Coğrafyanın Temel İlkeleri

• Coğrafya, yeryüzünün ve üzerindeki yaşamın dağılımını ve özelliklerini inceleyen bilim dalıdır.

Coğrafyanın Temel İlkeleri

• Dağılış İlkesi: Olayların yeryüzündeki dağılımını, yayılış alanlarını ve yoğunluklarını inceler. Coğrafi olayların nerede meydana geldiği sorusuna cevap arar.
• İlişki (Bağlantı) İlkesi: Coğrafi olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkisini araştırır; bir olayın başka olayları nasıl etkilediğini veya bir olaydan nasıl etkilendiğini inceler.
• Karşılıklı İlgi (Nedensellik) İlkesi: Coğrafi olayların nedenlerini ve sonuçlarını birlikte değerlendirir; olaylar arasındaki sebep-sonuç ilişkilerini derinlemesine analiz eder.

Coğrafyanın Bölümleri

• Fiziki Coğrafya: Doğal ortamı ve süreçleri inceler.
  • Jeomorfoloji: Yeryüzü şekillerinin oluşumu, gelişimi ve dağılımı ile ilgilenir.
  • Klimatoloji: İklim tipleri, iklim elemanları ve iklim değişikliklerini inceler.
  • Hidrografya: Su kaynaklarını (denizler, okyanuslar, göller, akarsular, buzullar) inceler.
  • Biyocoğrafya: Bitki ve hayvanların yeryüzündeki dağılışını ve bu dağılışı etkileyen faktörleri inceler.
  • Toprak Coğrafyası (Pedoloji): Toprakların oluşumu, özellikleri ve dağılımı ile ilgilenir.
• Beşeri ve Ekonomik Coğrafya: İnsanların ekonomik faaliyetlerini, yerleşimlerini ve kültürel özelliklerini inceler.
  • Nüfus Coğrafyası: Nüfusun dağılımı, yoğunluğu, yapısı ve değişimini inceler.
  • Yerleşme Coğrafyası: Yerleşmelerin (kırsal ve kentsel) dağılımı, özellikleri ve gelişimini inceler.
  • Ekonomik Coğrafya: Tarım, sanayi, ulaşım, ticaret ve turizm gibi ekonomik faaliyetlerin dağılımı ve özelliklerini inceler.
  • Siyasi Coğrafya: Devletlerin sınırları, siyasi örgütlenmeleri ve uluslararası ilişkilerini coğrafi bir bakış açısıyla inceler.
  • Kültürel Coğrafya: İnsanların kültürel özelliklerinin (dil, din, gelenekler) yeryüzündeki dağılımını inceler.
• Bölgesel Coğrafya: Belirli bir bölgenin fiziki ve beşeri özelliklerini bütüncül bir yaklaşımla inceler.

Coğrafi Koordinat Sistemi

• Enlem: Ekvator'a göre bir yerin kuzey veya güney yönündeki açısal mesafesidir; paralel daireleri ile ifade edilir.
  • Ekvator: 0° enlemi
  • Kutuplar: 90° Kuzey ve 90° Güney enlemleri
• Boylam: Başlangıç meridyenine (Greenwich) göre bir yerin doğu veya batı yönündeki açısal mesafesidir; meridyen daireleri ile ifade edilir.
  • Başlangıç Meridyeni: 0° boylamı (Greenwich)
  • Uluslararası Tarih Değiştirme Çizgisi: 180° boylamı

Harita Bilgisi

• Harita: Yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek bir düzlem üzerine aktarılmasıdır.
• Ölçek: Harita üzerindeki bir uzunluğun, yeryüzündeki gerçek uzunluğuna olan oranıdır.
  • Büyük Ölçekli Haritalar: Ayrıntıyı daha çok gösterir.
  • Küçük Ölçekli Haritalar: Ayrıntıyı daha az gösterir, geniş alanları kapsar.
• Harita Elemanları: Başlık, ölçek, yön oku, lejant (harita anahtarı), coğrafi koordinatlar.
• Projeksiyon Yöntemleri: Yeryüzünün küresel şeklinin düzleme aktarılmasında kullanılan yöntemlerdir.
  • Silindir Projeksiyon: Ekvator ve çevresindeki alanlar için uygundur.
  • Koni Projeksiyon: Orta enlemler için uygundur.
  • Düzlem Projeksiyon: Kutuplar ve çevresi için uygundur.

Yeryüzü Şekilleri

• İç Kuvvetler: Yeryüzünün iç enerjisiyle oluşan olaylardır.
  • Depremler (Seizma): Yer kabuğundaki kırılmalar sonucu oluşan sarsıntılardır.
  • Volkanizma: Magmanın yeryüzüne çıkması olayıdır.
  • Orojenez (Dağ Oluşumu): Yer kabuğundaki tortul tabakaların yan basınçlarla kıvrılması veya kırılması sonucu dağların oluşmasıdır.
  • Epirojenez (Kıta Oluşumu): Yer kabuğunun geniş alanlarında meydana gelen yükselme veya alçalma hareketleridir.
• Dış Kuvvetler: Güneş, su, rüzgar ve buzullar gibi dış etkenlerle oluşan olaylardır.
  • Ayrışma (Çözülme): Kayaçların fiziksel ve kimyasal olarak parçalanmasıdır.
  • Erozyon: Toprağın su, rüzgar veya buzullar tarafından taşınmasıdır.
  • Kütle Hareketleri: Yer çekimi etkisiyle toprak ve kaya parçalarının yamaçlardan aşağıya doğru hareketidir.
  • Akarsu Şekilleri: Vadiler, platolar, delta ovaları, birikinti konileri.
  • Buzul Şekilleri: Buzul vadileri, morenler, hörgüçkayalar.
  • Rüzgar Şekilleri: Kumullar, mantarkayalar, lösler.
  • Karstik Şekiller: Mağaralar, obruklar, dolinler, sarkıt-dikitler, travertenler.
  • Kıyı Şekilleri: Falezler, plajlar, lagünler, tombololar.

İklim

• İklim Elemanları: Sıcaklık, nem, basınç, rüzgarlar, yağış.
• İklim Tipleri:
  • Ekvatoral İklim: Her mevsim sıcak ve yağışlı.
  • Tropikal İklim: Yazları yağışlı, kışları kurak.
  • Savan İklimi: Tropikal iklime benzer, yağış miktarı daha az.
  • Muson İklimi: Yazları aşırı yağışlı, kışları kurak.
  • Çöl İklimi: Yüksek sıcaklık ve düşük yağış.
  • Ilıman Okyanusal İklim: Her mevsim yağışlı, ılıman sıcaklık.
  • Akdeniz İklimi: Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı.
  • Karasal İklim: Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlı.
  • Tundra İklimi: Kısa ve serin yazlar, uzun ve soğuk kışlar.
  • Kutup İklimi: Sürekli soğuk ve kar yağışlı.

Nüfus

• Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler:
  • Fiziki Faktörler: İklim, yer şekilleri, su kaynakları, toprak verimliliği.
  • Beşeri Faktörler: Ekonomik faaliyetler, sanayi, ulaşım, yerleşme, güvenlik.
• Nüfus Yoğunluğu: Birim alana düşen insan sayısıdır.
• Nüfus Piramitleri: Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını gösteren grafiklerdir.
• Nüfus Artış Hızı: Nüfusun belirli bir dönemdeki artış oranıdır.
• Demografik Geçiş Teorisi: Nüfus artış hızındaki değişimleri açıklayan modeldir.

Yerleşmeler

• Kırsal Yerleşmeler: Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olduğu, nüfusu az olan yerleşmelerdir.
  • Köy, mezra, çiftlik gibi yerleşmeler.
• Kentsel Yerleşmeler: Sanayi, ticaret, hizmet sektörlerinin geliştiği, nüfusu fazla olan yerleşmelerdir.
  • Şehir, kasaba, metropol gibi yerleşmeler.
• Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler: Su kaynakları, iklim, yer şekilleri, ulaşım, ekonomik faaliyetler.

Ekonomik Faaliyetler

• Tarım: Bitkisel ve hayvansal ürünlerin yetiştirilmesi faaliyetidir.
• Sanayi: Ham maddelerin işlenerek ürün haline getirilmesi faaliyetidir.
• Hizmet Sektörü: Eğitim, sağlık, ulaşım, turizm gibi faaliyetlerdir.
• Ulaşım: İnsanların ve malların bir yerden başka bir yere taşınmasıdır.
• Ticaret: Mal ve hizmetlerin alım satımıdır.
• Turizm: İnsanların dinlenme, eğlenme veya kültürel amaçlarla yaptıkları seyahatlerdir.