Chương II: Tăng Trưởng Kinh Tế

Chương II: Tăng Trưởng Kinh Tế và Nguyên Nhân Kinh Tế Gây Suy Thoái Môi Trường

• Bài học này thảo luận về tài nguyên môi trường, sự tăng trưởng kinh tế, và các lý do kinh tế đằng sau sự xuống cấp của môi trường.

Nội dung chính

• Tài nguyên môi trường và sự tăng trưởng kinh tế
• Nguyên nhân kinh tế gây suy thoái môi trường

I. Tài Nguyên Môi Trường và Sự Tăng Trưởng Kinh Tế

• Tăng trưởng kinh tế: Khái niệm, nguồn gốc, và ý nghĩa của nó.
• Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế, dân số và môi trường.
• Tăng trưởng kinh tế có những giới hạn nhất định.

I.1 Tăng trưởng kinh tế - Khái niệm, Nguồn Gốc, Ý Nghĩa

• Tăng trưởng kinh tế là sự gia tăng khả năng kinh tế của một quốc gia trong việc sản xuất hàng hóa và dịch vụ.
• Biểu hiện qua các chỉ số GDP, GNI, và GDP bình quân đầu người.
• Nguồn gốc tăng trưởng kinh tế là sự gia tăng của các yếu tố đầu vào của sản xuất hoặc nâng cao hiệu quả sử dụng các yếu tố đầu vào.
• Công thức: Sản lượng (Q) = f (vốn, lao động, đất đai, nguyên vật liệu, trình độ công nghệ).
• Có 4 ý nghĩa của tăng trưởng kinh tế:
  • Điều kiện cần thiết để giảm nghèo.
  • Tạo nhiều việc làm.
  • Ổn định chính trị và an ninh quốc phòng.
  • Thu hẹp khoảng cách phát triển so với các quốc gia khác.

I.2 Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với dân số và môi trường

• Các quốc gia đều muốn tăng GDP bình quân đầu người.
  • Khi thu nhập bình quân đầu người tăng, nhu cầu nâng cao chất lượng môi trường cũng tăng.
• Tuy nhiên, ở một số quốc gia, dân số tăng nhanh có thể làm giảm GDP bình quân đầu người mặc dù GDP có tăng.
• GDP bình quân đầu người phụ thuộc vào quy mô và tốc độ tăng GDP, cũng như quy mô và tốc độ tăng dân số.
• Giải pháp là đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế đồng thời kiểm soát tốc độ gia tăng dân số.
• Kinh tế và môi trường liên kết chặt chẽ với nhau thông qua nguyên tắc cân bằng vật chất (định luật 1 và 2 về nhiệt động lực học).
• Tốc độ tăng trưởng kinh tế càng cao thì môi trường suy thoái càng nhanh, tài nguyên cạn kiệt, và ô nhiễm cản trở sự tăng trưởng kinh tế.
• Tăng trưởng kinh tế không chỉ gây bất lợi cho môi trường mà còn mang lại lợi ích cho việc bảo vệ môi trường.
• Khi thu nhập bình quân đầu người tăng, người dân quan tâm hơn đến bảo vệ môi trường và dành nhiều nguồn lực hơn cho các hoạt động này.
• Đường cong Kuznets có dạng chữ U:
  • Mức độ môi trường bị phá hoại tăng dần khi kinh tế tăng trưởng ban đầu
  • Khi GDP bình quân đầu người tăng cao, mức độ phát thải của nền kinh tế sẽ giảm dần.

I.3 Tăng Trưởng Kinh Tế Có Phải Gặp Phải Giới Hạn?

• Có hai quan điểm đối lập về việc tăng trưởng kinh tế có giới hạn hay không.

I.3.1 Quan điểm tăng trưởng kinh tế có giới hạn

• Có hai giới hạn của môi trường ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế:
• Khả năng hạn chế của môi trường tự nhiên trong việc tiếp nhận chất thải.
• Tính chất có giới hạn của các nguồn tài nguyên không thể tái tạo.

I.3.2 Quan điểm tăng trưởng kinh tế không có giới hạn

• Hai khả năng cho sự không giới hạn của tăng trưởng:
  • Hiệu quả sử dụng tài nguyên ngày càng cao nhờ tiến bộ công nghệ chế biến tài nguyên.
  • Kiểm soát được lượng chất thải ra môi trường bằng cách tái sinh vật chất.

II. Nguyên Nhân Kinh Tế Gây Suy Thoái Môi Trường

• Hoạt động của thị trường và sự thất bại của thị trường
• Nguyên nhân thất bại của Chính phủ trong lĩnh vực môi trường

2.1 Hoạt động của thị trường và sự thất bại của thị trường

• Thị trường là nơi gặp gỡ của người mua và người bán hàng hóa và dịch vụ. Thị trường cho chúng ta biết hàng hóa được sản xuất cho ai và ai là người sản xuất.
• Nền kinh tế ngày nay phần lớn là nền kinh tế thị trường.
• Các nền kinh tế thị trường sử dụng phần lớn các nguồn tài nguyên thiên nhiên, góp phần gây nên ô nhiễm và suy thoái môi trường.

2.1.1 Tầm quan trọng và hiệu quả của thị trường

• Mục tiêu của nhà sản xuất: Tối đa hóa lợi nhuận.
• Để đạt được mục tiêu này, các doanh nghiệp cần tìm cách để doanh thu lớn hơn chi phí.
• Công thức: Lợi nhuận biên (MNPB) = Doanh thu biên (MR) - Chi phí biên (MPC)
• Chi phí biên bao gồm chi phí cố định và chi phí biến đổi.
  • Chi phí biến đổi (biến phí): Thay đổi khi sản lượng thay đổi.
  • Chi phí cố định (định phí): Không thay đổi theo sản lượng.
• Ở hầu hết các trường hợp, chi phí biên (MC) chỉ bao gồm chi phí nội sinh (những tài nguyên mà doanh nghiệp bỏ tiền ra mua).
• Chi phí ngoại tác (những tổn hại mà doanh nghiệp gây ra cho môi trường và xã hội) thường không được tính đến nếu không có quy định của Nhà nước.
• Khi có chế tài/quy định Nhà nước về việc chi trả cho ngoại tác doanh nghiệp gây ra, chi phí xã hội biên (MSC) của doanh nghiệp là: MSC = MPC + MEC
• Trong đó, MEC là chi phí ngoại tác biên.
• Điều kiện để có tối đa hóa lợi ích xã hội là: MNPB = MEC (1)
• Trong thị trường cạnh tranh hoàn hảo: P = MSC = MEC + MPC (2)
• Tại Q* thỏa phương trình (1) và (2) sẽ có ngoại tác tối ưu và mức độ ô nhiễm tối ưu.

Mô tả đồ thị

• Nếu mức sản xuất của doanh nghiệp ở mức Qa nhỏ hơn hoặc tối đa bằng khả năng hấp thụ của môi trường, ô nhiễm (ngoại tác) vẫn chưa xảy ra.
• Chỉ khi nào mức sản xuất vượt qua khỏi Qa mới bắt đầu xuất hiện ngoại tác làm phát sinh chi phí bên ngoài.

1.1.2 Hoạt động của thị trường và sự thất bại của thị trường

• Sự thất bại của thị trường xảy ra khi mức sản lượng hiệu quả xã hội có sự khác biệt lớn so với mức sản lượng hiện hữu trên thị trường cạnh tranh.
• Doanh nghiệp chỉ sử dụng hiệu quả và hợp lý những tài nguyên phải bỏ tiền ra mua, dẫn đến thất bại của thị trường.
• Ngoại tác là một dạng thất bại của thị trường. Bất cứ một quyết định sản xuất hoặc tiêu dùng của cá nhân (doanh nghiệp) ảnh hưởng trực tiếp tới việc sản xuất và tiêu dùng của người khác mà không thông qua giá cả thị trường là ngoại tác.
  • Ngoại tác sản xuất: Tiêu cực và tích cực
  • Ngoại tác tiêu dùng: Tiêu cực và tích cực

Phân loai ngoại tác

• Ngoại tác sản xuất tiêu cực: Hoạt động của một bên làm phát sinh chi phí cho bên khác (chi phí xã hội cao hơn tư nhân). MSC > MPC
  • MPC: Chi phí tư nhân biên
  • MSC: Chi phí xã hội biên
• Ngoại tác sản xuất tích cực: Hoạt động của một bên làm lợi cho bên khác (chi phí xã hội thấp hơn tư nhân). MSC < MPC
• Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực: Quyết định tiêu dùng của một người (hoặc một nhóm người) gây ra thiệt hại cho người (hoặc nhóm người) khác. MSB < MPB -MSB: Lợi ích biên của xã hội
  • MPB: Lợi ích biên của cá nhân
• Ngoại ứng tiêu dùng tích cực: Quyết định tiêu dùng của một người (hoặc một nhóm người) tạo ra lợi ích cho người (hoặc nhóm người) khác. MSB > MPB
• Thị trường thất bại vì tạo ra nhiều ngoại tác tiêu cực hơn so với ngoại tác tích cực: MSC > MPC => MSC – MPC > 0 => MEC > 0
• MEC: Chi phí ngoại tác biên bao gồm các chi phí ô nhiễm mà xã hội phải gánh chịu khi sản xuất thêm một đơn vị sản phẩm.

2.2 Nguyên nhân thất bại của Chính Phủ trong Lĩnh Vực Môi Trường

• Bảo vệ nạn nhân của những ngoại tác
• Những ngoại tác mang tính chất liên quốc gia
• Có những nguồn tài nguyên được tự do tiếp cận, nghĩa là không thuộc sở hữu của ai, nên con người không có động cơ bảo tồn và có khuynh hướng lạm dụng chúng.

2.2.2 Các lý do khiến Chính phủ thất bại

• Chưa phát triển được thị trường hàng hóa và dịch vụ môi trường một cách hoàn thiện để hỗ trợ cho các hoạt động bảo vệ môi trường.
• Do Chính phủ không đủ khả năng thu thập đầy đủ các thông tin để theo dõi toàn bộ hậu quả của một hoạt động dưới góc độ môi trường.
• Áp lực lớn từ các bên liên quan.
• Năng lực của chuyên gia môi trường và bộ máy quản lý môi trường chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế.

Hậu Quả

• Ô nhiễm và suy thoái môi trường.
• Vấn đề cung cấp hàng hóa công.
• Sự cạnh tranh không hoàn hảo.
• Công bằng trong phân phối thu nhập.
• Duy trì sự ổn định trong tăng trưởng kinh tế.