Çiğneme Fizyolojisi ve Okluzyon

Çiğneme Fizyolojisi ve Okluzyon: Alt Çene Hareketlerinin Başladığı Temel Pozisyonlar

• Alt çene hareketlerinin temel pozisyonları ve okluzyon konularına değinilmektedir.

Okluzyon Tanımı

• Maksiller ve mandibular dişlerin veya diş benzerlerinin kesici veya çiğneme yüzeyleri arasındaki statik temastır.
• Çiğneme sisteminin kas-sinir (nöromusküler) kontrolü ile oluşan karşıt dişler arasındaki herhangi bir temastır.
• Sadece dişlerin teması değil tüm çiğneme sistemi bu ilişkiye katılır ve bütün olarak kontrol sağlanır.
• Okluzyonun uyumlu gerçekleşmesinde dişler kadar kemikler, kaslar, bağlar, periodonsiyum ve TME önemlidir.
• Dişlerle nöromusküler sistem arasındaki uyum çok önemlidir.

Diş Sayıları ve Temasları

• Alt ve üst diş arklarında süt dişleri onar adetten 20 tanedir.
• Sürekli dişler ise on altışar adetten 32 adet olarak okluzyonda temas ederler.
• Ön grup kesici dişlerde temas kesici yüzeylerde gerçekleşir.
• Yan ve arka grup dişlerde ise farklı okluzal morfolojiye sahip okluzal yapılarla temas olur.

Okluzyonun Önemi

• Fiziksel ve zihinsel sağlığın önemli bir parçasıdır.
• Eksik dişlerin tamamlanması veya dişlerin temasa geçerek fonksiyon görmesi önemlidir.
• Çiğneme, öğrenme ve hafıza gibi bilişsel fonksiyonlarla doğrudan ilişkilidir (Weijenberg 2010, Ono 2010, Ohkubo 2013).
• Geriatrik hastalarda çiğneme fonksiyonunun arttırılması demans ve Alzheimer gibi rahatsızlıkların engellenmesi açısından önemlidir.
• Azalan çiğneme, hippocampus nöronlarının azalmasına ve dolayısıyla demans riskine yol açabilir.
• 20 ve daha fazla karşılıklı dişi olanlarda ölüm oranı daha azdır (Morita 2006, Osterberg 2007, Ragnarson 2004).
• 20 diş üzeri her artan karşılıklı çift, ölüm oranını %4 azaltır (Osterberg 2008).

Mandibulanın Maksillaya Göre Pozisyonunda Kavramlar

• Etkili çiğneme fonksiyonu için mandibulanın maksillaya göre pozisyonlarında bazı önemli kavramlar bulunur.

Sentrik İlişki

• Kemik kemiğe merkezi ilişki, ligamentöz pozisyon, kondiler pozisyon veya eklem pozisyonu olarak da bilinir.
• Kondillerin kendi disklerinin ince ve damarsız kısmıyla ilişkili olduğu ve kondil-disk kompleksinin artiküler eminens karşısında anterior-superior pozisyonda bulunduğu maksillomandibular ilişkidir.
• Kondil ile eklem yüzeyi arasındaki ilişkidir ve diş temaslarından bağımsızdır.
• Fizyolojik kondil-diş ilişkisinde, kondillerin artiküler fossalar içinde en ön ve üstte konumlandığı mandibular eklem pozisyonudur.
• Mandibulanın saf rotasyon hareketi yaptığı konumdur.
• Mandibula hareketlerinin en uygun öncül pozisyonudur.
• Çeneler arası ilişkide tekrarlanabilir tek pozisyondur.
• Anatomiktir ve sabit bir referans noktası olarak kabul edilir.
• Fonksiyonel bir durum olmaması ile sentrik okluzyondan ayrılır.

Myosentrik İlişki

• Kassal merkezi ilişki veya Myo-Monitör Sentrik olarak da adlandırılır.
• Baş dik konumda ve nöromüsküler dengenin sağlandığı istirahat pozisyonunda, mandibulanın üst diş arkına normal hareketiyle dişler arasında ilk temasın oluştuğu çeneler arası ilişki türüdür.
• Sentrik ilişkinin önünde veya yakın çevresinde belirlenebilir.
• Alt çenenin kaslar tarafından en dengeli ve rahat pozisyonda tutulduğu konumdur.
• Kasların gevşemesi ve nötr pozisyona ulaşması esastır.
• Sentrik ilişki eklem konumuna odaklanırken, myosentrik ilişki kasların rahat olduğu pozisyona odaklanır.
• Bruksizm ve TME hastalarında doğru teşhis ve tedavi planlamasında ve kas balansını sağlamak için kullanılır.
• Dijital ölçüm sistemleri ve nöromüsküler diş hekimliği teknolojileri kullanılarak belirlenebilir ve kas aktivitesini analiz eden cihazlarla gerçekleştirilir.

Myosentrik İlişkiyi Belirleme Yöntemleri

• TENS (Transkutanöz Elektriksel Sinir Stimülasyonu)
• EMG (Elektromiyografi) ile kas aktivitesi ölçümü
• Jaw Tracker (mandibular hareket takip sistemleri)
• T-Scan ile oklüzyon analizi

Sentrik Okluzyon

• Diş dişe ilişkidir ve mandibula sentrik ilişkideyken karşılıklı dişler arasındaki okluzyon olarak tanımlanır.
• Dişler seviyesinde bir tanımlamadır ve tüberkül fossa ilişkisi söz konusudur.
• Kondillerin pozisyonlarından bağımsız olarak oluşabilir, sentrik ilişkiden bir miktar önde ve aşağıda konumlanabilir ancak dişlerin okluzal temaslarının varlığı şarttır.
• Dişlerini tamamen kaybeden kişilerde sentrik okluzyondan bahsedilemez; ancak sentrik ilişki mevcuttur.
• Kondillerin pozisyonlarından bağımsız olarak meydana gelebileceği gibi, mandibula sentrik ilişki içinde olduğu zaman da mevcut dişlerin teması olarak tanımlanır.
• Bazı bireylerde sentrik okluzyon ve sentrik ilişki çakışabilir, ancak çoğu insanda küçük farklılıklar vardır.

Maksimum Interkuspidasyon

• Mandibula kapanırken alt ve üst dişlerin en iyi şekilde temas ettiği, dişlerin en yüksek uyum sağladığı pozisyondur.
• Dişlerin en iyi şekilde birbirine uyum sağladığı ve tüm dişlerin birbirine tam temas ettiği konumdur.
• Sentrik oklüzyon ile maksimum interkuspidasyon her zaman örtüşmeyebilir.

Sentrik İlişki ve Sentrik Okluzyon Arasındaki İlişki

• Doğal dişlere sahip hastaların çoğunda, mandibulanın sentrik ilişkideki oklüzal pozisyonu ile maksimum interkuspidasyon (MI) arasında uyumsuzluk vardır.
• Bu uyumsuzluk en az %90 oranında dentisyonlarda mevcuttur.
• Dişleri bulunan bireylerde, sentrik ilişkideki oklüzyon, sentrik okluzyon olmak zorunda değildir ve genellikle böyle değildir.
• Sentrik ilişki ile sentrik okluzyon arasında eklemde 0.1 - 0.3 mm; dişlerde ise 0.3 - 1.5 mm kadar protrüziv bir boyutun varlığı kabul edilmektedir.
• Dişler çekildiğinde sentrik okluzyon kaybolur, ancak sentrik ilişki korunur ve yapay diş protezlerinde sentrik okluzyonu oluşturmak için güvenilir bir rehber görevi görür.
• Sentrik okluzyon, sentrik ilişki ile örtüşmediğinde, kondiller glenoid fossanın en üst konumunda kalmaz, anteriora veya laterale kayar. Bu duruma "sentrik kayma" (centric slide) denir.

Uzun Sentrik

• Dawson'a göre mandibulayı ön dişlerdeki dikey boyutunu değiştirmeden, sentrik ilişki konumunda veya biraz anteriorunda kapanma özgürlüğüdür.
• Sentrikte serbestlik olarak da tanımlanabilir.
• Vertikal boyutta değişim olmaksızın, kondilin horizontal düzlemde sentrik ilişkiden sentrik okluzyona kadar olan hareket miktarının sagital yönde izlenen serbestliğidir.
• Alt çenenin sentrik ilişkide iken, hafif öne doğru serbestçe kaymasına izin veren oklüzyon konseptidir.
• Ön bölgedeki dişlerin rahat hareket edebilmesini sağlamak amacıyla kontrollü bir şekilde sağlanan bir oklüzyon konseptidir. Hareket fizyolojik olarak tolere edilir.
• Uzun sentrik ile ilgili temel endişe, üst ön dişlerin lingual eğimlerinin oluşturabileceği kısıtlayıcı etkidir.
• Hafif protrüze postural kapanış için yatay bir serbestlik sağlanmazsa alt kesici dişlerin kesici kenarları üst ön dişlerin lingual eğimlerine çarpabilir.

Geniş Sentrik

• Eksantrik kayma olarak da adlandırılır.
• Çalışan taraftaki kondilin geniş lateral kayma olanağına sahip olması durumundaki diş dizisinin lateral serbestliğidir.
• Çalışan taraf rotasyonel kondilinin laterale doğru hareketlerinin tam olarak kısıtlanmadığı durumdur.

Nokta Sentrik

• Özellikle kanin rehberliğindeki okluzyonda, lateral hareketlerde sentrik ilişki ile sentrik okluzyon aynı noktada çakışır.
• Sentrik ilişkiden okluzyona kaymanın olmadığı anlamına gelir.
• Çene hareketi sırasında dişlerin oklüzal yüzeyleri yalnızca belirli noktalarda temas eder.
• Sentrikte kaymanın olmadığı bu ilişki türüne “Nokta Sentrik” adı verilir.
• Sentrik ilişki ile sentrik okluzyonun aynı bölgede konumlanması "Sentrik İlişki Okluzyonu" ya da "Nokta Sentrik" olarak tanımlanır.
• Bu durum vakaların %10'unda izlenir.

Alışkanlık Okluzyonu

• Habitüel okluzyon, fonksiyonel okluzyon veya psödo sentrik okluzyon olarak da bilinir.
• Çiğneme ve yutma gibi fonksiyonel hareketler ile alışkanlığa bağlı mandibula hareketleri sonucunda karşılıklı diş temasları sonucu oluşan sentrik okluzyon türüdür.
• Alışkanlık okluzyonunda mandibula, sentrik ilişkiden önde veya daha ön ve lateralde konumlanabilir.
• İleri yaşlı bireylerde dişler ve destek diş dokularındaki fonksiyonel şekillenmelere bağlı olarak fizyolojik uyum içinde gelişen ve "Fizyolojik Oklüzyon" adı verilen oklüzyon türü kapsamında da tanımlanabilir.

Statik Okluzyon

• Mandibulanın gezinme hareketleri olmaksızın üst ve alt çene dişlerinin karşılıklı kontakt durumudur.
• Çeneler kapalı ve hareketsiz halde iken dişlerin arasındaki teması anlatır.

Dinamik Okluzyon

• Mandibulanın sabit maksiller diş arkı üzerinde oklüzyon durumundaki gezinme hareketleridir.
• Çene hareketli iken oluşan temasları anlatır.
• Aynı zamanda Artikülasyon olarak da adlandırılır.

Çalışan Taraf Okluzyonu

• Fonksiyonel taraf okluzyonu veya laterotrusive okluzyon olarak da bilinir.
• Mandibulanın lateral olarak hareket ettiği yönde, alt ve üst çene dişleri arasında oluşan temas durumudur.
• Çalışan taraftaki oklüzal ilişkide, alt ve üst çene dişlerinin bukkal ve lingual tüberkülleri birbirleri ile karşılıklı olarak konumlanırlar.

Dengeleyen Taraf Okluzyonu

• Fonksiyona girmeyen taraf okluzyonu, mediotrusive okluzyon veya karşı lateral okluzyon olarak da adlandırılır.
• Mandibulanın lateral olarak hareket ettiği yönün aksi yöne bulunan dişlerin arasında oluşan temas durumudur.
• Bu oklüzyon türünde mandibular dişlerin bukkal tüberkülleri, maksillar dişlerin palatinal tüberkülleri üzerinde konumlanarak dengeli temas oluştururlar.

Okluzal Temassızlık (Disklüzyon)

• Mandibulanın sentrik okluzyondan ayrılarak harekete geçtiği zaman, yan ve arka grup dişlerin okluzal temaslarının kesilmesi durumudur.
• Bu terim, ağzın açılması ile tüm alt çene dişlerinin tüm üst çene dişlerinden ayrılması durumunu ifade etmez.
• Bir grup dişin ayrılması sırasında yan ya da ön bir diş ya da diş grubu temas halinde olabilir.