Onheil

• Er deden zich verschrikkelijke voortekenen voor over het land Northumbria, en die maakten de mensen ellendig bang
• Dit waren immense flitsen van bliksem, en vurige draken werden in de lucht zien vliegen
• Een grote hongersnood volgde onmiddellijk op die tekenen; en korte tijd daarna, op 8 januari van hetzelfde jaar verwoestte de plundering van heidense mannen ellendig de kerk van God op het eiland Lindisfarne door plundering en slachting

De late middeleeuwen (1066-1500)

• Na 1066 kwam de hogere klasse van de Angelsaksische maatschappij onder invloed van de Normandische adel
• Willem de Veroveraar, hertog van Normandië, versloeg het Angelsaksische leger in de Slag bij Hastings en verzekerde zich zo van de Engelse troon
• Hij ging over tot het benoemen van Normandiërs in sleutelposities in de regering, de Kerk, het leger en de rechterlijke macht en beloonde hen met royale subsidies van land
• De oude Angelsaksische structuur van koningen en krijgers verdween en werd vervangen door een feodaal systeem, gebaseerd op heren en vazallen
• De middeleeuwse Engelse maatschappij werd verdeeld in drie klassen: de adel (die voornamelijk Frans sprak), de geestelijkheid (die voornamelijk in het Latijn converseerde en schreef) en de burgers (wier taal Engels was)
• De eerste twee groepen bezaten bijna al het land, dat niettemin overwegend werd bewerkt door vrije boeren en lijfeigenen uit de derde groep
• De Engelse burgers en de Franse adel leidden behoorlijk gescheiden levens, zeker tot het einde van de twaalfde eeuw
• De eerste koning van Engeland die daadwerkelijk Engels sprak was Edward III, die pas regeerde van 1327 tot hij stierf in 1377!
• Om hun macht te demonstreren en zich te beschermen tegen mogelijke opstand, bouwden de Normandische heren kastelen

Religie

• Met de snel groeiende bevolking werden er ook veel nieuwe kerken gebouwd in de romaanse stijl die uit Frankrijk werd geïmporteerd: robuuste gebouwen met zware pilaren, steunberen en karakteristieke rondboogvensters
• Religie speelde een belangrijke rol in de maatschappij: het leven op aarde gold slechts als een voorloper van het hiernamaals
• De nadruk lag daarom stevig op spiritualiteit; het sterfelijk individu mocht niet de boventoon voeren
• De geest van die tijd werd misschien wel samengevat door het Latijnse motto Memento Mori (onthoud dat je zult sterven)
• In 1095 werd de Eerste Kruistocht georganiseerd met als doel het Heilige Land terug te winnen van de Saracenen en het christendom te verdedigen
• Dit werd gevolgd door meerder kruistochten
• Edelen en burgers namen deel aan de kruistochten gemotiveerd door religieuze overtuiging en door een dorst naar avontuur
• Alle zonden van een kruisvaarder werden automatisch vergeven, met als gevolg dat veel criminelen en sociale buitenbeentjes naar Jeruzalem vertrokken
• Na aanzienlijke strijd nam een nieuwe dynastie in 1154 de Engelse kroon over: de Plantagenets. Na verloop van tijd streefden de Plantagenetmonarchen ernaar nog meer macht en rijkdom te verwerven, ten koste van de adel en de Kerk
• Dit leidde bijna tot een burgeroorlog, toen verschillende edelen in opstand kwamen tegen de tirannie van koning Jan
• In 1215 werd hij gedwongen de Magna Carta te ondertekenen, een soort contract waarin de adel bepaalde privileges kreeg in ruil voor hun loyaliteit

Edward de III

• Vanaf 1066 bestond het domein van de Engelse monarch niet alleen uit Engeland zelf, maar ook uit delen van Frankrijk
• Koning Eduard III beweerde door de familie van zijn moeder erfgenaam te zijn van de Franse troon en verklaarde in 1337 de oorlog aan Frankrijk
• De Franse kroon bleef in geschil, met periodieke uitbraken van open vijandigheden, meer dan honderd jaar lang
• Historici noemen dit langdurige meningsverschil daarom de Honderdjarige Oorlog
• De gevechten kwamen in 1453 ten einde, waarbij de Engelsen alleen de controle over het gebied rond Calais behielden
• Pas in 1801 gaven de Engelsen hun formele claim op de Franse troon op
• Midden in de veertiende eeuw kwam er een einde aan de periode van de bevolkingsgroei, niet alleen in Engeland, maar ook in heel Europa. De oorzaak was de Pest, ook bekend als de Zwarte Dood: een zeer virulente ziekte die zich verspreidde via rattenvlooien, waarvan de gastheerdieren in de ruimen van schepen uit Azië naar Europa kwamen
• Wereldwijd stierven naar schatting vijfenzeventig miljoen mensen aan de Zwarte Dood
• Engeland werd voor het eerst getroffen in 1348
• Bijna de helft van de bevolking kwam om, wat leidde tot een groot tekort aan arbeidskrachten en tot bebouwbaar land dat braak bleef liggen. Dit veroorzaakte op zijn beurt een grote economische neergang
• Terwijl de Engelse monarchen in Frankrijk nog steeds in beslag werden genomen, was er onrust onder het gewone volk in eigen land

De Boerenopstand

• Het door de Pest veroorzaakte arbeidstekort maakte de boerenbevolking zelfverzekerder en ze begonnen meer rechten te eisen, met als hoogtepunt de openlijke opstand tegen de Boerenopstand in 1381
• Koning Richard II, toen nog maar veertien jaar oud, wist de opstand te onderdrukken, en was vervolgens net zo streng als altijd voor de lagere klassen Direct na de Honderdjarige Oorlog kwamen in 1453 in Engeland interne machtsstrijd weer aan de oppervlakte
• De kroon werd betwist door twee adellijke huizen: het Huis van Lancaster en het Huis van York
• Er werd veel gevochten, omdat de troon eerst door de ene kant en daarna door de andere kant werd gegrepen

De Tudors

• Het symbool van het Huis van Lancaster was een rode roos, terwijl dat van York een witte roos was; de conflicten die de periode 1455 tot 1485 kenmerkten, worden daarom de Rozenoorlogen genoemd
• Deze oorlogen brachten uiteindelijk in 1485 een nieuwe dynastie op de troon: de Tudors, die regeerden tot 1603
• Het is niet verwonderlijk dat de architectuur en literatuur van deze periode sterke Franse invloeden vertonen
• In de architectuur komt dit het meest tot uiting in het overwicht van de romaanse stijl, met name in kerken en kloosters
• Deze stijl maakte geleidelijk plaats voor wat later bekend werd als de gotische stijl, die ook in Frankrijk ontstond en gekenmerkt werd door hogere gebouwen met spitsbogen en een toenemend gebruik van decoratieve elementen
• In de literatuur vinden we verhalen in de Franse taal in omloop ( bijvoorbeeld Roman de la Rose) en de introductie van rijm.
• Pas in de veertiende eeuw begint de literatuur, geschreven in de taal van het gewone volk, aan belang te winnen
• De beroemdste naam uit deze periode was die van Geoffrey Chaucer, van wie het bekendste werk The Canterbury Tales was
• Een andere belangrijke literaire figuur uit die periode was Thomas Malory, van wie Morte d'Arthur, een verzameling Engelstalige verhalen over koning Arthur, rond 1500 verscheen
• De meest populaire genres van die tijd waren fabels, ballades en 'romans' (zoals Havelok the Dane en King Horn). Vroege voorbeelden van literatuur geschreven in de taal van de massa's omvatten de duntjes en volksliederen uit de dertiende eeuw waarin de komst van de zomer of de schoonheid van een jonge vrouw werd gevierd
• De late Middeleeuwen was dus een rijke periode in literaire termen, vooral als je bedenkt dat er eigenlijk zo weinig materiaal bewaard is gebleven
• Er werd veel nooit opgeschreven, en wat er bewaard is gebleven, is slechts een klein en niet-representatief deel van wat er geproduceerd is

Het feodale systeem

• In de Middeleeuwen was de maatschappij heel anders georganiseerd dan we nu gewend zijn
• Er was geen democratie, maar wat bekend staat als een feodaal systeem met drie niveaus, gedomineerd door de adel
• In de Vroege Middeleeuwen had de koning absolute macht, die hij koste wat het kost wilde behouden
• Hij omringde zich met bondgenoten, die hem steunden in ruil voor materiële beloningen

De Adel

• De koning 'leende' stukken land tijdelijk uit aan mannen die hem goed hadden gediend in het leger
• Dat hielp hem niet alleen hun loyaliteit te verwerven, maar hielp ook bij een goede regering, aangezien de koning zelf vaak te veel land bezat om het allemaal efficiënt te kunnen beheren
• De mannen aan wie het land van de koning werd uitgeleend, bekend als vazallen, zwoeren een eed aan de koning, waarin ze beloofden het land te regeren in naam van de koning en de koning te helpen in geval van oorlog
• Na verloop van tijd werden de landen die oorspronkelijk tijdelijk waren uitgeleend, het erfelijke bezit van de vazallen
• Dit betekende dat het niet langer aan de koning was om te bepalen wie over elk gebied zou regeren; in plaats daarvan ging de controle over van vader op zoon over
• De vazallen begonnen hun land te besturen zoals zij dat goeddunken, in plaats van zoals de koning hen dat vertelde
• Zo werden de steeds onafhankelijker en machtigere nakomelingen van de vazallen een afzonderlijke sociale klasse: de adel

De Geestelijkheid

• De tweede laag van de feodale maatschappij was de geestelijkheid
• De Kerk maakte in feite deel uit van het politieke systeem van die tijd
• Na de bekering van de Angelsaksische koningen tot het christendom werd niet alleen krijgers, maar ook bisscho