भूपृष्ठाबद्दलचे बाह्यप्रक्रिया आणि भूरूपे

20 Questions

कडकांतील तापमान ०° से.पेक्षा कमी असते, तेथे काय होते?

पाणी गोठल्यावर त्याचा बर्फ होतो

समुद्रकिनाऱ्यावर जेथे खडकाळ भाग असता, तेथे काय होते?

सागरी कड्यांचे पाणी आदळते

क्षारयुक्त पाण्यात खडकातील विद्राव्य घटक मिसळतात, त्यामुळे काय होते?

छोट्या आकाराची छिद्रे तयार होतात

सागरी जलाचे तुषार खडकांवर आपटतात, त्यामुळे काय होते?

खडकातील विद्राव्य घटक मिसळतात

कडकांच्या वरच्या थराचा दाब खालच्या किंवा आतील थरावर असतो, त्यामुळे काय होते?

आतील किंवा खालचा थर ताणमुक्त होताे

पावसाचे प्रमाण अधिक असते, तेथे काय होते?

केवळ पाणी मुरल्यानेही काही प्रकारच्या खडकांचे विदारण घडून येते

काही वेळेस तापमान व पाणी हे दोन्ही घटक विदारणास कारणीभूत असतात, त्यामुळे काय होते?

खंड-विखंडन होताे

रासायनिक विदारणात पाण्याची भूमिका काय आहे?

महत्त्वाची

खडक हे काय आहे?

काही खनिजांचे मिश्रण

पाणी हे काय समजले जाते?

वैश्विक विद्रावक

अंतर्गत हालचालींमुळे पृथ्वीवर निर्माण होणारी भूरूपे कशास म्हणतात?

प्राथमिक व द्वितीयक

खडक फुटणे, कमकुवत होणे ही कोणती नैसर्गिक प्रक्रिया आहे?

विदारण

कायिक विदारण कशामुळे घडून येते?

सर्वकाही

तापमानामुळे खडकांतील काय होते?

खनिजे प्रसरण व आकुंचन पावतात

कोरड्या हवामानाच्या प्रदेशात कोणत्या प्रकारचे विदारणाचा प्रभाव जास्त असतो?

कायिक

दमट हवामानाच्या प्रदेशात कोणत्या प्रकारचे विदारण प्रामुख्याने दिसते?

रासायनिक

जैविक विदारण कोणामुळे घडते?

सजीवांकडून

पृथ्वीवरील भूरूपांची निर्मिती व ऱ्हास अव्याहतपणे कसे होत असते?

बाह्यप्रक्रियांमुळे

भूपृष्ठावरील अनेक प्रक्रियांमुळे काय होते?

भूरूपांची निर्मिती व ऱ्हास

भूपृष्ठावर कार्यरत असलेल्या बलांमुळे काय घडून येते?

बाह्यप्रक्रिया

Study Notes

भूरूपे निर्माण होतात

अंतर्गत हालचालींमुळे विविध भूरूपे निर्माण होतात
भूपृष्ठावरील अनेक प्रक्रियांमुळे भूरूपांची निर्मिती व ऱ्हास अव्याहतपणे होत असते

बाह्यप्रक्रियांचा अभ्यास

भूपृष्ठावर कार्यरत असलेल्या बलांमुळे बाह्यप्रक्रिया घडून येतात
सौरऊर्जा, गुरुत्वीय बल, पृष्ठभागावरून वाहणाऱ्या पदार्थांशी निगडित असलेली गतिजन्य ऊर्जायांची भूमिका महत्त्वाची असते

भूरूपांचे प्रकार

अंतर्गत हालचालींमुळे पृथ्वीवर निर्माण होणारी भूरूपे ही प्राथमिक व द्‌वितीयक भूरूपे म्हणून ओळखली जातात
उदाहरण: खंड, पर्वत, पठार, मैदान इत्यादी
बाह्यप्रक्रियेतील विदारण, खनन, वहन, संचयन इत्यादींमुळे प्राथमिक व द्‌वितीयक भूरूपांत बदल होऊन तृतीयक स्वरूपाची भूरूपे तयार होतात
उदाहरण: वाळूच्या टेकड्या, त्रिभुज प्रदेश, ‘यू’ आकाराची दरी इत्यादी

विदारणाचे प्रकार

कायिक, रासायनिक, जैविक असे विदारणाचे तीन प्रमुख प्रकार केले जातात
कायिक विदारण: तापमान, दहिवर, स्फटिकांची वाढ, दाबमुक्ती, पाण्याचा उपयोग
रासायनिक विदारण: समुद्रकिनाऱ्यावर जेथे खडकाळ भाग असता, सागरी कड्यांच्या पायथ्याशी लाटांचे पाणी आदळते
जैविक विदारण: सजीवांकडून घडते

कायिक विदारण

तापमान: वाढत्या तापमानामुळे खडकांतील खनिजे प्रसरण पावतात व तापमान कमी झाल्यावर ती आकुंचन पावतात
दहिवर: पाणी गोठल्यावर त्याचे आकारमान वाढते, हे तुम्हांला माहीत आहे
स्फटिकांची वाढ: समुद्रकिनाऱ्यावर जेथे खडकाळ भाग असता, सागरी कड्यांच्या पायथ्याशी लाटांचे पाणी आदळते
दाबमुक्ती: खडकांमध्ये ताण केवळ तापमान, स्फटिकांची वाढ किंवा पाणी गोठणे या क्रियांमुळेच निर्माण होताे असे नाही
पाणी: काही प्रदेशांत पावसाचे प्रमाण अधिक असते, अशा प्रदेशांत केवळ पाणी मुरल्यानेही काही प्रकारच्या खडकांचे विदारण घडून येते

भूपृष्ठावरील अनेक प्रक्रियांमुळे भूरूपांची निर्मिती व ऱ्हास अव्याहतपणे होत असते. या पाठात आपण बाह्यप्रक्रियांचा आणि त्यांमधून तयार होणाऱ्या भूरूपांचा अभ्यास करणार आहोत.

Make Your Own Quizzes and Flashcards

Convert your notes into interactive study material.