Chương 3: Chủ Nghĩa Xã Hội

Chương 3: Chủ Nghĩa Xã Hội Và Thời Kỳ Quá Độ Lên Chủ Nghĩa Xã Hội

• Chương này tập trung vào chủ nghĩa xã hội, thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội nói chung, và quá trình này ở Việt Nam.

I. Chủ Nghĩa Xã Hội

• Chủ nghĩa xã hội là giai đoạn đầu của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa.
• Các yếu tố cần thiết để chủ nghĩa xã hội ra đời được xem xét.
• Các đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội được làm nổi bật.

Định Nghĩa Chủ Nghĩa Xã Hội

• Là một phong trào đấu tranh của nhân dân lao động chống lại áp bức và bất công.
• Là trào lưu tư tưởng và lý luận phản ánh khát vọng giải phóng người lao động.
• Là khoa học về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân.
• Là một chế độ xã hội tốt đẹp, giai đoạn đầu của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa.

Chủ Nghĩa Xã Hội - Giai Đoạn Đầu Của Hình Thái Kinh Tế - Xã Hội Cộng Sản Chủ Nghĩa

• Học thuyết Mác-Lênin chỉ ra sự thay thế tất yếu của hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa bằng hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa, một quá trình lịch sử tự nhiên.
• Sự thay thế này diễn ra thông qua cách mạng XHCN, dựa trên sự phát triển của lực lượng sản xuất và sự trưởng thành của giai cấp công nhân.
• Các nhà tư tưởng như C.Mác, Ph.Ăngghen coi hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa phát triển qua hai giai đoạn: giai đoạn thấp và giai đoạn cao.
• V.I.Lênin cho rằng thời kỳ quá độ từ CNTB lên CNXH có hai cách hiểu:
  • Với các nước chưa qua CNTB, cần một thời kỳ quá độ dài để phát triển lên CNXH.
  • Với các nước đã qua CNTB, có một thời kỳ quá độ nhất định để cải biến cách mạng từ xã hội này sang xã hội kia.

Điều Kiện Ra Đời Của Chủ Nghĩa Xã Hội

• Về kinh tế:
  • Chủ nghĩa tư bản tạo ra bước phát triển vượt bậc cho lực lượng sản xuất.
  • Lực lượng sản xuất mang tính xã hội hóa, mâu thuẫn với quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân.
• Về chính trị - xã hội:
  • Mâu thuẫn giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản trở nên gay gắt.
  • Sự trưởng thành của giai cấp công nhân được đánh dấu bằng sự ra đời của Đảng Cộng sản.
  • Sự phát triển của lực lượng sản xuất và sự trưởng thành của giai cấp công nhân là điều kiện cho sự ra đời của hình thái kinh tế-xã hội cộng sản chủ nghĩa.

Đặc Trưng Bản Chất Của Chủ Nghĩa Xã Hội

• Giải phóng giai cấp, dân tộc, xã hội và con người, tạo điều kiện phát triển toàn diện.
• Có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu.
• Là chế độ do nhân dân lao động làm chủ.
• Có nhà nước kiểu mới mang bản chất giai cấp công nhân, đại biểu cho lợi ích, quyền lực và ý chí của nhân dân lao động.
• Có nền văn hóa phát triển cao, kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc và tinh hoa văn nhân loại.
• Đảm bảo bình đẳng, đoàn kết giữa các dân tộc và có quan hệ hữu nghị, hợp tác với các nước trên thế giới.

II. Thời Kỳ Quá Độ Lên Chủ Nghĩa Xã Hội

• Thảo luận về tính tất yếu khách quan của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
• Các đặc điểm của thời kỳ này trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư tưởng - văn hóa và xã hội được phân tích.
• Theo chủ nghĩa Mác-Lênin, CNXH và CNTB có bản chất đối lập, quá trình chuyển đổi đòi hỏi một thời kỳ lịch sử nhất định.
• Chủ nghĩa tư bản tạo CSVC-KT nhất định, nhưng cần tổ chức, sắp xếp lại dưới sự lãnh đạo của giai cấp công nhân.
• Các yếu tố xã hội chủ nghĩa xuất hiện trong xã hội tư bản, cần thời gian để giai cấp công nhân xây dựng quan hệ xã hội mới của CNXH.
• Xây dựng CNXH là công cuộc mới mẻ, khó khăn, phức tạp, cần sự làm quen của giai cấp công nhân và nhân dân lao động.
• Có hai loại quá độ từ CNTB lên CNCS:
  • Quá độ trực tiếp cho các nước đã trải qua CNTB phát triển.
  • Quá độ gián tiếp cho các nước chưa trải qua CNTB phát triển.
• Các nhà sáng lập CNXH cho rằng các nước lạc hậu có thể tiến thẳng lên CNXH bỏ qua TBCN trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.

Đặc Điểm Thời Kỳ Quá Độ Trên Các Lĩnh Vực

• Kinh tế: Tồn tại nền kinh tế nhiều thành phần, có cả thành phần đối lập.
• Chính trị: Thống trị chính trị của giai cấp công nhân, thực hiện dân chủ với nhân dân và chuyên chính với các phần tử thù địch.
• Tiếp tục đấu tranh giai cấp, giai cấp công nhân đã thắng nhưng chưa toàn thắng, giai cấp tư sản thất bại nhưng chưa hoàn toàn.
• Tư tưởng - văn hóa: Tồn tại nhiều tư tưởng khác nhau, giai cấp công nhân thông qua Đảng Cộng sản xây dựng văn hóa vô sản.
• Xã hội: Tồn tại nhiều giai cấp, tầng lớp, vừa hợp tác vừa đấu tranh; còn khác biệt giữa nông thôn và thành thị, lao động trí óc và lao động chân tay.
• Là thời kỳ đấu tranh xóa bỏ tàn dư của xã hội cũ, thiết lập công bằng xã hội mới, phân phối theo lao động là chủ đạo.

III. Quá Độ Lên CNXH Ở Việt Nam

• Quá trình quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa có những đặc điểm riêng.
• Các đặc trưng của chủ nghĩa xã hội và phương hướng xây dựng ở Việt Nam hiện nay được xác định.
• Việt Nam tiến lên CNXH trong điều kiện vừa thuận lợi vừa khó khăn:
  • Xuất phát điểm là xã hội thuộc địa nửa phong kiến, lực lượng sản xuất thấp và hậu quả chiến tranh.
  • Cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại tác động mạnh mẽ.
  • Vẫn nằm trong thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH.

Đặc Điểm Quá Độ Lên CNXH Ở Việt Nam

• Bỏ qua chế độ TBCN là con đường cách mạng tất yếu, khách quan.
• Bỏ qua việc xác lập vị trí thống trị của QHSX và KTTT TBCN.
• Kế thừa các thành tựu của nhân loại đạt được dưới CNTB để phát triển xã hội. Tạo ra sự biến đổi về chất trên mọi lĩnh vực, đòi hỏi quyết tâm chính trị và khát vọng lớn.

Đặc Trưng Bản Chất Của CNXH Ở Việt Nam

• Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
• Do nhân dân làm chủ.
• Nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ.
• Nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
• Con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc và phát triển toàn diện.
• Các dân tộc bình đẳng, đoàn kết và tôn trọng lẫn nhau.
• Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
• Quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới.

Phương Hướng Xây Dựng CNXH Ở Việt Nam

• Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức và bảo vệ môi trường.
• Phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN.
• Xây dựng văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nâng cao đời sống nhân dân và thực hiện công bằng xã hội.
• Bảo đảm quốc phòng, an ninh và trật tự an toàn xã hội.
• Thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và hội nhập quốc tế.
• Xây dựng nền dân chủ XHCN, tăng cường đoàn kết dân tộc.
• Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.
• Xây dựng Đảng trong sạch vững mạnh.

Chương này tập trung vào chủ nghĩa xã hội và thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, đặc biệt là ở Việt Nam. Chủ nghĩa xã hội được định nghĩa là giai đoạn đầu của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa. Các yếu tố và đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội cũng được xem xét.