Chương 2: Cung - Cầu Thị Trường

Chương 2: Cung – Cầu Và Cơ Chế Hoạt Động Của Thị Trường

• Thị trường là cơ chế tương tác giữa người mua và người bán để xác định giá cả và sản lượng hàng hóa hoặc dịch vụ.

Hiểu Về Thị Trường

• Phân loại thị trường theo đối tượng hàng hóa (ví dụ: thị trường gạo, kẹo), phạm vi địa lý (ví dụ: thị trường Hà Nội, miền Bắc) và mức độ cạnh tranh (từ cạnh tranh hoàn hảo đến độc quyền).
• Mức độ cạnh tranh trên thị trường giảm dần theo thứ tự: cạnh tranh hoàn hảo → cạnh tranh độc quyền → độc quyền nhóm → độc quyền thuần túy.

Khái Niệm Cầu

• Cầu (D) là số lượng hàng hóa hoặc dịch vụ mà người mua mong muốn và có khả năng mua tại các mức giá khác nhau trong một thời gian nhất định, giả định các yếu tố khác không đổi.
• Lượng cầu (Qd) là lượng cụ thể của hàng hóa hoặc dịch vụ mà người mua mong muốn và có khả năng mua tại một mức giá xác định, giả định các yếu tố khác không đổi.
• Quy luật cầu: Nếu giá hàng hóa hoặc dịch vụ tăng, lượng cầu về hàng hóa hoặc dịch vụ đó giảm và ngược lại, giả định các yếu tố khác không đổi.

Phương Trình và Đồ Thị Cầu

• Dạng hàm cầu tuyến tính:
  • Qd = a - b.P (Hàm cầu thuận).
  • P = m - n. Qd (Hàm cầu ngược).
• Độ dốc của đường cầu = -tan(α) = ΔP/ΔQ = -1/b
• Hàm cầu có dạng P = m – nQp có độ dốc đường cầu là -n
• Hàm cầu có dạng Qd = a – bP có độ dốc của đường cầu là -1/b

Các Yếu Tố Tác Động Đến Cầu

• Cầu tăng: Lượng cầu tăng lên ở mọi mức giá.
• Cầu giảm: Lượng cầu giảm xuống ở mọi mức giá.
• Di chuyển trên đường cầu: Sự thay đổi vị trí các điểm khác nhau trên cùng một đường cầu do giá của bản thân hàng hóa thay đổi.
• Dịch chuyển đường cầu: Đường cầu thay đổi sang vị trí mới do các yếu tố ngoài giá bán thân hàng hóa thay đổi.
• Các yếu tố làm dịch chuyển đường cầu: thu nhập, thị hiếu, sở thích, kỳ vọng về thu nhập, kỳ vọng về giá cả.
• Hàng hóa được chia thành hàng hóa thông thường (thiết yếu và xa xỉ) và hàng hóa thứ cấp:
  • Hàng hóa thông thường: Khi thu nhập tăng, cầu tăng.
  • Hàng hóa thứ cấp: Khi thu nhập tăng, cầu giảm.

Khái Niệm Về Cung

• Cung (S) là lượng hàng hóa hoặc dịch vụ mà người bán mong muốn và có khả năng bán ở các mức giá khác nhau trong một thời gian nhất định, giả định tất cả các yếu tố khác không đổi.
• Lượng cung là lượng cụ thể của hàng hóa hoặc dịch vụ mà người bán mong muốn và có khả năng bán tại một mức giá xác định trong 1 thời gian nhất định, giả định rằng các yếu tố khác không đổi.
• Quy luật cung: Nếu giá hàng hóa hoặc dịch vụ tăng, lượng cung về hàng hóa hoặc dịch vụ đó cũng tăng và ngược lại, giả định rằng tất cả các yếu tố khác không đổi.

Phương Trình và Đồ Thị Cung

• Dạng hàm cung tuyến tính:
  • Qs = a + b.P (Hàm cung thuận)
  • P = m + n.Qs (Hàm cung ngược)
• Công thức tính độ dốc của đường cung: tan(α) = ΔP/ΔQ = 1/b = P’(Q) = 1/Q’(P).
• Độ dốc của hàm cung có dạng P = m + nQs là n.
• Độ dốc của hàm cung có dạng Qs = a + b.P là 1/b.

Các Yếu Tố Tác Động Đến Cung

• Sự dịch chuyển trên đường cung và dịch chuyển đường cung:
  • Di chuyển (trượt dọc) trên đường cung: sự thay đổi vị trí các điểm khác nhau trên cùng một đường cung do giá của hàng hóa bản thân đang xét thay đổi.
  • Dịch chuyển đường cung: đường cung thay đổi sang vị trí mới (sang phải hoặc trái) do các yếu tố ngoài giá bản thân hàng hóa thay đổi.
• Cung thay đổi:
  • Cung tăng: lượng cung tăng lên tại mọi mức giá.
  • Cung giảm: lượng cung giảm xuống tại mọi mức giá.
• Các yếu tố làm dịch chuyển đường cung: tiến bộ về công nghệ, giá của các yếu tố đầu vào, kỳ vọng về giá cả, các chính sách của chính phủ.

Cơ Chế Hoạt Động Của Thị Trường

• Trạng thái cân bằng cung cầu: Trạng thái mà tại đó lượng cung bằng với lượng cầu (Qs = Qd) và được xác định tại điểm E (điểm cân bằng) trên đồ thị.
• Dư thừa: Khi mức giá P1 cao hơn mức giá cân bằng Po (P1 > Po) thì lượng cung Qs lớn hơn lượng cầu Qd, dẫn đến thị trường dư thừa.
• Thiếu hụt: Khi mức giá P2 thấp hơn mức giá cân bằng Po (P2 < Po) thì lượng cầu Qd lớn hơn lượng cung Qs, dẫn đến thị trường thiếu hụt.

Sự Thay Đổi Trạng Thái Cân Bằng

• Trạng thái cân bằng thay đổi khi có sự thay đổi của cung, cầu, hoặc cả hai

Thặng Dư

• Thặng dư tiêu dùng là giá trị mà người tiêu dùng thu được từ việc tham gia trao đổi hàng hóa, dịch vụ trên thị trường, đo bằng sự chênh lệch giữa mức giá cao nhất mà người mua chấp nhận mua với giá bán trên thị trường.
• Thặng dư sản xuất là giá trị mà người sản xuất thu được từ việc tham gia trao đổi hàng hóa, dịch vụ trên thị trường, đo bằng sự chênh lệch giữa mức giá thấp nhất mà người bán chấp nhận bán với giá trên thị trường.
• Thị trường cân bằng khi lượng cung bằng lượng cầu.
• Tổng thặng dư tiêu dùng là diện tích dưới đường cầu và trên đường giá.
• Tổng thặng dư sản xuất: diện tích trên đường cung và dưới đường giá.

Độ Co Giãn Của Cung Và Cầu

• Độ co giãn là chỉ số đo lường sự biến động tính bằng phần trăm của một biến số kinh tế khi biến số kinh tế khác có liên quan thay đổi, giả định tất cả các yếu tố khác không đổi.

Độ Co Giãn Của Cầu Theo Giá

• Khái niệm: Đo lường sự thay đổi của lượng cầu khi giá thay đổi.
• Công thức:
  • Công thức tổng quát: Ed = (%ΔQ) / (%ΔP) = (ΔQ/Q) / (ΔP/P)
  • Độ co giãn điểm: Ed = (P/Q) x 1/(độ dốc đường cầu)

Các Trường Hợp Độ Co Giãn

• |Ed| > 1: Cầu co giãn.
• |Ed| < 1: Cầu kém co giãn.
• |Ed| = 1: Cầu co giãn đơn vị.
• Ed = 0: Cầu không co giãn.
• Ed = ∞: Cầu co giãn hoàn toàn.
• Đường cầu càng thoải thì càng co dãn.
• Tổng doanh thu TR = P.Q, doanh thu cận biên MR = TR', TR max khi MR = 0.

Các Yếu Tố Tác Động Đến Độ Co Giãn Của Cầu Theo Giá

• Hàng hóa thiết yếu hay xa xỉ: Hàng hóa thiết yếu cầu kém co giãn hơn.
• Sự sẵn có của hàng hóa thay thế: Hàng hóa càng có nhiều hàng hóa thay thế, cầu của hàng hóa đó càng co giãn.
• Tỷ lệ thu nhập chi tiêu cho hàng hóa: Tỷ lệ càng cao, cầu hàng hóa đó càng co giãn.
• Khoảng thời gian khi giá thay đổi: Khoảng thời gian càng dài hệ số co dãn càng lớn.

Độ Co Giãn Của Cầu Theo Thu Nhập

• Tỷ lệ giữa phần trăm thay đổi trong lượng cầu với phần trăm thay đổi trong thu nhập (giả định các yếu tố khác không đổi)
• Công thức tính: Ei = (%ΔQ) / (%ΔI) = (ΔQ/Q) / (ΔI/I)
• Các trường hợp của Ei:
  • Ei > 1: Hàng hóa cao cấp.
  • 0 < Ei < 1: Hàng hóa thiết yếu.
  • Ei < 0: Hàng hóa thứ cấp.
  • Ei = 0: Thu nhập thay đổi không ảnh hưởng tới cầu.

Độ Co Giãn Của Cầu Theo Giá Chéo

• Hệ số giữa phần trăm thay đổi trong lượng cầu của hàng hóa này với phần trăm thay đổi trong giá cả của hàng hóa kia, giả định các yếu tố khác không đổi
• Công thức tính: Exy = (%ΔQx) / (%ΔPy)= (ΔQx/Qx) / (ΔPy/Py)
• Các trường hợp của Epx
  • Exy > 0: X và Y là hai hàng hóa thay thế.
  • Exy < 0: X và Y là hai hàng hóa bổ sung.
  • Exy = 0: X và Y là hai hàng hóa độc lập.

Độ Co Giãn Của Cung Theo Giá

• Tỷ lệ giữa phần trăm thay đổi trong lượng cung của một mặt hàng với phần trăm thay đổi trong giá của mặt hàng đó, giả định các yếu tố khác không đổi
• Công thức tính: Es = (%ΔQs) / (%ΔP) = (ΔQs/Qs) / (ΔP/P)
  • Es > 1: Cung co giãn.
  • 0 < Es < 1: Cung kém co giãn.
  • Es = 1: Cung co giãn đơn vị.
  • Es = 0: Cung không co giãn.
  • Es = ∞: Cung co giãn hoàn toàn.

Sự Can Thiệp Của Chính Phủ

• Giá trần: Mức giá cao nhất không được phép vượt quá do Chính phủ quy định. Nhằm bảo vệ lợi ích người tiêu dùng. Giá trần thấp hơn giá cân bằng. Gây ra tình trạng thiếu hụt trên thị trường
• Giá sàn: Mức giá thấp nhất không được phép thấp hơn do Chính phủ quy định. Nhằm bảo vệ lợi ích người sản xuất. Giá sàn cao hơn giá cân bằng. Gây ra tình trạng dư thừa trên thị trường.
• Thuế đánh vào sản xuất:
  • Đối với người tiêu dùng: Mức giá tăng; Lượng mua giảm.
  • Đối với nhà sản xuất: Giá bán giảm; Lượng bán giảm