Budowa i funkcje układu krwionośnego

Budowa i funkcje układu krwionośnego

• Układ krwionośny dostarcza tlen i substancje odżywcze do komórek organizmu.
• Układ krwionośny transportuje produkty metabolizmu, takie jak dwutlenek węgla i mocznik, do narządów wydalniczych (np. płuc, nerek).
• Układ krwionośny rozprowadza hormony wpływające na różne procesy fizjologiczne.
• Układ krwionośny stabilizuje parametry fizjologiczne: pH, poziom wody, elektrolitów i temperaturę.
• Układ krwionośny zapobiega infekcjom, transportując białka i komórki odpornościowe (np. leukocyty).
• Układ krwionośny utrzymuje ciągłość naczyń, chroniąc przed utratą krwi.
• Elementy układu krwionośnego to czterojamowe serce (dwa przedsionki i dwie komory) oraz zamknięty układ naczyń krwionośnych, w których krąży krew.
• Naczynia krwionośne dzielą się na tętnice, żyły i naczynia włosowate, w zależności od funkcji.
• Układ krwionośny składa się z zamkniętej sieci naczyń krwionośnych, serca i krwi.
• Serce tłoczy krew, dostarczając tlen do komórek.
• Krew utlenowana jest oznaczona kolorem czerwonym, a odtlenowana kolorem niebieskim.

Rodzaje naczyń krwionośnych

• Tętnice transportują krew z serca w kierunku tkanek, charakteryzują się wysokim ciśnieniem krwi.
• Tętnice mają elastyczne ściany z grubą warstwą mięśni gładkich, które mogą się kurczyć, a ich przekrój jest okrągły.
• Żyły transportują krew z powrotem do serca przy niskim ciśnieniu i zbudowane z cieńszej ściany niż tętnice.
• Żyły zawierają zastawki uniemożliwiające cofanie się krwi, a ich przekrój jest owalny.
• Bardzo małe żyły zawierają zastawki, które uniemożliwiają cofanie się krwi.
• Naczynia włosowate tworzą sieć o cienkich ścianach i umożliwiają wymianę substancji między krwią a tkankami.
• Wszystkie naczynia krwionośne (tętnice i żyły) zbudowane są z trzech warstw: zewnętrznej (tkanka łączna), środkowej (mięśnie gładkie) i wewnętrznej (śródbłonek).
• Naczynia włosowate składają się tylko z jednej warstwy śródbłonka i są najbardziej rozgałęzione.

Sieci naczyń włosowatych

• Typowa sieć naczyń włosowatych to połączenie naczyń włosowatych między tętnicami a żyłami.
• Sieć dziwna występuje w nerkach, gdzie tętnice są zarówno naczyniami doprowadzającymi, jak i odprowadzającymi.
• Układ wrotny tworzy sieć naczyń włosowatych połączonych większymi naczyniami, np. żyła wrotna łączy jelita z naczyniami włosowatymi wątroby.

Budowa i praca serca

• Serce, wielkości pięści, znajduje się w klatce piersiowej między płucami i składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór.
• Zastawka trójdzielna znajduje się między prawym przedsionkiem a prawą komorą.
• Zastawka dwudzielna (mitralna) znajduje się między lewym przedsionkiem a lewą komorą.
• Zastawki półksiężycowate znajdują się u podstawy tętnic (aorty i pnia płucnego).
• Przegrody międzyprzedsionkowa i międzykomorowa zapobiegają mieszaniu się krwi utlenowanej i odtlenowanej.
• Naczynia wieńcowe oplatają serce i dostarczają mu tlen oraz substancje odżywcze.
• Serce kurczy się samoistnie dzięki układowi bodźcoprzewodzącemu, który składa się z węzła zatokowo-przedsionkowego (rozrusznika), węzła przedsionkowo-komorowego, pęczka Hisa i włókien Purkiniego.
• Układ bodźcoprzewodzący serca to: węzeł zatokowo-przedsionkowy (inicjator skurczu), węzeł przedsionkowo-komorowy (przewodzi impuls), pęczek Hisa (pobudza komory do skurczu).
• Cykl pracy serca trwa 0,8 s: rozkurcz (napływ krwi do przedsionków), skurcz przedsionków (przepływ krwi do komór), skurcz komór (tłoczenie krwi do tętnic).
• Ściany serca zbudowane są z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca i otoczone workiem osierdziowym.
• Zastawka trójdzielna (prawa) zapobiega cofaniu się krwi z prawej komory do prawego przedsionka.
• Zastawka dwudzielna (lewa, mitralna) zapobiega cofaniu się krwi z lewej komory do lewego przedsionka.
• Automatyzm serca to zdolność serca do samodzielnego wytwarzania impulsów nerwowych.

Obiegi krwi

• Mały obieg (płucny): krew odtlenowana z prawej komory płynie do płuc, gdzie zachodzi wymiana gazowa, a krew utlenowana wraca do lewego przedsionka.
• Duży obieg (ustrojowy): krew utlenowana z lewej komory trafia do aorty, jest transportowana do całego ciała, oddaje tlen do komórek i wraca żyłami do prawego przedsionka.
• Mały obieg (płucny): Prawa komora → pień płucny → tętnice płucne → płuca (utlenowanie krwi) → żyły płucne → lewy przedsionek.
• Duży obieg (ustrojowy): Lewa komora → aorta → tętnice → naczynia włosowate (zaopatrują tkanki) → żyły → żyły główne → prawy przedsionek.

Ciśnienie krwi i tętno

• Ciśnienie krwi to siła, z jaką krew naciska na ściany naczyń.
• Prawidłowe wartości ciśnienia krwi to: skurczowe 120-130 mmHg, rozkurczowe 70-80 mmHg.
• Tętno to rytmiczne rozciąganie ścian tętnic pod wpływem fali krwi wyrzucanej z serca.
• Wzrost ciśnienia powoduje rozszerzenie naczyń i spadek pracy serca, a spadek ciśnienia powoduje skurcz naczyń i wzrost pracy serca.
• Homeostaza ciśnienia krwi jest utrzymywana dzięki receptorom w naczyniach i impulsom z mózgu.

Funkcje i skład krwi

• Funkcje krwi to: transport (tlen, dwutlenek węgla, substancje odżywcze, hormony), regulacja (nawodnienie, pH, temperatura) i obrona (leukocyty).
• Krew składa się z osocza (55% objętości) i elementów morfotycznych (komórkowych).
• Osocze składa się głównie z wody (90%), białek (6-8%) i soli mineralnych, zawiera albuminy, przeciwciała i fibrynogen.
• Erytrocyty (krwinki czerwone) transportują gazy oddechowe i nie mają jądra komórkowego ani mitochondriów.
• Erytrocyty zawierają hemoglobinę i mają dwuwklęsły kształt.
• Leukocyty (krwinki białe) pełnią funkcje obronne i mają jądro komórkowe, dzielą się na agranulocyty (limfocyty, monocyty) i granulocyty.
• Płytki krwi (trombocyty) biorą udział w procesie krzepnięcia krwi, są fragmentami cytoplazmy komórek szpiku bez jądra komórkowego.

Proces krzepnięcia krwi

• Krzepnięcie krwi to zespół reakcji prowadzących do powstania skrzepu, który zamyka uszkodzone naczynie krwionośne.
• Proces krzepnięcia krwi obejmuje obkurczenie naczynia, przyleganie płytek krwi i aktywację czynników krzepnięcia.
• Pod wpływem jonów Ca2+ i witaminy K, fibrynogen przekształca się w fibrynę, tworząc sieć włókien, w które wplątują się płytki krwi i krwinki.
• Skrzep zamyka ranę, a następnie się rozpuszcza.

Układ limfatyczny

• Układ limfatyczny jest otwarty, nie tworzy zamkniętego obiegu naczyń.
• Limfa przepływa dzięki pulsowaniu naczyń krwionośnych i pracy mięśni.
• Układ limfatyczny współpracuje z układem krwionośnym i odpornościowym.
• Funkcje układu limfatycznego to: utrzymanie homeostazy (odprowadzanie nadmiaru płynów) i ochrona przed drobnoustrojami (produkcja i dojrzewanie limfocytów).
• Elementy układu limfatycznego to: naczynia limfatyczne (transportują limfę) i narządy limfatyczne (produkcja i przechowywanie komórek odpornościowych).
• Limfa to płyn tkankowy, który przenika z osocza krwi do naczyń limfatycznych.
• Pierwotne narządy limfatyczne to szpik kostny czerwony (produkcja limfocytów) i grasica (dojrzewanie limfocytów T).
• Obwodowe narządy limfatyczne to śledziona (magazynuje krew i niszczy stare krwinki), węzły chłonne (filtrują limfę) i migdałki podniebienne (chronią przed infekcjami).
• Naczynia limfatyczne mają cienkie ściany, zastawki i odbierają nadmiar płynów z przestrzeni międzykomórkowych.
• Limfa płynie w jednym kierunku dzięki zastawkom, wspierana przez pulsowanie naczyń krwionośnych i pracę mięśni.
• Węzły chłonne zatrzymują drobnoustroje, a naczynia limfatyczne odprowadzają zanieczyszczenia i transportują limfocyty.
• Limfa trafia do dużych żył w pobliżu serca i łączy się z krwią.

Choroby i diagnostyka układu krążenia

• Układ krążenia składa się z układu krwionośnego i limfatycznego, odpowiada za transport i wymianę substancji niezbędnych do funkcjonowania organizmu.
• Nieprawidłowe działanie układu krążenia prowadzi do zaburzeń homeostazy i zwiększa ryzyko chorób.
• Rozwojowi chorób układu krążenia sprzyjają brak aktywności fizycznej, niewłaściwa dieta i używki.
• Profilaktyka chorób układu krążenia obejmuje regularną aktywność fizyczną, prawidłową dietę i ograniczenie szkodliwych substancji.
• Badania krwi wykrywają choroby układu krążenia i innych narządów, określają liczbę i jakość elementów morfotycznych krwi oraz poziom składników mineralnych.
• Morfologia krwi określa RBC w kontekście anemii i odwodnienia, płytki krwi (zaburzenia krzepnięcia), lipidogram (HDL i LDL).
• Metody diagnostyczne chorób układu krążenia obejmują: echo serca (USG serca), USG dopplerowskie i EKG (elektrokardiografia).
• Inwazyjne metody diagnostyczne to badanie Holtera (ciągły zapis EKG) i angiokardiografia (uwidocznienie naczyń w zdjęciu rentgenowskim).
• Nadciśnienie tętnicze może prowadzić do udaru mózgu, zawału serca i niewydolności nerek, a niedociśnienie do omdleń i zaburzeń pracy serca.
• Sposoby pomiaru ciśnienia krwi to metoda osłuchowa (manualna) i automatyczne ciśnieniomierze.

Profilaktyka

• Choroby układu krążenia są jedną z głównych przyczyn zgonów.
• Profilaktyka chorób układu krążenia kluczowa: zdrowy styl życia (aktywność fizyczna, dieta, unikanie używek), regularne badania diagnostyczne i monitorowanie ciśnienia krwi.