Bilgisayar Donanımı ve Yazılımı

Donanım ve Türleri

• Bilgisayar donanımı iç ve dış donanım olarak ikiye ayrılır.
• İç donanım, kasanın içindeki parçalardır.
• Dış donanım, kasanın dışındaki parçalardır.

Yazılım ve Türleri

• Bilgisayarda kullanılan tüm programlara "Bilgisayar Yazılımları" denir.
• Sistem yazılımları, bilgisayarı yöneten, denetleyen ve kontrol eden yazılımlardır.
• Uygulama yazılımları, kullanıcının özel gereksinimlerini karşılar.
• Art niyetli yazılımlar, programları devre dışı bırakmak veya kullanıcı bilgilerini çalmak için kullanılır.
• Geliştirme yazılımları, yeni programların oluşturulmasına olanak sağlar.

Bilgisayar Nasıl Çalışır

• Bilgisayar donanımı ve yazılımı içerir.
• Yazılım, donanımı kontrol eden komut listeleridir.
• Donanım, bilgisayarın fiziksel, dokunulabilir kısımlarıdır.
• İşletim sistemi (Windows, macOS, Linux), yazılımlar arasında yer alır.
• Uygulamalar (PowerPoint, Word gibi) yazılım kategorisindedir.
• İç donanım anakart, işlemci, sabit disk gibi bileşenleri içerir.
• Dış donanım klavye, fare, yazıcı gibi çevre birimlerini kapsar.

İç Donanım Parçaları

• Kasa kutusu, iç donanım parçalarını sabitler ve bir arada tutar.
• Güç kaynağı, donanım parçalarının ihtiyaç duyduğu elektriği sağlar.
• Anakart, birçok iç donanım parçasının üzerine takıldığı ve düzenli çalışmasını sağlayan temel bileşendir.
• İşlemci, mantıksal ve matematiksel işlemleri yapar; bilgisayarın hızı işlemciye bağlıdır.
• Rastgele Erişimli Bellek (RAM), bilgisayarda yapılan işlemlerle ilgili verileri geçici olarak saklar ve bilgisayar kapatıldığında bu bilgiler silinir.
• Sabit Disk (Hard Disk), bilgisayarda oluşturulan her türlü dosyanın (veri dosyaları, klasörler vb.) kalıcı olarak saklandığı yerdir.
• Bilgisayardaki bilgileri kullanıcının görebilmesi için ekrana gönderir.
• Monitörün bilgi kablosu ekran kartına bağlanır.
• Bilgisayardaki seslerin çıkmasını sağlar.
• Hoparlör veya kulaklık ses kartına bağlanır.
• CD/DVD okuyucu ve yazıcı, taşınabilir hafıza birimlerine bilgi kaydetmek veya okumak için kullanılır.

Dış Donanım Parçaları

• Monitör, bilgisayarda yapılan işlemlerin görüntülenmesini sağlar.
• Klavye, bilgisayara harf, rakam ve işaret yazmamızı veya komut vermemizi sağlar.
• Fare (Mouse), el hareketleri ve tıklama ile bilgisayara komut vermeyi sağlar.
• Yazıcı, bilgisayardaki bilgilerin kağıda dökülmesini sağlar.
• Hoparlör, bilgisayardaki sesleri dışarı aktarır.
• Kamera (WebCam), bilgisayara hareketli resim (video) kaydetmeyi veya internetten göndermeyi sağlar.
• Mikrofon, bilgisayara ses kaydı yapmayı veya internetten ses göndermeyi sağlar.

Yazılım Çeşitleri

• Sistem yazılımları, işletim sistemleri (Windows, Pardus, macOS) gibi bilgisayarı yöneten yazılımlardır.
• Uygulama yazılımları, Office programları (Word, PowerPoint), MSN Messenger gibi özel ihtiyaçları karşılar.
• Art niyetli yazılımlar, virüs, trojan gibi sistemlere zarar veren veya bilgileri ele geçiren yazılımlardır.
• Geliştirme yazılımları, C++, Visual Basic, Asp, Php gibi yeni programlar geliştirmeye yarayan araçlardır.

Kötü Amaçlı Yazılımlar

• Bilgisayar virüsleri, birden fazla dosyaya bulaşabilen ve çeşitli yollarla (e-posta, USB) yayılan zararlı yazılımlardır. İlk bilgisayar virüsü "Brain", 1986'da geliştirilmiştir.
• Solucanlar, insan etkileşimi olmadan bilgisayar ağları üzerinden yayılan ve sistem kaynaklarını tüketerek performansı düşüren kötü amaçlı yazılımlardır.
• Reklam yazılımları, otomatik olarak reklam gönderen ve genellikle ücretsiz yazılımlarla birlikte gelen programlardır.
• Casus yazılımlar, bilgisayar aktivitelerini takip ederek (tuş vuruşları, göz atma alışkanlıkları) verileri üçüncü taraflara gönderir.
• Fidye yazılımları, kişisel verileri şifreleyerek fidye talep eden ve ödeme yapılmaması durumunda verileri silen yazılımlardır.
• Bot'lar, belirli eylemleri otomatik gerçekleştirmek için kullanılan, korsanlar tarafından ele geçirilip uzaktan yönetilebilen programlardır.
• Rootkit'ler, üçüncü tarafların bilgisayara erişmesine izin veren, sisteme yüklendikten sonra saldırganların kontrolü ele geçirmesine olanak tanıyan yazılımlardır.
• Trojanlar, gerçek dosyaların kılığına girerek sisteme sızan ve kötü amaçlı aktiviteler gerçekleştiren yazılımlardır.
• Hatalar (bugs), yazılım kodlarındaki kusurlardır ve sistemde donma, çökme gibi sorunlara yol açabilirler.

Kötü Amaçlı Yazılımlarla İlgili Efsaneler ve Gerçekler

• Tüm hata mesajlarının virüs işareti olduğu efsanesi yanlıştır; hatalar donanım veya yazılım kaynaklı olabilir.
• Virüs ve solucanların her zaman kullanıcı etkileşimi gerektirdiği efsanesi yanlıştır; bazıları otomatik yayılabilir.
• Bilinen göndericilerden gelen e-posta eklerinin güvenli olduğu efsanesi yanlıştır; mutlaka emin olunmayan hiçbir şey açılmamalıdır.
• Antivirüs programlarının tüm tehditleri durdurduğu efsanesi yanlıştır; proaktif koruma için kapsamlı güvenlik ürünleri ve dikkatli internet kullanımı önemlidir.
• Virüslerin fiziksel hasara neden olabileceği efsanesi yanlıştır; bu tür hasarlar mümkün değildir.

Ağ Topolojileri

• Topoloji, bir ağdaki bilgisayarların nasıl yerleşeceğini, bağlanacağını ve veri iletiminin nasıl olacağını belirleyen yapıdır.
• Fiziksel topoloji, ağın fiziksel görünümüdür.
• Mantıksal topoloji, ağdaki veri akışının nasıl olacağını belirler.
• Yol (Bus) Topolojisi: Tüm makineler tek bir kabloya bağlıdır.
• Halka (Token Ring) Topolojisi: Düğümler halka şeklinde birbirine bağlanır.
• Yıldız (Star) Topolojisi: Tüm düğümler ortak bir merkeze (hub veya switch) bağlanır. Arızalı cihaz tespiti kolaydır,
• Ağaç (Tree) Topoloji: Yıldız topolojisindeki ağları bağlamak için kullanılır. Dalları ağları, gövdesi bağlantıları temsil eder.
• Karmaşık (Mesh) Topoloji: Her nokta diğerleriyle bağlantılıdır, çok güvenli bir ağ yapısıdır.
• Göbek (Hub): Sinyalleri yeniden oluşturup zamanlayarak bağlı bilgisayarlara paylaşımlı bir yol sunar.

İşletim Sistemi

• İşletim sistemi donanımı yöneten, sistem işlemlerini kontrol eden ve uygulama yazılımlarını çalıştıran sistem yazılımıdır.
• Bilgisayarın çalışmasını sağlayan temel programdır.
• İşletim sistemi olmadan herhangi bir işlem yapılamaz.
• İşletim sisteminin görevleri:
  • Programları düzenlemek ve sorunsuz çalışmalarını sağlamak
  • Sabit disk ve diğer araçların paylaşımını sağlamak
  • Takılı tüm parçaların uyumlu çalışmasını sağlamak

İşletim Sistemi Örnekleri

• Unix (System V, BSD, Solaris, AIX)
• Linux Dağıtımları (Pardus, Ubuntu, Fedora, Debian)
• Windows Sürümleri (Windows 7, 8, 10, Server 2012)
• MacOS (OS X, IOS)
• Android (2.3 Gingerbread, 4.0 Ice Cream Sandwich, 5...)

Dosya ve Dizin Kavramı

• Dosya, bir diske (sabit disk, disket, CD-ROM) kayıt edilmiş bilgilere verilen addır.
• Her uygulama programının kendine ait özel bir uzantısı vardır (örn., .doc(x), .xls(x), .ppt(x), .mdb(x)).
• Her dosyanın ismi, uzantısı, boyutu (byte), kayıt tarihi ve saati bulunur.
• Bir klasörde aynı isimde ikinci bir dosya bulunamaz.
• Farklı dizinlerde aynı isme sahip dosyalar olabilir.
• Klasör (Dizin), dosyaların gruplandırılıp saklandığı yerdir.
• Klasörler içinde alt klasörler (subdirectory) bulunabilir.
• Kök dizin, diskin ilk dizinidir. Disk formatlandığında otomatik oluşturulur ve "" işareti ile gösterilir.
• İç içe çoklu dizinler, diskteki dosyaları düzenlemek için kullanılır.

Kapasite Birimleri

• Bit, en küçük ölçü birimidir.
• Bayt, 8 bitin bir araya gelmesiyle oluşur.
  • Kilobyte (kB): 1024 byte
  • Megabyte (MB): 1024 kB
  • Gigabyte (GB): 1024 MB
  • Terabyte (TB): 1024 GB
  • Petabyte (PB): 1024 TB
  • Exabyte (EB): 1024 PB
  • Zettabyte (ZB): 1024 EB
  • Yottabyte (YB): 1024 ZB
• Depolama Aygıtlarının Kapasiteleri:
  • Disketler: 1.44 MB
  • CD'ler: 700-800 MB
  • DVD'ler: 2-3-4-16-25-50 GB
  • USB Bellekler: 1 TB
  • Sabit diskler: 640-750 GB, 1-2 TB

Windows 7 İşletim Sistemi

• Windows 7, Microsoft'un perakendeye sunduğu bir işletim sistemidir (önceki adları Blackcomb ve Vienna).
• Kişisel bilgisayarlar, masaüstü, dizüstü, netbook, tablet PC ve media center bilgisayarlarda kullanılmak üzere tasarlanmıştır.
• 22 Ekim 2009'da piyasaya sürülmüştür.
• Windows 7, uygulamalar arası geçişi kolaylaştıran gelişmiş bir Görev Çubuğu'na ve Aero özellikleriyle temiz bir masaüstü deneyimine sahiptir.

Windows 7 Arayüzü

• Başlat Menüsü, programlara, klasörlere ve ayarlara erişim noktasıdır.
• Lokanta menüsüne benzer olduğu için menü olarak adlandırılr.
• Başlat menüsündeki işlemler: Program başlatma, klasör açma, dosya arama, ayar düzenleme, yardım alma, bilgisayarı kapatma/yeniden başlatma/uyku moduna alma ve oturum kapatma/kullanıcı değiştirme.
• Görev Çubuğu, uygulamalar arası hızlı geçişi ve tek ekrandan yönetim sağlamayı amaçlar, sıçrama listeleri, sabitleme ve canlı ön izlemeler içerir.
• Pencere Bileşenleri:
  • Başlık Çubuğu
    • Sistem Menüsü
  • Menü Çubuğu
  • Pencere İçeriği Çalışma Alanı
  • Kaydırma Çubukları
    • Durum Çubuğu

Windows'u Kişiselleştirmek

• Masaüstünü Kişiselleştirme: Denetim Masası > Görünüm ve Kişiselleştirme ile masaüstü arka planını, pencere rengini, sesleri ve ekran koruyucusunu aynı anda değiştirmek için bir temayı tıklatın. Masaüstünde iken sağ fare tuşuna basılıp açılan kısa yoldan "Kişiselleştir" seçeneğini seçilebilir: Ekran koruyucu, çözünürlük, yazı tipi ve renk ayarları değiştirilebilir, arka plan slayt gösterisi oluşturulabilir..
• Görev Çubuğunu ve Başlat Menüsünü Kişiselleştirme: Görev çubuğunu kilitleme, otomatik gizleme, simge boyutunu değiştirme, konumunu ayarlama, düğmeleri özelleştirme, bildirim alanındaki simgeleri düzenleme ve Aero Peek özelliğini etkinleştirme/devre dışı bırakma.
• Başlat Menüsünü Kişiselleştirme: Bağlantıların, simgelerin ve menülerin görünümünü özelleştirme, varsayılan güç düğmesi eylemini belirleme (Uyku, Kapat vb.), son kullanılan programların ve öğelerin görüntülenme sayısını ayarlama.

İnternet ve Web

• İnternet: Dünya genelindeki bilgisayar ağlarını ve kurumsal sistemleri birbirine bağlayan elektronik iletişim ağıdır.
• World Wide Web(www veya web): İnternet üzerinde çalışan, bağlantılı ve "www" ile başlayan adreslerdeki sayfaların görüntülenmesini sağlayan servistir. Web sadece İnternet üzerinde çalışır.

İnternet Adresleri

• İnternet adresleri (URL'ler) şu bölümlerden oluşur:
  • Alan adı (örn. omu.edu)
  • Site tipi (.edu = eğitim kurumu)
  • Ülke uzantısı (.tr = Türkiye) Alan adları IP adreslerine karşılık gelir.
• Ülke Uzantıları: .tr (Türkiye), .fr (Fransa), .uk (İngiltere), .ca (Kanada), .ru (Rusya), .de (Almanya) vb.
• İnternet Sitelerinin Türleri:
  • gov: Hükümet kuruluşları
  • edu: Eğitim kurumları (üniversiteler)
  • org: Ticari olmayan kuruluşlar
  • com: Ticari kuruluşlar
  • mil: Askeri kuruluşlar
  • net: Servis sunucuları
  • ac: Akademik kuruluşlar
  • int: Uluslararası organizasyonlar
  • ftp: FTP Arşiv sitesi

Web Tarayıcıları ve Arama Motorları

• Web tarayıcıları, web sayfalarını indirme ve görüntüleme işlemlerini gerçekleştirir.
  • Örn: Google Chrome , İnternet Explorer , Maxthon, N Netscape, Firebird, Opera, Flock, Firefox, Safari
• Arama Motorları: İnternette içerik bulmaya yarar. (Google, Yandex, Yahoo)
• Arama motorları, arama kriterleriyle daha alakalı sonuçları öncelikli gösterir ve bireylerin konumuna ve önceki aramalarına göre sonuçları kişiselleştirir.
• Arama Motorlarında Arama Yapma İpuçları: Eğer, örnek olarak, Ankara sinema yazılırsa hem sadece Ankara hem de sadece sinema ile ilgili bilgiler de gelir. Eğer sadece Ankara’daki sinemalarla ilgili sitelere erişmek isteniyorsa «ankara sinema» yazılır. Eğer Ankara’daki sinemalar arasından Cepa’daki sinemaları istenmiyorsa «Ankara sinema» –Cepa yazılabilir.