De Magische Driehoek van Berger en Luckmann

De Magische Driehoek van Berger en Luckmann

• De samenleving is een objectieve werkelijkheid.
• De samenleving is een menselijk product.
• De mens is een sociaal product.
• Mensen zijn sociale wezens die samenlevingen vormen.
• Samenlevingen vormen individuele mensen tot sociale wezens.
• Sociologen bevinden zich in dit spanningsveld, waarbij hun handboek zowel sociaal als een menselijk product is.

Hoofdstuk 1: De Eigen Aard van de Samenleving

• Sociologie betekent letterlijk 'samenlevingskunde'.
• Sociologen onderzoeken hoe mensen samenleven, de kenmerken van sociale verbanden, en de wetmatigheden die dit sturen.

1.1 Het Dagelijkse Leven Door de Bril van de Socioloog

• 'Sociologische verbeelding' is het bewustzijn dat individuele ervaringen verband houden met de bredere samenleving (Mills, 1959).
• Voor Mills (1959) omvat sociologische verbeelding geschiedenis, biografie en sociale structuur.
• Geschiedenis leert hoe een samenleving ontstond en verandert; kennis van het verleden is cruciaal om het heden te begrijpen.
• Biografie betreft persoonlijke gebeurtenissen die ons vormen als sociaal wezen.
• Sociale structuur omvat instituties zoals scholen en kerken die ons leven bepalen.

1.1.1 Over Eten en Drinken

• Eten en drinken zijn ingebed in een sociale en culturele context.
• Sociale patronen worden zichtbaar door te kijken naar de manier van eten.
• Kookboeken weerspiegelen veranderingen in sociale patronen.
• Massamedia vervangen traditionele kookboeken in hun rol.
• Koken is niet langer een primaire behoefte, maar ook een vrijetijdsbesteding.
• Keukenontwerp is een statussymbool geworden.
• Statussymbolen zijn tekens die niet functioneel worden gebruikt, maar verwijzen naar rijkdom, macht en prestige.
• Koffie is van alledaags naar 'sexy' gegaan en heeft een symbolische waarde gekregen.
• Koffie is een sociaal aanvaarde drug (cafeïne), stimuleert en relaxeert tegelijkertijd.
• Tijdens de introductie van koffie in de 17e eeuw probeerden kerk en overheden het gebruik te verbieden.
• Angst bestond dat er kritische geesten in koffiehuizen zich verzamelden.
• Koffie heeft ook een plaats in een netwerk van sociale en economische verhoudingen.
• Fairtrade probeert de scheve verhouding in koffiehandel te verhelpen door eerlijk te handelen en verhandelen.

1.1.2 Over Sport

• Geprivilegieerde jongeren doen aan zeilen, roeien en skiën.
• Jongeren uit andere sociale klassen doen aan fitness, voetbal en handbal.
• Sport draagt symbolische codes van smaken en leefstijlen.
• 'Hogere' sporten drukken distantie en finesse uit.
• Arbeiderssporten vertonen een patroon van lijf-aan-lijfgevechten en sluiten aan bij de arbeidscultuur.
• Bloedsporten evolueerden; de blote vuisten werden 'bekleed' met bokshandschoenen.
• Dit was een onderdeel van de disciplinering van de arbeidersklasse.
• Nieuwe trends in sport zijn verbonden met lifestyletrends.
• Het succes van padel is gelinkt aan de coronapandemie lockdowns.

1.1.3 Over Lifestyle en Lijfstijl

• Lifestylebladen informeren over wat nodig is voor het imago van de moderne mens.
• Niet zijn, maar lijken is belangrijk.
• Er is een ideaalbeeld van het mannelijke en vrouwelijke lichaam.
• De 'cultuur van de look' is niet voor iedereen weggelegd; wordt gedragen door stedelingen met een bovenmodaal inkomen.
• Via massamedia dringen nieuwe cultuur- en lichaamsidealen door tot de brede lagen van de bevolking.
• Veblen noemde dit in 1899 "conspicious consumption".
• Currid-Halkett (2018) beschreef "de sum of small things" en onderzocht recente verschijnselen.
• Currid-Halkett ontwaart een nieuwe 'streefklasse' die zich onderscheidt door subtiele consumptie en 'verfijnde' kennis en cultuur.

1.1.4 Over Liefde

• De keuze van een partner is niet blind.
• Mensen huwen meestal binnen hetzelfde sociale milieu.
• Het is makkelijker te praten met iemand uit dezelfde groep en er is minder kans op conflicten.
• Er is bovendien sociale druk van de omgeving.
• Tegelijk is er een grotere kans om een partner te ontmoeten in een grotere kring.
• Massa's literatuur hebben de spanning tussen persoonlijke keuze en sociale druk als uitgangspunt.
• 'Eremoorden' worden nog steeds gepleegd omdat verliefden ingaan tegen de cultuur van de gemeenschap.
• Het leven is nog altijd niet gemakkelijk voor wie verliefd wordt op iemand van hetzelfde geslacht, hoewel er geen wettelijke bezwaren zijn.
• Zelfs verliefdheid wordt dus sociaal gestuurd.

1.1.5 Contingent Maar Niet Arbitrair?

• "Alles is contingent, maar niet arbitrair" (Elchardus, Spruyt en Vanroelen (2014)).
• Iets is contingent als het anders had kunnen zijn.
• Codes van sociaal handelen hadden zich anders kunnen ontwikkelen.
• Contingent is evenwel niet hetzelfde als arbitrair.
• Factoren verklaren dat gewoonten, waarden en instellingen zich zo en niet anders hebben ontwikkeld.

1.2 Niemand is een Eiland - Zeker Niet in Tijden van Corona

• We kunnen niet zonder elkaar (citaat van John Donne).
• Iedereen is belangrijk voor de samenleving en andersom.
• De samenleving organiseert allerlei voorzieningen en voorkomt isolement.
• Die relationele betrokkenheid is de ultieme inspiratie van elke sociologie.
• De coronapandemie illustreert de noodzakelijke betrokkenheid op elkaar.

1.2.1 Scherpt de Coronacrisis Onze Sociologische Waarneming Aan?

• De coronacrisis in België startte op 3 februari 2020.
• Het virus verspreidde zich vanaf 1 maart over het hele land.
• De strijd tegen het virus was verwarrend door een minderheidsregering en onduidelijke bevoegdheden.
• Er was veel overleg tussen ministers nodig.
• Toch daalden door de lockdown de cijfers spectaculair.
• De Vivaldi-regering voerde een 2e lockdown in.
• Vaccins kwamen ter beschikking; de woon-zorgcentra noteerden minder ziekenhuisopnames en overlijdens.
• Voor de pandemie verschenen al publicaties over de impact van crisissen op het maatschappelijk gebeuren.
• Wolfgang Scheidel stelt in "The Great Leveler" dat alleen gewelddadige schokken de ongelijkheid hebben verminderd.
• Hij behandelt oorlogen, radicale revoluties, pandemieën en de ineenstorting van staten.
• De crisis zou leiden tot een meer solidaire samenleving.
• Een gedeelde ervaring is zinloos zonder gedeelde interpretatie.
• Optimistische kijk leek bewaarheid te worden, maar binnen elke samenleving werden ongelijkheid, racisme en isolement zichtbaar.
• Daarbij gaat het niet om 'welbegrepen eigenbelang'.

1.2.2 (Toenemende) Ongelijkheid en Armoede

• Er werd regelmatig gewezen op de groeiende kloof tussen rijk en arm.
• Niet alleen gezondheidswerkers liepen risico, ook andere beroepsgroepen.
• Mensen in laagbetaalde sectoren werken vaker met tijdelijke contracten en hebben een hogere jobonzekerheid.
• Voor werknemers met lage lonen versterkt en verlengt de 'epidemiologische coronaschok' de economische crisisschok.
• COVID-19 treft mensen met een lage socio-economische status harder.
• Mensen in armoede wonen in slechtere omstandigheden, hebben zwakkere netwerken en een lagere opleiding.
• Risico op complicaties bij COVID-19 is hoger door hun leven in armoede.
• Deze ongelijkheid heeft een ruimtelijke dimensie.
• Het overschakelen naar afstandsonderwijs hield weinig rekening met de situatie van kinderen in armoede.

1.2.3 Zijn 'Bubbels' Ook Netwerken?

• Elke week nauw contact met telkens 15 andere personen is hetzelfde als 100% sociaal contact.
• Het aantal contacten neemt exponentieel toe met het aantal personen in iemands netwerk (N(N-1)/2).
• De toename van het aantal nauwe contacten is misschien de belangrijkste verklaring voor de toename van het aantal besmettingen.
• Hoe kleiner behuisd, hoe moeilijker het is om afstand te houden en hoe meer de bewoners gedwongen zijn om publieke ruimtes op te zoeken.

1.2.4 Blijf in Uw Kot: Het Belang van Sociale Contacten, Interactie en Communicatie

• Deze oproep lokte allerlei reacties uit.
• Voor velen is het de plek waar vrienden worden uitgenodigd.
• Voor anderen een gesloten ruimte die tot nog meer tot afzondering en isolement leidt.
• Dramatische gevolgen van fysiek isolement kwamen aan het daglicht in de woon-zorgcentra.

1.2.5 Over Het Belang van een Draagvlak: Twijfelaars en Antivaxers

• "Als mensen begrijpen waarom het belangrijk is om zich aan een regel te houden, stijgt de kans dat ze het ook doen.”
• “Een virologisch argument kan mensen dus perfect psychologisch overtuigen om iets te doen, zoals hun bubbel verkleinen.”
• De vraag is of rationele argumenten daartoe volstaan.
• Negatieve berichten over de ernst van de pandemie en over het (on)nut van de vaccins verschijnen overal op sociale media, aangevuurd door een aantal ontkenners en antivaxers.
• Vooral in het begin werden besmettingen met het COVID-19-virus door velen afgedaan als een soort griep, waarvoor geen bijzondere maatregelen nodig waren.
• Ook hier heeft 'fake news' het dus overgenomen van harde feiten.
• 'Fake news' via de sociale media neemt meer dan ooit de vorm aan van complottheorieën.
• Andere tegenstanders hebben een steviger argument in handen; zij vrezen voor een blijvende inperking van de persoonlijke vrijheden.
• "Niet minder dan 1 op de 3 Belgen gelooft in minstens 1 complottheorie”.
• We zitten hier dus duidelijk met een illustratie van de ‘zichzelf waarmakende voorspelling' of self-fullfilling prophecy.

1.2.6 Het ‘Verzet': Omwille van de Aanslag Op ‘De' Vrijheid Of Bij Gebrek Aan Solidariteit?

• Bij het verzet gaat de aandacht vooral naar de beperkingen die de middenklassen treffen.
• Er wordt geprotesteerd tegen het inperken van ‘de' vrijheid, waarbij het om vrijheden gaat die buiten het bereik van de gedepriveerde groepen in de samenleving liggen.
• Dit verzet neemt verschillende vormen aan.
• Hoofdzakelijk wordt een of andere 'elite' geviseerd.

1.2.7 Risicosamenleving Versus Verzorgingsstaat?

• De verzorgingsstaat betreft het geheel van sociale beschermingsstelsels en publieke voorzieningen dat tot volle bloei kwam in de ‘glorierijke jaren' na WOII.
• De recentere term ‘risicomaatschappij' verwijst naar het gegeven dat de huidige technologische ontwikkelingen onbeheersbare risico's met zich meebrengen.
• Na decennia van afbouw van de overheid - al sinds de economische crisis