भारतीय संविधानः संक्षिप्त परिचय

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

संविधान का मुख्य कार्य क्या है?

नागरिकों के अधिकारों को सीमित करना

कागजी दस्तावेज़ निर्माण करना

राज्य को नियंत्रित करना (correct)

देश की संसद का गठन करना

संविधान में कौन से मुख्य घटक शामिल हैं?

नियम, अधिकार, कर्तव्य

विमांचा, माद्हेदार, मूल्य (correct)

राजनीति, अर्थशास्त्र, संस्कृति

नागरिक, राजा, कानून

लोकशाही के कितने प्रकार होते हैं?

तीन

चार

दो (correct)

एक

संविधान की पायाभूत तत्व का क्या अर्थ है?

संविधानिक नैतिकता Signup and view all the answers

संविधान की व्याख्या के अनुसार, राज्य का क्या महत्व है?

व्यवस्थित शासन Signup and view all the answers

संविधान के अभाव में क्या स्थिति उत्पन्न हो सकती है?

अराजकता Signup and view all the answers

डॉ. फाइनर के अनुसार 'राज्यघटना' का क्या अर्थ है?

सत्तासंबंधों का आत्मचरित्र Signup and view all the answers

संसदीय शासन की विशेषता क्या है?

संसद के सदस्य द्वारा चुना गया प्रधानमंत्री Signup and view all the answers

संविधान का क्या महत्व है?

शासन का नियमावली Signup and view all the answers

संविधान की अनुशासनात्मक भूमिका क्या है?

शासन और नागरिकों के बीच संबंध निर्धारित करना Signup and view all the answers

संविधान का प्रमुख उद्देश्य क्या है?

सभी नागरिकों के अधिकारों की रक्षा करना Signup and view all the answers

संविधान में नियमों के अधीनता का अर्थ क्या है?

संविधान का पालन करना Signup and view all the answers

इंग्लैंड की राज्यघटना का स्वरूप किस पर आधारित है?

रूढ़ियों और परंपराओं पर Signup and view all the answers

संविधान का मुख्य तत्व कौन सा होता है?

शासन संरचना Signup and view all the answers

संविधानामध्ये शासनसंस्थेच्या किती विभागांचे अधिकार, कामे, व कर्तव्ये नमूद केलेले आहेत?

तीन Signup and view all the answers

संविधानाचा महाभियोग प्रक्रिया कशासाठी वापरली जाते?

राष्ट्रपतीच्या पदापासून मुक्त करण्यासाठी Signup and view all the answers

संविधानातील मूळभूत हक्कांचे संरक्षण कोण करते?

न्यायमंडळ Signup and view all the answers

संविधानाचे उद्दिष्टे व मूल्ये कशावर आधारीत असतात?

नियम व प्रथा Signup and view all the answers

संविधानामध्ये नागरिकांच्या कोणत्या अधिकारांची स्पष्ट चर्चा केलेली आहे?

स्वातंत्र्याचे हक्क Signup and view all the answers

संविधानामध्ये प्रशासन व व्यक्ती यांच्यातील परस्पर संबंध कुठे सपष्ट होतो?

संविधानाच्या तिसऱ्या भागात Signup and view all the answers

संविधानाच्या निर्मितीमागील उद्देश काय असावा?

राज्यसंस्थेचे नियम ठरवणे Signup and view all the answers

नागरिकांचे अधिकार कोणत्या प्रकारच्या हक्कांमध्ये येतात?

संविधानिक अधिकार Signup and view all the answers

संविधानामध्ये कार्यकारी मंडळाचे मुख्य कार्य काय आहे?

कायद्यांचे बनवणे Signup and view all the answers

संविधानाच्या अगोदर अस्तित्वात असलेल्या कायद्याचे स्वरूप काय होते?

अनियंत्रित Signup and view all the answers

संविधानामध्ये व्यक्तिमत्व विकासासाठी काय प्रदान केले जाते?

अधिकार व कर्तव्ये Signup and view all the answers

संविधानाचे कोणते वैशिष्ट्य शासन व व्यक्ती यांच्यातील संबंध उजागर करते?

हक्कांचे प्रबंधन Signup and view all the answers

संविधानामध्ये व्यक्तीकडे कोणती गोष्ट आहे?

विविध आधार Signup and view all the answers

भारताच्या संविधानानुसार कोणते अधिकार असतील?

मानवाधिकार Signup and view all the answers

अमेसीन संविधानाचे मुख्य उद्दिष्ट काय आहे?

न्यायप्रस्थापित करणे आणि शांतता प्रस्थापित करणे Signup and view all the answers

संविधानवाद म्हणजे काय?

शासनाचे आधिकार मर्यादित करणे Signup and view all the answers

जॉन लॉड यांचे योगदान काय आहे?

सामाजिक करारांच्या सिद्धांताचा विकास Signup and view all the answers

मग्नाकार्ता कधी स्वीकारण्यात आली?

1215 मध्ये Signup and view all the answers

अमेरिकेत संविधानाच्या दहा दुरुस्त्या कशासाठी मानल्या जातात?

शासनावर नियंत्रण आणणे Signup and view all the answers

अर्थात संसद कशाला श्रेष्ठ मानली जाते?

ते ज्या कामाचे कामकाज करतात त्यावर नियंत्रणामुळे Signup and view all the answers

कुठल्या संविधानामध्ये व्यक्तीच्या स्वातंत्र्याची हमी दिलेली आहे?

अमेरीकन संविधान Signup and view all the answers

संविधानांचे कार्य काय आहे?

शासनाचे अधिकार मर्यादित करणे Signup and view all the answers

कोणती शब्दावली लोकशाही शासनाची ओळख आहे?

जनतेची सार्वभौम सत्ता असणे Signup and view all the answers

शासनाचे थ्री विभाग कोणते आहेत?

कार्यपालिका, न्यायपालिका, विधानपालिका Signup and view all the answers

संविधानामध्ये न्यायप्रस्थापित करण्याची आवश्यकता का आहे?

गैरवर्तन टाळण्यासाठी Signup and view all the answers

भारतीय संविधानाची निर्मिती कशातून करण्यात आली?

संविधान सभा Signup and view all the answers

लोकशाही शासनाचा प्रमुख आधार कोणता आहे?

मतदारांचा सहभाग Signup and view all the answers

शासनावर नियंत्रण आणण्यासाठी आधुनिक काळात काय आवश्यक आहे?

संवैधानिक बंधने Signup and view all the answers

भारतातील संसदीय शासनपद्‌धती कशावर आधारित आहे?

संसदीय लोकशाही Signup and view all the answers

संसदीय पद्‌धतीमध्ये कोणता प्रमुख वास्तवात कार्यकारी आहे?

पंतप्रधान Signup and view all the answers

अध्यक्षीय शासनपद्‌धतीमध्ये कार्यकारी मंडळाचे सदस्य कोण असतात?

कायदेमंडळाचे सदस्य Signup and view all the answers

संसदीय साधितेसाठी कोणता पक्ष बहुमत ठेवायला हवा?

सत्ताधारी पक्ष Signup and view all the answers

संविधानिक राजेशाहीमध्ये नामधारी प्रमुख कसा निवडला जातो?

परंपरेने Signup and view all the answers

अध्यक्षीय पद्‌धतीमध्ये राष्ट्रप्रमुख कोण आहे?

राष्ट्रपती Signup and view all the answers

संसदीय सरकार किती काळ कार्यरत राहते?

बहुमत असलेल्या पक्षांच्या निर्णयांपर्यंत Signup and view all the answers

अध्यक्षीय शासनपद्‌धती मध्ये संविधान कोण ठरवते?

संसद Signup and view all the answers

किस प्रजासत्ताकात अधिसंरचना उपयुक्त आहे?

संविधानिक राजेशाही Signup and view all the answers

किस पद्‌धतीमध्ये मंत्रीमंडळ प्रमुख कोण आहे?

पंतप्रधान Signup and view all the answers

संसदीय पद्‌धतीतील प्रमुख असतो?

राष्ट्रपती Signup and view all the answers

अध्यक्षीय पद्‌धतीमध्ये प्रशासन कसा चालवला जातो?

संविधानानुसार Signup and view all the answers

संसदीय पद्‌धतीमध्ये पंतप्रधान कशाच्या मदतीने काम करतात?

मंत्रीमंडळ Signup and view all the answers

संसदीय प्रक्रियेतील प्रमुख निर्णय घेतले जातात कोणात?

मंत्रीमंडळ Signup and view all the answers

Study Notes

प्रस्तावना

देशस्य मूलभूत नियमः संविधानम्।
त्रयः महत्त्वपूर्णाः घटकाः संविधाने वर्तन्ते - नियमानाम् संचः, अधिकारिणाम् संचः, उद्दिष्टानि च मूल्यानि च।
इंग्लैंडस्य संविधानम् प्रथारूपं, रुढी, परंपरा, सडेन च।
भारतस्य संविधानम् विश्वस्य महत्तमं लिखितं संविधानम्।
संविधानवादः शासनाधिकाराणाम् सीमा निर्धारणम्।
सत्त्वाधिशांनी संविधानाधारित नीतिं पालयेयुः।
लोकशाहीः द्विधा - संसदीय लोकशाही, अध्यक्षीय लोकशाही।

संविधाना अर्थव्याख्या

राज्यसंस्थासु सुचारु कार्यचालनं नियमानां कृते आवश्यकम्।
नियमैः शासनस्य कार्यकारी मण्डलम, विधानमण्डलम, न्यायमण्डलम च अधिजर व परस्परसंबंधाः नियन्त्रिताः भवन्ति।
नागरिकानां अधिकारः, शासनस्य च नागरिकैः सह सम्बन्धः नियमैः नियन्त्रिताः भवन्ति।

व्याख्या

प्रोफेसर डायसी: राज्यस्य सार्वभौम सत्तायाः विभागः नियमानाम् अनुसार नियन्त्रणं च।
जॉन ऑस्टिन: शासन संस्थायाः स्थायित्वं नियन्त्रितं भवितव्यम्।
डॉ. फायनर: सत्तासंबंधानाम् आत्मकथनं।

संविधानं किम्?

केवलं कागदस्य पुस्तकं नास्ति, अपितु देशस्य प्रशासनस्य महत्तरी दस्तावेजः।
शासन अधिकारः, शासनस्य जनैश्च सम्बन्धः च संविधाने वर्तन्ते।

नियमानाम् संचः/ संग्रहः

शासन संस्थानाम् विभागः, अधिकारः, कार्यः, कर्त्तव्यं च संविधाने वर्णितं।
कायदेमण्डलम्, कार्यकारी मण्डलम, न्यायमण्डलम च स्वतन्त्रः।
अधिकारः अधीनः कार्यः, अन्यथा दण्डः।

उदाहरणम्

राष्ट्रपतीः संविधानानुसार कार्यं कर्तव्यम्।
असंविधानिकं कार्यं कर्तव्यं राष्ट्रपतेः महाभियोगः भवति।
संविधानं शासनस्य नियमन कार्यं करोति।

अधिकारिणाम् संचः/संग्रहः

नागरिकानाम् अधिकारः कर्त्तव्यं च स्पष्टतया निरूपितं।
न्यायमण्डलं नागरिक अधिकारस्य रक्षणं करोति।
मुक्त मनसा जीवितं कृत्वा व्यक्तिमत्वस्य विकासः।

उदाहरणम्

मुक्त भाषणस्य अधिकारः नागरिकेषु अस्ति।
भारतीय संविधाने मूलभूत अधिकारः वर्णितः।
न्यायमण्डलस्य दायित्वं नागरिक अधिकारस्य रक्षणं।

उद्दिष्टे व मूल्यानाम् संचः/संग्रहः

संस्थायाः कार्यचालनं नियमानां कृते आवश्यकम्।
विश्वस्य संविधानेषु प्रथारूपे इंग्लैंडस्य संविधानम्।
संविधाने उद्दिष्टानि मूल्यानि च वर्णितानि।

उदाहरणम्

अमेरिकस्य संविधाने स्थापने उद्दिष्टं न्यायप्रस्थापनम्, शान्तिः, संरक्षणं।
भारतीय संविधानस्य स्थापने उद्दिष्टं स्वातंत्र्यं।

संविधानवादः

संविधानवादः शासनाधिकाराणाम् सीमा निर्धारणं।
जॉन लॉड: समाजस्य करारस्य सिद्धान्तः।
शासनाधिकारः न नियन्त्रितः तदा शासन परिवर्तनं।

उदाहरणम्

मग्नाकार्ता (१२१५), बिद माँए राईटस (१६८९) राजाणाम् सत्तायाः नियन्त्रणम्।
अमेरिकस्य संविधानीयं प्रमुख दस संशोधनानि "बिद माँए राईटस" इत्युच्यते।
संसदः प्रमुख आधिकारः।
नागरिकानाम् स्वातंत्र्यस्य रक्षणम्।

लोकशाही शासनानां प्रधान प्रकारः

जनता सार्वभौमः लोकशाही इति।
जनता जननिर्वाचित प्रतिनिधिद्वारा शासनं करोति।
लोकशाहीः द्विधा - संसदीय लोकशाही, अध्यक्षीय लोकशाही।

संसदीय पद्‌घति:

इंग्लैंडस्य उत्पत्तिः।
भारतस्य सह विश्वे अनेक देशेषु स्वीकृतम्।
कार्यकारी मण्डलं विधान मण्डलाय उत्तरदायी।
नाममात्र प्रमुखः राष्ट्रपतीः यः प्रशासनं नीति च नियन्त्रितं करोति।
वास्तविक प्रमुखः प्रधानमंत्री।

उदाहरणम्

इंग्लैंडः राजाः नाममात्र प्रमुखः, प्रधानमंत्रीः वास्तविक प्रमुखः।
संसदे बहुमतं प्राप्तेः पक्षस्य नेता प्रधानमन्त्रिपदं भूषयति।
प्रधानमन्त्रिणा सह राष्ट्रपतिः/राजाः अन्य मन्त्रिणः च निर्वाचिताः भवन्ति।
बहुमतं नष्टं समाप्तिः प्रधानमन्त्रिः तस्य मन्त्रि मण्डलं च त्यागपत्रं ददति।

अध्यक्षीय पद्‌घत:

अमेरिकस्य उत्पत्तिः।
अध्यक्षः कार्यकारी प्रमुखः।
जनता प्रत्यक्षतः अध्यक्षं निर्वाचितं करोति।
विधान मण्डलाय उत्तरदायी न।
अध्यक्षः राज्य प्रमुखः व शासन प्रमुखः।
न्यायमण्डलस्य अधिकारः कार्यकारी मण्डलं नियन्त्रितुं।
अध्यक्षः स्वैच्छिकं मन्त्रिगणं नियुक्तं करोति।
कार्यकारी मण्डलस्य सदस्याः विधान मण्डलस्य सदस्याः न भवन्ति।

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Description

अस्मिन् प्रश्नोत्तरे भारतस्य संविधानस्य मूलभूत घटकानां च अर्थानां विवेचनं जातम्। विज्ञानं, लोकतंत्रं च विधाययाः व्याख्या, शासनाधिकाराणां सीमाः च उपस्थापिताः सन्ति। एषः प्रश्नोत्तः संविधाननियमेषु विधायकों च पारंगतं कर्तुम् साहाय्यं करोति।

भारतीय संविधानः संक्षिप्त परिचय

Choose a study mode

Podcast

Questions and Answers

संविधान का मुख्य कार्य क्या है?

संविधान में कौन से मुख्य घटक शामिल हैं?

लोकशाही के कितने प्रकार होते हैं?

संविधान की पायाभूत तत्व का क्या अर्थ है?

संविधान की व्याख्या के अनुसार, राज्य का क्या महत्व है?

संविधान के अभाव में क्या स्थिति उत्पन्न हो सकती है?

डॉ. फाइनर के अनुसार 'राज्यघटना' का क्या अर्थ है?

संसदीय शासन की विशेषता क्या है?

संविधान का क्या महत्व है?

संविधान की अनुशासनात्मक भूमिका क्या है?

संविधान का प्रमुख उद्देश्य क्या है?

संविधान में नियमों के अधीनता का अर्थ क्या है?

इंग्लैंड की राज्यघटना का स्वरूप किस पर आधारित है?

संविधान का मुख्य तत्व कौन सा होता है?

संविधानामध्ये शासनसंस्थेच्या किती विभागांचे अधिकार, कामे, व कर्तव्ये नमूद केलेले आहेत?

संविधानाचा महाभियोग प्रक्रिया कशासाठी वापरली जाते?

संविधानातील मूळभूत हक्कांचे संरक्षण कोण करते?

संविधानाचे उद्दिष्टे व मूल्ये कशावर आधारीत असतात?

संविधानामध्ये नागरिकांच्या कोणत्या अधिकारांची स्पष्ट चर्चा केलेली आहे?

संविधानामध्ये प्रशासन व व्यक्ती यांच्यातील परस्पर संबंध कुठे सपष्ट होतो?

संविधानाच्या निर्मितीमागील उद्देश काय असावा?

नागरिकांचे अधिकार कोणत्या प्रकारच्या हक्कांमध्ये येतात?

संविधानामध्ये कार्यकारी मंडळाचे मुख्य कार्य काय आहे?

संविधानाच्या अगोदर अस्तित्वात असलेल्या कायद्याचे स्वरूप काय होते?

संविधानामध्ये व्यक्तिमत्व विकासासाठी काय प्रदान केले जाते?

संविधानाचे कोणते वैशिष्ट्य शासन व व्यक्ती यांच्यातील संबंध उजागर करते?

संविधानामध्ये व्यक्तीकडे कोणती गोष्ट आहे?

भारताच्या संविधानानुसार कोणते अधिकार असतील?

अमेसीन संविधानाचे मुख्य उद्दिष्ट काय आहे?

संविधानवाद म्हणजे काय?

जॉन लॉड यांचे योगदान काय आहे?

मग्नाकार्ता कधी स्वीकारण्यात आली?

अमेरिकेत संविधानाच्या दहा दुरुस्त्या कशासाठी मानल्या जातात?

अर्थात संसद कशाला श्रेष्ठ मानली जाते?

कुठल्या संविधानामध्ये व्यक्तीच्या स्वातंत्र्याची हमी दिलेली आहे?

संविधानांचे कार्य काय आहे?

कोणती शब्दावली लोकशाही शासनाची ओळख आहे?

शासनाचे थ्री विभाग कोणते आहेत?

संविधानामध्ये न्यायप्रस्थापित करण्याची आवश्यकता का आहे?

भारतीय संविधानाची निर्मिती कशातून करण्यात आली?

लोकशाही शासनाचा प्रमुख आधार कोणता आहे?

शासनावर नियंत्रण आणण्यासाठी आधुनिक काळात काय आवश्यक आहे?

भारतातील संसदीय शासनपद्‌धती कशावर आधारित आहे?

संसदीय पद्‌धतीमध्ये कोणता प्रमुख वास्तवात कार्यकारी आहे?

अध्यक्षीय शासनपद्‌धतीमध्ये कार्यकारी मंडळाचे सदस्य कोण असतात?

संसदीय साधितेसाठी कोणता पक्ष बहुमत ठेवायला हवा?

संविधानिक राजेशाहीमध्ये नामधारी प्रमुख कसा निवडला जातो?

अध्यक्षीय पद्‌धतीमध्ये राष्ट्रप्रमुख कोण आहे?

संसदीय सरकार किती काळ कार्यरत राहते?

अध्यक्षीय शासनपद्‌धती मध्ये संविधान कोण ठरवते?

किस प्रजासत्ताकात अधिसंरचना उपयुक्त आहे?

किस पद्‌धतीमध्ये मंत्रीमंडळ प्रमुख कोण आहे?

संसदीय पद्‌धतीतील प्रमुख असतो?

अध्यक्षीय पद्‌धतीमध्ये प्रशासन कसा चालवला जातो?

संसदीय पद्‌धतीमध्ये पंतप्रधान कशाच्या मदतीने काम करतात?

संसदीय प्रक्रियेतील प्रमुख निर्णय घेतले जातात कोणात?

Study Notes

प्रस्तावना

संविधाना अर्थव्याख्या

व्याख्या

संविधानं किम्?

नियमानाम् संचः/ संग्रहः

उदाहरणम्

अधिकारिणाम् संचः/संग्रहः

उदाहरणम्

उद्दिष्टे व मूल्यानाम् संचः/संग्रहः

उदाहरणम्

संविधानवादः

उदाहरणम्

लोकशाही शासनानां प्रधान प्रकारः

संसदीय पद्‌घति:

उदाहरणम्

अध्यक्षीय पद्‌घत:

Studying That Suits You

Related Documents

Description