चरकसंहिता - आत्रेय पुनर्वसु
55 Questions
0 Views

Choose a study mode

Play Quiz
Study Flashcards
Spaced Repetition
Chat to Lesson

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

सूत्रस्थान का लक्षण क्या है?

  • व्याधिसंग्रह
  • औषधयोगसंग्रह
  • श्लोक / संग्रह / आशय / शिरः शुभम् (correct)
  • दिव्यस्थान

कौन सा स्थान औषधयोगसंग्रह से संबंधित है?

  • इन्द्रियस्थान
  • चिकित्सास्थान (correct)
  • निदानस्थान
  • कल्पस्थान

किस स्थान का उल्लेख चरकसंहिता में 41 टीका के रूप में किया गया है?

  • शारीरस्थान
  • इन्द्रियस्थान
  • कल्पस्थान
  • सूत्रस्थान (correct)

किस समय में चरक का योगदान ज्ञात होता है?

<p>मनुस्मृति काल (C)</p> Signup and view all the answers

किस स्थान को अरिष्ट स्थान कहा जाता है?

<p>इन्द्रिय स्थान (C)</p> Signup and view all the answers

सूत्रस्थान में कुल अध्याय कितने हैं?

<p>120 (C)</p> Signup and view all the answers

कौन सा स्थान दिव्यस्थान के रूप में जाना जाता है?

<p>कल्पस्थान (D)</p> Signup and view all the answers

कितनी संस्कृत टीकाएं चरकसंहिता पर उपलब्ध हैं?

<p>17 (C)</p> Signup and view all the answers

महर्षि पुनर्वसु आत्रेयोपदिष्टा चरकसंहिता का प्रमुख उपदेष्टा कः अस्ति?

<p>अग्निवेश (B)</p> Signup and view all the answers

चरकसंहिता का प्रतिसंस्कर्ता कः अस्ति?

<p>चरक (C)</p> Signup and view all the answers

चरकसंहिता में कितने अध्याय निबद्धित हैं?

<p>120 (A)</p> Signup and view all the answers

कौन सा अध्याय चरक द्वारा पूरित बताया गया है?

<p>विष अध्याय (A)</p> Signup and view all the answers

दृढबल का काल किस शताब्दी में है?

<p>4 थी शती (D)</p> Signup and view all the answers

चरक द्वारा कितने अध्याय लिखित चिकित्सा स्थान हैं?

<p>13 (B)</p> Signup and view all the answers

श्रीमदग्निवेश के समय का काल क्या है?

<p>1000 ई.पूर्व (D)</p> Signup and view all the answers

सिद्धिस्थान में कुल कितने अध्याय सम्मिलित हैं?

<p>12 (B)</p> Signup and view all the answers

जीमूतककल्पम् अध्याय का स्थान क्या है?

<p>350 (C)</p> Signup and view all the answers

किस अध्याय में त्रिमर्मीयां सिद्धिम् का वर्णन किया गया है?

<p>सिद्धिस्थान (B)</p> Signup and view all the answers

कस्मिन अध्या-ये कुवर्द्धति गर्भावक्रान्तिं शारीरम्?

<p>अध्याय – 4 (C)</p> Signup and view all the answers

इन्द्रियस्थानस्य प्रथम अध्यायस्य शीर्षकं किम् अस्ति?

<p>वर्णस्वरीयमिन्द्रियम् (D)</p> Signup and view all the answers

कस्य अध्ययनस्य चर्च्यते ज्वरचिकित्सितम्?

<p>अध्याय – 3 (A)</p> Signup and view all the answers

कति अध्यायाः इन्द्रियस्थानस्य अन्तर्गताः सन्ति?

<p>13 (A)</p> Signup and view all the answers

अपस्मारचिकित्सितम् विषये किति अध्यायः अस्ति?

<p>10 (B)</p> Signup and view all the answers

वातव्याधिचिकित्सितस्य अन्तर्गतः अध्यायः कस्य क्रमं दर्शयति?

<p>28 (B)</p> Signup and view all the answers

रत्नज्योतिविषये कः अध्यायः अस्ति?

<p>अध्याय – 3 (A)</p> Signup and view all the answers

शारीरविचयं शारीरम् कस्य ≥156 पृष्ठरूपं दर्शयति?

<p>अध्याय – 6 (C)</p> Signup and view all the answers

ग्रहणीदोषचिकित्सितम् अध्यायस्य क्रम संख्या किम् अस्ति?

<p>15 (B)</p> Signup and view all the answers

महती गर्भावक्रान्तिं शारीरम् अध्यायस्य पृष्ठसंख्या किम् अस्ति?

<p>189-193 (A)</p> Signup and view all the answers

वातशोणितचिकित्सितम् अध्यायस्य पृष्ठसंख्या किम् अस्ति?

<p>338-340 (B)</p> Signup and view all the answers

कस्मिन अध्या-ये त्वक्विनैर्यः च सन्निधि स्यादिति चर्च्यते?

<p>अध्याय – 7 (C)</p> Signup and view all the answers

इन्द्रियस्थानस्य अध्यायानां संख्या कियत् अस्ति?

<p>13 (A)</p> Signup and view all the answers

चिन्हित समय अनुसार चरकन्यास के टीकाकार कौन हैं?

<p>भट्टार हरिचन्द्र (D)</p> Signup and view all the answers

चरकसंहितायाः प्रारंभिकअध्यायस्य शीर्षकं किमस्ति?

<p>दीर्घञ्जीवितीयमध्याय (B)</p> Signup and view all the answers

निरन्तरपदव्याख्या का टीकाकार कौन है?

<p>जेज्जट (D)</p> Signup and view all the answers

बृहत्तन्त्रप्रदीप के टीकाकार का नाम क्या है?

<p>नरदत्त (D)</p> Signup and view all the answers

निदानस्थानस्य किमति अभ्यासानां सूची अस्ति?

<p>ज्वरनिदानम् (A)</p> Signup and view all the answers

विमानस्थानस्य कति अध्यायाः सन्ति?

<p>8 (B)</p> Signup and view all the answers

आयुर्वेददीपिका (चरकतात्पर्य) के टीकाकार कौन हैं?

<p>चक्रपाणिदत्त (B)</p> Signup and view all the answers

शारीरस्थानस्य द्वितीयअध्यायस्य शीर्षकं किमस्ति?

<p>अतुल्यगोत्रीयं शारीरम् (D)</p> Signup and view all the answers

चरकतत्त्वप्रकाशकौस्तुभ का टीकाकार कौन है?

<p>नरसिंह कविराज (D)</p> Signup and view all the answers

चरकसंहितायाः संशोधित एवं परिवर्धित संस्करणस्य लेखकः कः अस्ति?

<p>डॉ.शंकर लाल बुरडक (C)</p> Signup and view all the answers

जल्गकल्पतरु का निर्माण किसने किया?

<p>कविराज गंगाधर राय (C)</p> Signup and view all the answers

चरकोपस्कार के टीकाकार कौन हैं?

<p>योगिन्द्रनाथ सेन (A)</p> Signup and view all the answers

अध्यायः 'रक्तपित्तनिदानम्' कस्य संवर्गे गण्यते?

<p>निदानस्थानम् (B)</p> Signup and view all the answers

ऋजुवादीं विमानस्य अयं कः अद्यायः अस्ति?

<p>जनपदोद्धंसनीयं विमानम् (B)</p> Signup and view all the answers

सर्वाङ्गसुन्दरी के टीकाकार का अभिज्ञान क्या है?

<p>लालचन्द्र वैद्य (C)</p> Signup and view all the answers

मात्राशितीयमध्यायः कस्य अध्यायः अस्ति?

<p>पंचमः (B)</p> Signup and view all the answers

चरक प्रदीपिका का टीकाकार कौन है?

<p>ज्योतिष चन्द्र सरस्वती (A)</p> Signup and view all the answers

टीका की अरबी अनुवाद कब हुआ?

<p>8 वीं शदी (D)</p> Signup and view all the answers

उपकल्पनीयध्यानस्य अध्ययनकः कः अस्ति?

<p>अध्यायः 16 (D)</p> Signup and view all the answers

किमर्थं अष्टौदरीयमध्यायः चर्चितः अस्ति?

<p>महानिदानस्य कारणान्तं (C)</p> Signup and view all the answers

कः अध्यायः स्वेदाध्यायस्य स्थानं दर्शयति?

<p>चतुर्थः (D)</p> Signup and view all the answers

वायुयुज्यमुखं कस्य विषयेषु चर्चितम् अस्ति?

<p>शारीरस्थानम् (A)</p> Signup and view all the answers

किमर्थं त्रिशोथीयमध्यायः प्रसिद्धः अस्ति?

<p>वातानाम् विकारस्य विवेचनम् (D)</p> Signup and view all the answers

आत्रेयभद्रकाप्यीयमध्यायः कितवः अध्यायः अस्ति?

<p>26 (D)</p> Signup and view all the answers

Study Notes

चरकसंहिता - आत्रेय पुनर्वसु

  • महर्षि पुनर्वसु आत्रेयोपदिष्टा श्रीमदग्निवेशप्रणीता चरकदृढबलप्रतिसंस्कर्त्ता।
  • उपदेष्टा / मूल उपदेष्टा – आत्रेय पुनर्वसु (काल - 1000 ई.पूर्व)
  • तंत्रकर्ता/संस्कर्ता – अग्निवेश (अग्निवेशतंत्र) (काल – 1000 ई.पू.)
  • प्रतिसंस्कर्ता / भाष्यकार – चरक (काल – 2 री शती ई.पू.)
  • द्वितीय प्रतिसंस्कर्ता/सम्पूर्णकर्ता/पूरक/सम्पूरक - दृढबल – 4 थी शती

चरकसंहिता - स्थान आणि अध्याय

  • चक्रपाणि अनुसार - चरक द्वारा लिखित चिकित्सा स्थान के अध्याय – 13
  • परन्तु द्विव्रणीय अध्याय (25) की पुष्पिका में इसे दृढबल द्वारा पूरित बताया गया है
  • तथा विष अध्याय (23) की पुष्पिका में इसे चरक द्वारा पूरित बताया गया है, यथा
  • (दृढबल द्वारा पूरित अध्याय - 41 अध्याय
  • स्थान एवं अध्याय – 120 अध्याय 8 स्थानों में निबद्धित है।

चरकसंहिता - मुख्य टीकाकार

क्र.सं. टीका टीकाकार काल
1 चरकन्यास भट्टार हरिचन्द्र 6 शदी (Udaipur 2006, BHU 2006, JAM-07)
2 चरक पञ्जिका स्वामिकुमार (पञ्जिकाकार) 9 वीं शदी (MH-2011)
3 निरन्तरपदव्याख्या जेज्जट 9-10 वीं शदी (KLE-2013)
4 बृहत्तन्त्रप्रदीप नरदत्त (चक्रपाणिदत्त के गुरु) 10-11वीं शदी (MH-2013)
5 आयुर्वेददीपिका (चरकतात्पर्य) चक्रपाणिदत्त 11वीं शदी (Jam-11, BHU & KLE-13)
6 चरकभाष्य श्रीकृष्ण वैद्य 11वीं शदी
7 चरकतत्वप्रकाशकौस्तुभ नरसिंह कविराज 11वीं शदी
8 चरकतत्त्वप्रदीपिका शिवदास सेन 16वीं शदी
9 जल्पकल्पतरु कविराज गंगाधर राय 18वीं शदी (BHU-06, 07, Jam-07)
10 चरकोपस्कार योगिन्द्रनाथ सेन 20वीं शदी (BHU-06, 2013, AIAPGET 2019, UKPSC AMO 2022)
11 चरक प्रदीपिका ज्योतिष चन्द्र सरस्वती 20वीं शदी (BHU-86, 87, 90, 91)
12 सर्वाङ्गसुन्दरी लालचन्द्र वैद्य 20वीं शदी (अप्रकाशित)
  • अरबी अनुवाद – 8 वीं शती – 'शरक इण्डियानस' नाम से

चरकसंहिता – हिन्दी भाषा टीकाकार

  • प्रमुख-हिन्दी टीकाकार – रामप्रसाद शर्मा, श्रीकृष्ण लाल, जयदेव विद्यालंकार, अत्रिदेव विद्यालंकार, काशीनाथ पाण्डेय व गोरखनाथ चतुर्वेदी – विद्योतिनी
  • ब्रह्मानन्द त्रिपाठी – चरक-चन्द्रिका
  • विद्याधर शुक्ल व रविदत्त त्रिपाठी – वैद्य मनोरमा व्याख्या
  • बनवारी लाल गौड – (आयुर्वेददीपिका का हिन्दी अनुवाद – एषणा)

चरकसंहिता - अंग्रेजी भाषा टीकाकार

  • अंग्रेजी अनुवाद – अविनाशचन्द्र कविरत्न – अपूर्ण प्रकाशित (कलकत्ता से) – 1891-1899
  • चरक संहिता मूल व चक्रपाणिटीका का अंग्रेजी अनुवाद - डॉ.आर.के.शर्मा व वैद्य भगवानदास द्वारा – 1976-1977
  • चरक क्लब – न्युयार्क स्थित – 1898 में प्रो.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Quiz Team

Related Documents

Description

आत्रेय पुनर्वसु द्वारा लिखित चरकसंहिता का अवलोकन करें। इसमें महर्षि आत्रेय और अग्निवेश के योगदान के साथ, विभिन्न अध्यायों की जानकारी और प्रमुख टीकाकारों का विवरण प्रस्तुत किया गया है। यह विशेष रूप से चिकित्सा स्थान के अध्ययन में सहायक है।

More Like This

Use Quizgecko on...
Browser
Browser