برنامه آمادگی مقابله با حوادث

آشنایی با برنامه آمادگی برای مقابله مؤثر با حوادث و بلایا

• برنامه ریزی، آموزش، تمرین و تدارک منابع برای آمادگی در برابر حوادث و بلایا آموزش داده می‌شود.
• مدرس: دکتر فاطمه رضایی، دکترای سلامت در بلایا و فوریت‌های پزشکی از دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی - دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
• کامران محمدی جانبازلوفر، دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت‌ها، اصول و مبانی مدیریت خطر حوادث و بلایا، گروه سلامت در بلایا و فوریت‌ها.

اهداف آموزشی

• شناخت انواع برنامه ریزی بر اساس فازهای چرخه مدیریت بلایا.
• آشنایی با سطوح آموزشی در حوادث و بلایا.
• ایجاد حساسیت نسبت به برنامه ریزی در فوریت ها.
• علاقه مند کردن به ضرورت تدارک منابع در نظام سلامت برای آمادگی در فوریت ها.
• به کار بردن فرآیند برنامه ریزی در فوریت ها.
• به کار بردن اقدامات اصلی برای برگزاری تمرین.

چرخه مدیریت بلایا

• تدوین برنامه آمادگی فوریت، افزایش ظرفیت، آموزش و تمرین، هشدار اولیه و تدوین سامانه فرماندهی حادثه (ICS) جزء فاز آمادگی هستند.
• تحلیل خطر، تهیه نقشه خطر و تدوین برنامه عملیاتی و اجرایی (EOP) شامل اقدامات کاهش مخاطره (اقدامات سازه ای و غیرسازه ای) جزء فاز پیشگیری و کاهش آسیب است.
• ارزیابی موقعیت و آسیب ها، انتقال منابع، تدوین برنامه عملیاتی فوریت (IAP)، جستجو و نجات، خدمات سلامت، فرماندهی-هماهنگی و توزیع اطلاعات مربوط به فاز پاسخ است.
• ارزیابی مجدد آسیب ها، بازسازی زیرساخت‌ها(آب، برق، گاز، مخابرات)، ادامه خدمات سلامت و ارائه تجهیزات مکمل و حمایتی مربوط به فاز بازیابی است.

اجزای آمادگی

• برنامه ریزی.
• آموزش.
• تمرین.
• تهیه منابع.

تعریف کلی برنامه ریزی

• برنامه ریزی فرایندی برای به کارگیری حقایق مرتبط و فرضیات مربوط به آینده است که به شیوه های دستیابی به اهداف معین دست می یابد.

انواع برنامه ریزی بر اساس:

• مخاطرات:
  • تمام مخاطرات.
  • مختص هر نوع بلایا.
• وسعت:
  • استراتژیک در مقابل عملیاتی.
• زمان:
  • دراز مدت یا کوتاه مدت.
• هدف:
  • جامع، اقتضایی و برنامه ادامه کسب و کار.

انواع برنامه ریزی بر اساس هدف

• برنامه ریزی جامع:
  • برنامه ریزی در سطح بالای سازمان است.
  • توسط مدیریت ارشد سازمان انجام می شود.
  • عمدتاً دراز مدت است.
  • تمام برنامه های دیگر را تحت تأثیر قرار می دهد.
• برنامه ریزی اقتضایی:
  • فرآیند برنامه ریزی به جلو در وضعیتی غیر مطمئن و بر اساس سناریو های مختلف است.
  • شرایطی را فراهم می کند تا برنامه های مدیریت بحران در تمامی سطوح و سازمانها در مراحل چهارگانه به صورت شفاف و گام به گام به اجرا درآید.
• برنامه ریزی ادامه کسب و کار:
  • مجموعه ای از استراتژی ها، خط مشی ها و رویه هایی است که به سازمان کمک می کند در واکنش، تطبیق، ادامه عملیات خود در صورت بروز یک رویداد مخرب به سازمان کمک کند.

اصول برنامه ریزی

• مشارکت دادن تمام ذینفعان.
• استفاده از یک فرآیند منطقی، تحلیلی و حل مسئله.
• پوشش دادن مخاطرات و تهدیدها.
• تعیین وظایف، نحوه تخصیص منابع و مرجع پاسخگو.
• مشخص کردن دلیل انجام هر کار (هدف).
• دخیل کردن مقامات رسمی برای اطمینان از درک و پذیرش.
• در نظر گرفتن تاثیر زمان، عدم قطعیت، خطر و تجربه.
• مطلع کردن افراد خارج از بیمارستان از انتظارات و چگونگی ارائه خدمات.

آموزش در بلایا

• آموزش در سطوح فردی، خانوادگی، محله، شهر/روستا انجام می شود.
• اقدامات شامل مطالعه در خصوص زلزله، دانستن نحوه اخذ اطلاعات سازمان هواشناسی قبل از مسافرت، انجام مانور زلزله با مشارکت اعضای خانواده، برگزاری جلسات بحث برای تعیین نقطه تجمع و تهیه تجهیزات امدادی محله، حساس نمودن افراد به انتخاب محل زندگی و نحوه ساخت و ساز ساختمان ها می باشد.

تمرین و مانور

• آموزش عملی و تکرار وظایف برای آمادگی در برابر حوادث.

تمرین چیست؟

• شبیه سازی از رخدادهای حوادث و بلایا از طریق مباحثه یا گسیل افراد و منابع.
• اهداف تمرین شامل: آموزش پرسنل، بررسی و تست برنامه ها و فرآیندها، مشخص کردن نقاط ضعف و نیازها، تعیین توانمندی ها و ایجاد کار گروهی می باشد.

انواع تمرین

• مبتنی بر بحث و تبادل نظر:
  • شامل آشنایی شرکت کنندگان با برنامه ها، سیاست ها و توافقنامه ها و یا روش های موجود است.
  • برای تدوین برنامه ها و توافق نامه های جدید نیاز به تفکر و حساس سازی دارد.
  • انواع آن شامل: سمینار، کارگاه، دورمیزی (Tabletop) و بازی یا رقابت (Game) است.
• مبتنی بر عملیات:
  • برنامه، سیاست، توافقنامه یا دستورالعمل را راستی آزمایی و تست می کند.
  • نقش ها و وظایف را شفاف سازی و کمبود منابع را مشخص می کند.
  • مستلزم مهارت خاص است.
  • انواع آن شامل: مشق (Drill)، کارکردی یا میدانی محدود (Function Exercise) و همه جانبه (Full Scale Exercise) است.

انواع تمرین (جزئیات)

• سمینار: معرفی برنامه ها، منابع، استراتژی ها، مفاهیم و ایده های جدید و نو (آشنایی با برنامه های عملیات فوریت).
• کارگاه: دستیابی به یک هدف خاص یا تولید یک سند و محصول جدید (مثال: تدوین دستورالعمل تریاژ، دستورالعمل، سیاست ها و برنامه).
• تمرین دور میزی: راستی آزمایی یک برنامه یا دستورالعمل با استفاده از یک سناریو و بحث شرکت کنندگان. هدف: شناسایی نقاط ضعف و قوت (تغییر نگرش).
• بازی یا رقابت: بررسی فرآیند تصمیم گیری و نتایج تصمیمات در شرایط شبیه سازی شده ("چه می شود اگر").
• مشق (Drill): بررسی و تست یک فعالیت یا کارکرد مربوط به یک سازمان (مثال: تخلیه بیمارستان).
• تمرین کارکردی (FE): در یک یا چند سازمان با هدف تمرکز بر هماهنگی، یکپارچگی و ارزیابی توانمندیها. کارکردها و برنامه های رده ستادی و چارت فرماندهی حادثه را در قالب یک سناریو بررسی و تست می نماید.(کارکرد مدیریتی).
• تمرین همه جانبه (FSE): راستی آزمایی و تست برنامه ها، سیاست ها توافقنامه ها و دستورالعمل ها. از طریق اجرای عملی با یک سناریو مشخص در یک محیط پراسترس (با حضور چند سازمان).

میزان نیاز به توانمندی، ظرفیت، برنامه ریزی و آموزش در تمرین ها

• با حرکت از همایش به سمت همه جانبه، نیاز به توانمندی و ظرفیت بیشتر می شود.
• از طرفی با حرکت از همایش به سمت همه جانبه، برنامه ریزی آموزش، هزینه منابع و پیچیدگی افزایش می یابد.

تدوین سناریو

• ذکر خلاصه ای از رویداد مورد نظر (زلزله، آتش سوزی و...).
• سطح وضعیت اضطراری (خسارات جانی و مالی، مردم تحت تأثیر و...).
• ریسک های ناشی از رویداد (خطرات ثانویه مثل وضعیت بهداشت).
• میزان آسیب پذیری.
• تعیین راه های کاهش یا کنترل ریسک.
• تعیین فهرست اسامی و اطلاعات مربوط به کارکنان و کارگران شاغل در کلیه بخش ها (باتوجه به حادثه).
• سایر اطلاعات مورد نیاز (برای وضعیت های پیش بینی نشده).

ساختار تمرین

• تیم برنامه ریزی تمرین (مدیر مسئول، جانشین).
• تیم طراحی تمرین.
• تیم کنترل کننده تمرین.
• تیم ارزیابی تمرین.
• خدمات و پشتیبانی تیم برگزار کننده.
• روابط عمومی.

مراحل تدوین انواع تمرین

• اخذ حمایت و توافق مدیران ارشد سازمان.
• تشکیل گروه برنامه ریزی.
• تدوین اهداف اختصاصی.
• تعیین توانمندیهای ضروری مورد نیاز.
• تعیین فعالیت های کلیدی.
• شناسایی روش ارزشیابی تمرین.
• تدوین سناریو.

ارزیابی تمرین

• آیا برنامه ها طبق اهداف تمرین جلو رفته؟
• برنامه ها در عمل چطور اجرا شد؟
• آیا این تمرین اثراتی داشته و اهداف یا دستاوردی محقق شده؟(بررسی سیاست ها، برنامه ها و دستورالعمل ها بررسی شود).
• چه اتفاقی افتاده و برای تمرین بعدی چه اصلاحاتی باید انجام داد؟

نتیجه گیری

• برنامه ریزی و تمرین از اقدامات حیاتی برای آمادگی در برابر حوادث و بلایا است و افرادی که در حوزه سلامت کار می کنند باید با اصول آن آشنا باشند.
• ارزیابی دوره ای و تکوینی برنامه ریزی و مانور مهم است، زیرا میزان پیشرفت بیمارستان یا عملکرد در یک حوزه خاص را نشان می دهد.