Damak Anatomisi: Sert ve Yumuşak Damak

Tamamdır, işte sağlanan metinden oluşturulan çalışma notları:

Damak Genel Bilgileri

• Damak, sert damak ve yumuşak damak (velum) olmak üzere iki bölümden oluşur.
• Sert damak, ağız boşluğu ile burun boşluğunu ayıran kemik yapıdır ve ön 2/3'lük kısmı oluşturur.
• Velum, damağın kaslardan oluşan bölümüdür ve arka 1/3'lük kısmı oluşturur.

Sert Damak

• Ağız boşluğunun tavanının oval yapısını oluşturur
• Hem ağız boşluğu için bir tavan hem de burun boşluğu için bir zemin oluşturur.
• Dış kısmı alveolar ridge olarak adlandırılır ve dişlere kemik desteği sağlar.
• Kemik yapısı mucoperiosteum ile kaplıdır.
• Muköz membran ve periosteumdan oluşur.
• Periosteum, kemik yapısını kaplayan kalın bir fibröz dokudur.
• Incisive foramen bölgesinde hafif bir yükselti bulunur (incisive papilla).
• Sert ve yumuşak damağın birleştiği yerde, orta hatta çöküntüler görülebilir ve buralarda minör tükürük bezlerinin açılışları bulunur (foveae palati).
• Incisive foramen ve embriyolojik füzyon çizgileriyle ayrılan birleşmiş kemik parçalarından oluşur
• Incisive foramen, üçgen şeklindeki premaxilla kemiğinin ucunda yer almaktadır.
• Premaxilla, her iki tarafta incisive sütur çizgileriyle sınırlanır.

Velum (Yumuşak Damak)

• Ağız boşluğunun arka kısmında, sert damağın hemen arkasında konumlanır.
• Burundan nefes alırken, dilden aşağı sarkarak dinlenme pozisyonunu alır.
• Bu pozisyon, burun boşluğu ile farinks arasında bir açıklık oluşturur.
• Konuşma ve diğer aktivitelerde faringeal duvara doğru yükselerek burun boşluğunu kapatır.
• Ön kısmında az sayıda kas lifi bulunurken, bunun yerine tensor tendonu, glandular doku, adipoz doku ve palatin aponerozis bulunur.
• Palatin aponerozis, konnektif doku ve tensor veli palatini tendonunun liflerinden oluşur ve velofaringeal kaslar için bir yapışma yeri sağlar.
• Orta kısımda daha çok kas lifi, arka kısımda ise ön kısımdaki adipoz ve glandular dokuların aynısı bulunur.
• Arka kenarında pendülöz uvula bulunmaktadır.
• Uvula, gözyaşı damlası şeklinde, uzun ve sarkık bir yapıdır ve velumun arka sınırında serbestçe asılıdır.
• Yüzeyde mukoza, daha derinde ise konnektif, glandular ve adipoz doku içerir

Farinks

• Kafatası tabanından başlayarak krikoid kıkırdağa (önde) ve altıncı servikal vertebraya (arkada) kadar uzanan kas ve tendon yapısıdır.
• Üst ucunda faringeal aponerozis bulunur ve faringeal tüpü destekler.
• Alt ucunda özefagusa doğru devam eden kas yapıları mevcuttur.
• Ön duvarı; velumun arka yüzeyi, dil ve epiglottis tarafından oluşturulur.
• Yukarıdan aşağıya doğru nazofarinks, orofarinks ve laringofarinks olmak üzere üç bölümden oluşur.
• Nazofarinks, burun boşluğunun hemen arkasında yer alan en geniş bölümdür ve kraniyum tabanından 2. servikal vertebraya kadar uzanır.
• Önde choanae aracılığı ile burun boşluğuna açılır.
• Üst duvarının arka kısmında adenoid adı verilen lenfoid doku yer alır.
• Orofarinks, isthmus faucium aracılığı ile ağız boşluğuna açılır.
• Tavanını yumuşak damağın alt yüzü ve isthmus faringeus, tabanını dilin 1/3 arka kısmı ile epiglottis'in ön yüzü arasındaki bölge meydana getirir.
• Arka duvarı 2. ve 3. servikal vertebra hizasındadır.
• Laringofarinks, 3-6. servikal vertebra seviyesindedir.
• Önde epiglottis'in üst kenarından, krikoid kartilaj'ın alt kenarına kadar uzanır.

Velofaringeal Bölge Kasları

• Velofaringeal mekanizmanın hareketini sağlayan kaslardır
• Levator veli palatini, tensor veli palatini, musculus uvula, palatoglossus, palatofaringeus, konstriktör faringis superior'dur.

Levator Veli Palatini Kası

• Velumun şişkin kısmının çoğunu oluşturur.
• Temporal kemiğin petroz kısmından ve östaki tüpünün kartilaj kısmından başlar.
• Aşağı, öne ve orta hatta doğru ilerleyerek aponerozis palatina ile velumda sonlanır.
• Veluma girmeden önce iki kısma ayrılır ve her kısım veluma 45 derecelik açı ile yapışır.
• Velumu yukarı ve arkaya doğru, posterior faringeal duvara çeker.
• Velar elevasyondan sorumludur.
• Pleksus faringeus (glossofaringeus (IX), vagus (X) ve aksesuar (XI) sinir dallarından oluşur) tarafından innerve edilir.

Tensor Veli Palatini Kası

• Levator veli palatini kaslarının dış kısmında yer alır.
• Vertikal ve horizontal komponentleri vardır.
• Vertikal komponent, sfenoid kemiğin pterigoid ve skapular fossası ile östaki tüpünün kartilaj kısmından başlar ve kas lifleri vertikal olarak aşağı doğru devam eder.
• Sfenoid kemiğin medial pterigoid yüzeyine kanca şeklinde sarılarak yapışır.
• Palatal tensor kasının tendonu, kasın horizontal kısmını oluşturur ve sert damak ile velumda sonlanır.
• Kasıldığında velumu yana ve hafifçe aşağı doğru çeker
• Çift taraflı kasıldığında velumu hafifçe aşağı çeker, velumu düzleştirir ve aponerozis palatina içerisindeki gerilimi artırır.
• 5. kranial sinir olan N. Trigeminus'un mandibular dalı tarafından innerve edilir.

Uvula Kası

• Velumun tek intrinsik kasıdır.
• Spina nazalis posterior ve aponerozis palatinadan başlar, arkaya ve aşağı doğru uzanarak uvulanın mukozasında sonlanır ve velum boyunca uzanır.
• Kasıldığında velumu kısaltır, yukarı kaldırır ve sertliğini artırır.
• Velum ile posterior faringeal duvar arasındaki mesafeyi kısaltır.
• Pleksus faringeus tarafından innerve edilir.

M. Palatoglossus

• Kasın lifleri, dilin her iki yanı ile sırtından başlar.
• Yukarı ve içeriye doğru ilerleyerek ön faucial arkları oluşturur ve aponerozis palatinanın alt yüzeyinde sonlanır.
• Dilin sırt kısmı sabit olduğunda velumu aşağı ve öne doğru çeker.
• Nöral inervasyonu pleksus faringeus tarafından gerçekleştirilir.

M. Palatofaringeus

• Lateral faringeal duvarların alt yarısı ile tiroid kartilajdan başlar, yukarı ve orta hatta doğru ilerler.
• Arka faucial arkları oluşturur.
• Velum ve superior konstriktör kasa yapışır.
• Velumu yukarı doğru çeken levator veli palatini kasına zıt olarak çalışarak velumun aşağı doğru hareketini sağlar.
• Pleksus faringeus tarafından innerve edilir.

Velofaringeal Kasların Özeti

• Levator veli palatini velumu yukarı ve arka faringeal duvara doğru çeker.
• Tensor veli palatini yutma sırasında östaki tüpünü açar.
• Musculus uvula velar şişkinliği şekillendirir ve kapanmaya yardımcıdır.
• Superior konstriktör faringeal duvarı veluma doğru daraltır.
• Palatofaringeus lateral faringeal duvarları yukarı ve mediale çekerek farinksi daraltır.
• Palatoglossus nazal consonantlar için velumu aşağı indirir.
• Velofaringeal kaslar konuşma için fizyolojik alt sistemler olan respirasyon, fonasyon, rezonans ve artikülasyonu destekler.

Süreçlerin Koordinasyonu ve Velofaringeal Kapağın Fizyolojisi

• Konuşma, alt sistemlerin koordineli çalışmasını gerektiren karmaşık bir fonksiyondur; hareketler hızlı ve doğru gerçekleşir.
• Tüm kas ve anatomik yapı hareketleri birbirini etkiler; konuşma bir takım oyunudur.
• Normalde velum aktif değilken orofaringeal boşlukta dil köküne doğru sarkık durur. Velum hareketleri ağırlıklı olarak yukarı-arkaya veya aşağı-öne doğrudur.
• VF mekanizmayı oluşturan yapılar, konuşma ve konuşma dışı aktivitelerde oral ve nazal kaviteyi birbirinden ayıran bir "kapak" gibidir.
• Oral açıklıklar sırasında açık kalırken, oral ses üretimi sırasında, üfleme sırasında v.b. kapanır
• Nazal ses üretimi ve burundan nefes alıp verirken açık kalır.

Velar Hareket

• Velum yukarı doğru hareket ederken aynı zamanda esneyerek uzar ve elevasyonda iken dinlenme haline göre daha uzundur.
• Nazal sesler üretilirken, ses enerjisinin nazal boşluğa girişinin sağlanabilmesi için velum aşağı doğru sarkık pozisyondadır.
• Velumun aşağı öne doğru hareketi, palatoglossus kaslarının kasılması, yerçekimi ve doku elastikiyetinin sonucudur.
• Oral seslerin üretimi sırasında velum yukarı arkaya doğru hareket eder ve velofaringeal kapak kapanır.
• Bu hareketi sağlayan kaslar levator veli palatini ve tensor veli palatini'dir.
• Türkçede /m/ ve /n/ sesleri nazal, diğer bütün sesler oraldir.

Lateral ve Arka Faringeal Duvarların Hareketi

• Lateral faringeal duvarlar mediale doğru hareket ederek velofaringeal kapanmaya katkıda bulunur.
• Kapanma sırasında her iki velofaringeal duvar da hareket eder ancak hareketin miktarı sağlıklı bireyler arasında değişir.
• Velar hareket sırasında temasın sağlanmasına yardımcı olmak için arka faringeal duvar öne doğru hafifçe hareket eder.

Passavant Sırtı

• İlk olarak 1800'lerde Gustav Passavant tarafından tanımlanmıştır posterior faringeal duvarda velofaringeal kapanma sırasında öne doğru yaklaşan bir kabarıklık şeklinde oluşur.
• Velofaringeal kapak açık durumda iken ortadan kaybolur, aktif faringeal duvar hareketiyle ilişkilidir ve velar hareketle senkronizasyon gösterir.
• Superior konstriktör ve palatofaringeus kaslarının bazı liflerinin kasılması ile ortaya çıktığı düşünülür.
• Yeri ve yönelimi kişiden kişiye değişebilir ancak aynı kişide hep aynı yerde görülür ve sesten sese büyüklüğü değişebilir.

Velofaringeal Kapanmada Varyasyonlar

• Mekanizma üç boyutlu bir sistemdir ve tüm boyutlarda(Anterior-posterior , vertikal, horizontal) bütün yapıların koordineli şekilde çalışması gerekir.

Velofaringeal Kapanma Paternleri ve Türleri:

• En sık görülen kapanma paternidir

• Velum posterior duvara yaklaşır

• PFD'nin anteriora doğru hafifçe hareketi de kapanmayı destekleyebilir

• LFD'lerin katkısı minimaldir

• Sirküler Patern: Velum arkaya, PFD öne, LFD'ler ise mediale doğru hareket eder sfinkterik bir hareket ortaya çıkar

Velofaringeal Kapanma Paternleri-Devam

• Pataren sırasında Passavant sırtı gözlemlenir
• En az görülen kapanma paterni
• Lateral faringeal duvarlar mediale doğru hareket ederek ortada buluşur

Velofaringeal Kapanma paterni

•  Ve  Paternini bilmek önemlidir.
  

•  Aktivite ve çeşitleri ,Konuşma dışı aktivitelerde de velofaringeal kapanma gerçekleşir.
  

•  VF kapanmanın sonucunda ortaya çıkan hava basıncından yararlanılan aktivitelerdir.
  

•  Bu aktivitelerde kapanma nazofarinkste daha aşağıda gerçekleşir ve  Nonpnömatik aktivitelerde tam kapanır
  

• Konuşma esnasında daha az kapanır
  

Velofarengeal kapanma türleri ve aktiviteleri nelerdir

• Konuşmada Oral ve nazal kaviteye ses enerjisinin ve hava akımının yönlendirilmesinin kontrolü
• Şarkı söyleme sırasında ise konuşmaya göre kapanma daha uzun ve kuvvet daha fazladır.

Fonemlerdeki Varyasyonlar

• Velar kapanmanın yüksekliği dilin yüksekliğinden ve hareketinden etkilenir VE jntraoral basınç onemlidir;
• En fazla yükseklik, yüksek basınçlı titreşimsiz ünsüzlerde ortaya çıkar ve yüksek ünlülerde kapanma, alçak ünlülere göre daha yüksekte gerçekleşir

Velofaringeal Fonksiyon ve Büyüme

• Kraniofasyal iskelet yapısındaki maturasyonel değişiklikler, velofaringeal yapıların ve kavitelerin büyüklükleri ile ilişkilidir:
• Vokal yol anatomisi, yeni doğan, çocuk ve yetişkin için anlamlı derecede farklıdır ve orta yaşa kadar nazal hava akışında değişiklik olmadığı bulunmuş ve farinks hacmi
• yeni doğanlıktan yetişkinliğe %80 artış gösterir, bu nedenle Ve/ofaringeal fonksiyon, tek başına yaşlanma faktöründen etkilenmez.
• Çocuklarda da daha farklıdır.

Dil Gelişimi

""Damak +/- dudak yarığı olan çocukların konuşma üretimlerindeki zayıf performansları, akran ve yetişkinler ile olan etkileşimlerinde daha az paylaşımcı olmaları ve dolayısıyla dil becerilerindeki problemler ile ortaya çıkmaktadır""

Aile önerisi

""Bu sendromlar bilişsel gelişimde gerilik, işitme ve/veya görme duyularında problemler, veya beynin yapı ve fonksiyonlarındaki değişikliklere bağlı görülen mental retardasyon, öğrenme güçlüğü, gelişim geriliği veya, davronish problemlerine sebep olabilmektedir ""

Dil gelişiminde neler önemli

• DDY’li çocukların kulak sağlığı genellikle yaş ile beraber daha iyiye gider.
• Dil ve konuşma gelişiminin kritik döneminde oral yapılarda limitasyonları olan YA DA yetersiz mekanizmaya sahip yarık damaklı çocuklarda bu ilişki çok daha kompleks

Fonolojik gelişim ve sorunları

Diğer dillere göre Türkçe konuşan ve tipik gelişim gösteren çocukların ses edinimlerinin daha erken yaşlarda gerçekleştiği ve hızlı bir gelişim gösterdiği, fonolojik süreçlerin ve hata kalıplarının ıse daha öngörülebilir olduğu bulunmuştur "" Erken dönem iletişim eylemlerinin çoğu bileşeni - vokalizasyonlar, mimik ve yüz ifadeleri, taklit, ortak dikkat ve göz kontağı - incelendiğinde, ilk sözcük üretimine ka dar bu bileşenlerin DDY'li çocuklar tarafından yarık damağı olmayan çocuklar ile benzer oranlarda kullanılmaktadır ve Dudak - damak yarık (DDY) ları, dil ve konuşma gecikmesi açısından risk oluşturduğu için DDY'lı bebeklerin dil gelişimlerinin desteklenmesi gerekmektedir.""