Podcast Beta
Questions and Answers
सूत्रस्थान का लक्षण क्या है?
कौन सा स्थान औषधयोगसंग्रह से संबंधित है?
किस स्थान का उल्लेख चरकसंहिता में 41 टीका के रूप में किया गया है?
किस समय में चरक का योगदान ज्ञात होता है?
Signup and view all the answers
किस स्थान को अरिष्ट स्थान कहा जाता है?
Signup and view all the answers
सूत्रस्थान में कुल अध्याय कितने हैं?
Signup and view all the answers
कौन सा स्थान दिव्यस्थान के रूप में जाना जाता है?
Signup and view all the answers
कितनी संस्कृत टीकाएं चरकसंहिता पर उपलब्ध हैं?
Signup and view all the answers
महर्षि पुनर्वसु आत्रेयोपदिष्टा चरकसंहिता का प्रमुख उपदेष्टा कः अस्ति?
Signup and view all the answers
चरकसंहिता का प्रतिसंस्कर्ता कः अस्ति?
Signup and view all the answers
चरकसंहिता में कितने अध्याय निबद्धित हैं?
Signup and view all the answers
कौन सा अध्याय चरक द्वारा पूरित बताया गया है?
Signup and view all the answers
दृढबल का काल किस शताब्दी में है?
Signup and view all the answers
चरक द्वारा कितने अध्याय लिखित चिकित्सा स्थान हैं?
Signup and view all the answers
श्रीमदग्निवेश के समय का काल क्या है?
Signup and view all the answers
सिद्धिस्थान में कुल कितने अध्याय सम्मिलित हैं?
Signup and view all the answers
जीमूतककल्पम् अध्याय का स्थान क्या है?
Signup and view all the answers
किस अध्याय में त्रिमर्मीयां सिद्धिम् का वर्णन किया गया है?
Signup and view all the answers
कस्मिन अध्या-ये कुवर्द्धति गर्भावक्रान्तिं शारीरम्?
Signup and view all the answers
इन्द्रियस्थानस्य प्रथम अध्यायस्य शीर्षकं किम् अस्ति?
Signup and view all the answers
कस्य अध्ययनस्य चर्च्यते ज्वरचिकित्सितम्?
Signup and view all the answers
कति अध्यायाः इन्द्रियस्थानस्य अन्तर्गताः सन्ति?
Signup and view all the answers
अपस्मारचिकित्सितम् विषये किति अध्यायः अस्ति?
Signup and view all the answers
वातव्याधिचिकित्सितस्य अन्तर्गतः अध्यायः कस्य क्रमं दर्शयति?
Signup and view all the answers
रत्नज्योतिविषये कः अध्यायः अस्ति?
Signup and view all the answers
शारीरविचयं शारीरम् कस्य ≥156 पृष्ठरूपं दर्शयति?
Signup and view all the answers
ग्रहणीदोषचिकित्सितम् अध्यायस्य क्रम संख्या किम् अस्ति?
Signup and view all the answers
महती गर्भावक्रान्तिं शारीरम् अध्यायस्य पृष्ठसंख्या किम् अस्ति?
Signup and view all the answers
वातशोणितचिकित्सितम् अध्यायस्य पृष्ठसंख्या किम् अस्ति?
Signup and view all the answers
कस्मिन अध्या-ये त्वक्विनैर्यः च सन्निधि स्यादिति चर्च्यते?
Signup and view all the answers
इन्द्रियस्थानस्य अध्यायानां संख्या कियत् अस्ति?
Signup and view all the answers
चिन्हित समय अनुसार चरकन्यास के टीकाकार कौन हैं?
Signup and view all the answers
चरकसंहितायाः प्रारंभिकअध्यायस्य शीर्षकं किमस्ति?
Signup and view all the answers
निरन्तरपदव्याख्या का टीकाकार कौन है?
Signup and view all the answers
बृहत्तन्त्रप्रदीप के टीकाकार का नाम क्या है?
Signup and view all the answers
निदानस्थानस्य किमति अभ्यासानां सूची अस्ति?
Signup and view all the answers
विमानस्थानस्य कति अध्यायाः सन्ति?
Signup and view all the answers
आयुर्वेददीपिका (चरकतात्पर्य) के टीकाकार कौन हैं?
Signup and view all the answers
शारीरस्थानस्य द्वितीयअध्यायस्य शीर्षकं किमस्ति?
Signup and view all the answers
चरकतत्त्वप्रकाशकौस्तुभ का टीकाकार कौन है?
Signup and view all the answers
चरकसंहितायाः संशोधित एवं परिवर्धित संस्करणस्य लेखकः कः अस्ति?
Signup and view all the answers
जल्गकल्पतरु का निर्माण किसने किया?
Signup and view all the answers
चरकोपस्कार के टीकाकार कौन हैं?
Signup and view all the answers
अध्यायः 'रक्तपित्तनिदानम्' कस्य संवर्गे गण्यते?
Signup and view all the answers
ऋजुवादीं विमानस्य अयं कः अद्यायः अस्ति?
Signup and view all the answers
सर्वाङ्गसुन्दरी के टीकाकार का अभिज्ञान क्या है?
Signup and view all the answers
मात्राशितीयमध्यायः कस्य अध्यायः अस्ति?
Signup and view all the answers
चरक प्रदीपिका का टीकाकार कौन है?
Signup and view all the answers
टीका की अरबी अनुवाद कब हुआ?
Signup and view all the answers
उपकल्पनीयध्यानस्य अध्ययनकः कः अस्ति?
Signup and view all the answers
किमर्थं अष्टौदरीयमध्यायः चर्चितः अस्ति?
Signup and view all the answers
कः अध्यायः स्वेदाध्यायस्य स्थानं दर्शयति?
Signup and view all the answers
वायुयुज्यमुखं कस्य विषयेषु चर्चितम् अस्ति?
Signup and view all the answers
किमर्थं त्रिशोथीयमध्यायः प्रसिद्धः अस्ति?
Signup and view all the answers
आत्रेयभद्रकाप्यीयमध्यायः कितवः अध्यायः अस्ति?
Signup and view all the answers
Study Notes
चरकसंहिता - आत्रेय पुनर्वसु
- महर्षि पुनर्वसु आत्रेयोपदिष्टा श्रीमदग्निवेशप्रणीता चरकदृढबलप्रतिसंस्कर्त्ता।
- उपदेष्टा / मूल उपदेष्टा – आत्रेय पुनर्वसु (काल - 1000 ई.पूर्व)
- तंत्रकर्ता/संस्कर्ता – अग्निवेश (अग्निवेशतंत्र) (काल – 1000 ई.पू.)
- प्रतिसंस्कर्ता / भाष्यकार – चरक (काल – 2 री शती ई.पू.)
- द्वितीय प्रतिसंस्कर्ता/सम्पूर्णकर्ता/पूरक/सम्पूरक - दृढबल – 4 थी शती
चरकसंहिता - स्थान आणि अध्याय
- चक्रपाणि अनुसार - चरक द्वारा लिखित चिकित्सा स्थान के अध्याय – 13
- परन्तु द्विव्रणीय अध्याय (25) की पुष्पिका में इसे दृढबल द्वारा पूरित बताया गया है
- तथा विष अध्याय (23) की पुष्पिका में इसे चरक द्वारा पूरित बताया गया है, यथा
- (दृढबल द्वारा पूरित अध्याय - 41 अध्याय
- स्थान एवं अध्याय – 120 अध्याय 8 स्थानों में निबद्धित है।
चरकसंहिता - मुख्य टीकाकार
क्र.सं. | टीका | टीकाकार | काल |
---|---|---|---|
1 | चरकन्यास | भट्टार हरिचन्द्र | 6 शदी (Udaipur 2006, BHU 2006, JAM-07) |
2 | चरक पञ्जिका | स्वामिकुमार (पञ्जिकाकार) | 9 वीं शदी (MH-2011) |
3 | निरन्तरपदव्याख्या | जेज्जट | 9-10 वीं शदी (KLE-2013) |
4 | बृहत्तन्त्रप्रदीप | नरदत्त (चक्रपाणिदत्त के गुरु) | 10-11वीं शदी (MH-2013) |
5 | आयुर्वेददीपिका (चरकतात्पर्य) | चक्रपाणिदत्त | 11वीं शदी (Jam-11, BHU & KLE-13) |
6 | चरकभाष्य | श्रीकृष्ण वैद्य | 11वीं शदी |
7 | चरकतत्वप्रकाशकौस्तुभ | नरसिंह कविराज | 11वीं शदी |
8 | चरकतत्त्वप्रदीपिका | शिवदास सेन | 16वीं शदी |
9 | जल्पकल्पतरु | कविराज गंगाधर राय | 18वीं शदी (BHU-06, 07, Jam-07) |
10 | चरकोपस्कार | योगिन्द्रनाथ सेन | 20वीं शदी (BHU-06, 2013, AIAPGET 2019, UKPSC AMO 2022) |
11 | चरक प्रदीपिका | ज्योतिष चन्द्र सरस्वती | 20वीं शदी (BHU-86, 87, 90, 91) |
12 | सर्वाङ्गसुन्दरी | लालचन्द्र वैद्य | 20वीं शदी (अप्रकाशित) |
- अरबी अनुवाद – 8 वीं शती – 'शरक इण्डियानस' नाम से
चरकसंहिता – हिन्दी भाषा टीकाकार
- प्रमुख-हिन्दी टीकाकार – रामप्रसाद शर्मा, श्रीकृष्ण लाल, जयदेव विद्यालंकार, अत्रिदेव विद्यालंकार, काशीनाथ पाण्डेय व गोरखनाथ चतुर्वेदी – विद्योतिनी
- ब्रह्मानन्द त्रिपाठी – चरक-चन्द्रिका
- विद्याधर शुक्ल व रविदत्त त्रिपाठी – वैद्य मनोरमा व्याख्या
- बनवारी लाल गौड – (आयुर्वेददीपिका का हिन्दी अनुवाद – एषणा)
चरकसंहिता - अंग्रेजी भाषा टीकाकार
- अंग्रेजी अनुवाद – अविनाशचन्द्र कविरत्न – अपूर्ण प्रकाशित (कलकत्ता से) – 1891-1899
- चरक संहिता मूल व चक्रपाणिटीका का अंग्रेजी अनुवाद - डॉ.आर.के.शर्मा व वैद्य भगवानदास द्वारा – 1976-1977
- चरक क्लब – न्युयार्क स्थित – 1898 में प्रो.
Studying That Suits You
Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.
Related Documents
Description
आत्रेय पुनर्वसु द्वारा लिखित चरकसंहिता का अवलोकन करें। इसमें महर्षि आत्रेय और अग्निवेश के योगदान के साथ, विभिन्न अध्यायों की जानकारी और प्रमुख टीकाकारों का विवरण प्रस्तुत किया गया है। यह विशेष रूप से चिकित्सा स्थान के अध्ययन में सहायक है।