Celdeling en Chromosomen

Celdeling en chromosomen

• Cellen zijn de bouwstenen van het menselijk lichaam. Er zijn ongeveer 10¹⁴ cellen in het menselijk lichaam.
• Een cel bestaat uit organellen zoals mitochondriën, Golgi-apparaat, ribosomen, endoplasmatisch reticulum, kern (nucleus), nucleolus en cytoplasma.
• Chromosomen zijn gekleurde lichaampjes die zichtbaar zijn tijdens celdeling.
• Chromosomen bestaan uit DNA (dubbelstreng) en histonen.
• In menselijke cellen zijn er 46 chromosomen (het genoom), gerangschikt in 23 chromosomenparen.
• 44 autosomen (1-22) en 2 geslachtschromosomen (X en Y).
• Een paar homologe chromosomen.
• Somatische cellen hebben 46 chromosomen (2n) of diploid.
• Geslachtscellen hebben 23 chromosomen (n) of haploïd.
• Chromosomen worden per paar gerangschikt in een chromosoomkaart (karyotype).
• De studie van chromosomen wordt cytogenetica genoemd.

Structuur van een chromosoom

• Een chromosoom heeft een centromeer en telomeren.
• p-arm (korte arm) en q-arm (lange arm)
• Verschillende vormen van chromosomen: metacentrisch, submetacentrisch, acrocentrisch

Celcyclus

• De celcyclus bestaat uit interfase en celdeling.
• Interfase = G1+S+G2; tijd tussen twee delingen; groeifase en voorbereiding op replicaatie. G1 /S/ G2 checkpoints.
• Celdeling = mitose en cytokineses.
• Celcyclus is ongeveer 24 uur.
• Mitose (Celdeling) heeft verschillende fasen:
  • Profase (condenserende chromosomen, verdwijnen nucleolus, verschijnen mitotisch spoel).
  • Metafase (chromosomen schikken in evenaarsvlak).
  • Anafase (zusterchromatiden bewegen naar tegengestelde polen).
  • Telofase (decondensatie chromosomen, vorming nucleolus, kernmembraan, cytokineses).
  • Cytokinese (opsplitsing in twee dochtercellen).

Mitose

• Mitose is een celdelingsproces waarbij een diploïde moedercel twee diploïde dochtercellen produceert.
• Mitose is belangrijk voor groei en weefselhomeostase. Het aantal chromosomen in een cel blijft constant.
• Elk chromosoom bestaat uit twee identieke chromatiden (zusterchromatiden).

Meiose

• Meiose is een reductiedelingsproces waarbij een diploïde moedercel vier haploïde gameten produceert.
• Meiose is belangrijk voor de vorming van geslachtscellen (gameten). Het aantal chromosomen wordt gehalveerd.
• Belangrijke gebeurtenissen in meiose I zijn: condensatie chromosomen, paring homologe chromosomen (synapsis, vorming synaponemaal complex), crossing-over (genetische recombinatie) etc. Profase I met leptoteen, zygoteen, pachyteen, diploteen en diakinesis.
• Meiose II, lijkt op mitose, produceert vier haploïde gameten.

Gametogenese bij de mens

• Meiose zorgt voor de vorming van gameten.
• Spermatogenese: vorming van spermacellen in zaadballen. Er ontstaat miljoenen spermacellen in de puberteit.
• Oögenese: vorming van eicellen in de eierstokken. Een vrouw wordt geboren met alle primaire oöcyten die al in profase I zijn. Meiose vindt plaats in de eierstokken op het moment van ovulatie. Er ontstaat slechts 1 eicel per cyclus.

Samenvatting

• Cellen zijn de basisbouwstenen van het lichaam.
• Celcyclus bestaat uit interfase en celdeling.
• Mitose is belangrijke celdeling voor groei.
• Meiose is belangrijke celdeling voor de vorming van geslachtscellen.
• Spermatogenese: vorming van spermatiden.
• Oögenese: vorming van eicellen.