भारतीय ज्ञान प्रणालीची ओळख

भारतीय ज्ञान प्रणालीची ओळख

• भारतीय ज्ञानप्रणाली ही समस्त मानवजाती, निसर्गा आणि अस्तित्वाच्या कल्याणाशी निगडित आहे.
• ही मानवी अस्तित्वाच्या प्रत्येक स्तरावर सुसंवादाने जगण्यासाठी योग्य समज आणि सुस्पष्टता प्रदान करते.
• ही ज्ञानप्रणाली हजारो वर्षांपासून विकसित झाली आहे.
• जीवनाच्या प्रत्येक पैलूचा विचार, तत्त्वज्ञान, विज्ञान, गणित, खगोलशास्त्र, कला आणि आरोग्य चिकित्सा इत्यादी क्षेत्रांमध्ये झाला आहे.
• या प्रणालीमध्ये पिढीकडून पिढीला ज्ञान हस्तांतरित करण्याची पद्धत आहे.
• वैदिक साहित्य, उपनिषद, वेद आणि उपवेद हे भारतीय ज्ञानप्रणालीचा पाया आहेत.
• ही पद्धत निरीक्षण, अनुभव, प्रयोग आणि सखोल विश्लेषणावर आधारित आहे.
• भारतीय संस्कृतीने ज्ञानाला महत्व दिले आहे, द्रव्ययज्ञापेक्षा ज्ञानयज्ञ श्रेष्ठ असल्याचे भगवद्गीतेत म्हटले आहे.

भारतीय ज्ञान प्रणालीची उद्दिष्टे

• भारतीय ज्ञानप्रणाली व्यक्तीच्या अंतर्दृष्टीचा विकास करते, जीवनाचा अर्थ, अस्तित्व आणि उद्दिष्टे समजून घेण्यात मदत करते.
• मन, शरीर आणि आत्मा यांच्यातील संबंधांवर भर दिला जातो.
• नैतिक नियम आणि मूल्ये (धर्म, अहिंसा, सत्य, न्याय इ.) शिकविणे ही एक उद्दिष्टे आहे.
• व्यक्तीचा सर्वांगीण विकास (कला, विज्ञान, तत्त्वज्ञान, शस्त्रविद्या, आयुर्वेद, आध्यात्मिक ज्ञान इ.)
• शाश्वत जीवनपद्धतीचे निर्माण करण्यावर भर दिला जातो. पर्यावरणाशी समतोल आणि निसर्गाशी सुसंगती

भारतीय ज्ञानप्रणालीची वैशिष्ट्ये

• ही वैदिक शिक्षणपद्धती आहे आणि वेदांवर आधारित आहे.
• भारतीय शिक्षण पद्धतीतून व्यक्तिकृत सर्वांगीण विकास करण्यावर भर दिला जातो
• शिक्षण हे विनामूल्य आहे
• शिक्षक आणि विद्यार्थी यांच्यातील संबंध सौहार्दपूर्ण आहे
• शिक्षण पद्धती ही आध्यात्मिक आणि व्यावहारिक ज्ञानावर आधारित आहे.

वैदिक शिक्षण पद्धतीचे घटक

• श्रवण (शिक्षकाकडून ग्रंथ ऐकणे)
• मनन (शिकलेल्या गोष्टीवर चिंतन)
• निदिध्यासन (ध्यान)

गुरूकुल शिक्षण पद्धती

• गुरुकुल ही प्राचीन भारतीय शिक्षण संस्था होती.
• आचार्य विद्यार्थ्यांना शिकवत.
• विद्यार्थी आचार्याच्या घरात राहत असत.
• शिष्य-गुरू संबंधांमध्ये सौहार्दपूर्णता होती.

नालंदा विद्यापीठ

• हे प्राचीन भारतीय विद्यापीठ होते.
• या विद्यापीठातून विविध विषयांची शिक्षणासाठी सोयी होत्या.
• यामध्ये कला, विज्ञान, तत्त्वज्ञान इत्यादी विषय शिकवले जात होते.
• विद्यार्थी या विद्यापीठात विविध देशांहून येत असत.
• हे शिक्षण केंद्र होते.

तक्षशिला विद्यापीठ

• हे प्राचीन भारतीय विद्यापीठ होते.
• हे एक महत्त्वाचे शिक्षण केंद्र होते.
• विद्वानांनी या विद्यापीठात शिक्षण घेतले होते.
• विविध विषयांचा अभ्यास होत असत.

भारतीय ज्ञान प्रणाली म्हणजे ज्ञानाचा एक समृद्ध आणि सुसंवादात्मक प्रवास, जो मानव जीवनाच्या विविध अंगा समाविष्ट करतो. या प्रणालीचा आधार वैदिक साहित्य आणि उपनिषदांवर आहे, ज्यामुळे मन, शरीर आणि आत्मा यांच्यातील परस्पर संबंध समजून घेण्यात मदत होते. हे ज्ञान गतकाळापासून पिढीजात पिढीजात हस्तांतरित केले जात आहे.