Podcast
Podcast
Podcast
Something went wrong
Questions and Answers
Questions and Answers
भारतीय उपखंडात खालीलपैकी कोणत्या देशाचा समावेश होत नाही?
भारतीय उपखंडात खालीलपैकी कोणत्या देशाचा समावेश होत नाही?
- चीन (correct)
- पाकिस्तान
- बांग्लादेश
- अफगाणिस्तान
भारताचे अक्षवृत्तीय स्थान काय आहे?
भारताचे अक्षवृत्तीय स्थान काय आहे?
- $8°4'$ ते $37°6'$ उत्तर अक्षवृत्त (correct)
- $9°4'$ ते $38°6'$ उत्तर अक्षवृत्त
- $7°4'$ ते $36°6'$ उत्तर अक्षवृत्त
- $6°45'$ ते $35°5'$ उत्तर अक्षवृत्त
2004 साली त्सुनामीमध्ये जलमग्न झालेले इंदिरा पॉईंट कोणत्या अक्षवृत्तावर होते?
2004 साली त्सुनामीमध्ये जलमग्न झालेले इंदिरा पॉईंट कोणत्या अक्षवृत्तावर होते?
- $8°04'$ उत्तर अक्षवृत्त
- $7°15'$ उत्तर अक्षवृत्त
- $6°45'$ उत्तर अक्षवृत्त (correct)
- $9°30'$ उत्तर अक्षवृत्त
भारताच्या पूर्वेकडील शेवटचे टोक कोणते आहे?
भारताच्या पूर्वेकडील शेवटचे टोक कोणते आहे?
भारताच्या मुख्य भूमीच्या दक्षिणेकडील बिंदूvar नाव काय आहे?
भारताच्या मुख्य भूमीच्या दक्षिणेकडील बिंदूvar नाव काय आहे?
बांग्लादेश भारताच्या कोणत्या राज्यासोबत सीमा Condensation सामायिक करतो?
बांग्लादेश भारताच्या कोणत्या राज्यासोबत सीमा Condensation सामायिक करतो?
चीन भारताच्या कोणत्या केंद्रशासित प्रदेशासोबत सीमा सामायिक करतो?
चीन भारताच्या कोणत्या केंद्रशासित प्रदेशासोबत सीमा सामायिक करतो?
पाकिस्तान भारताच्या कोणत्या राज्यासोबत सीमा सामायिक करतो?
पाकिस्तान भारताच्या कोणत्या राज्यासोबत सीमा सामायिक करतो?
नेपाळ भारताच्या कोणत्या राज्यासोबत सीमा सामायिक करतो?
नेपाळ भारताच्या कोणत्या राज्यासोबत सीमा सामायिक करतो?
म्यानमार भारताच्या कोणत्या राज्यासोबत सीमा सामायिक करतो?
म्यानमार भारताच्या कोणत्या राज्यासोबत सीमा सामायिक करतो?
(Standard Meridian) , ?
(Standard Meridian) , ?
, , , , ?
, , , , ?
रेडक्लिफ रेषा कोणत्या दोन देशांदरम्यानची सीमा निश्चित करते?
रेडक्लिफ रेषा कोणत्या दोन देशांदरम्यानची सीमा निश्चित करते?
कर्कवृत्त भारतातील किती राज्यांमधून जाते?
कर्कवृत्त भारतातील किती राज्यांमधून जाते?
भारताची प्रमाणवेळ कोणत्या रेखावृत्तावरून निश्चित केली जाते?
भारताची प्रमाणवेळ कोणत्या रेखावृत्तावरून निश्चित केली जाते?
भारतातील सर्वात पूर्वेकडील ठिकाण कोणते आहे?
भारतातील सर्वात पूर्वेकडील ठिकाण कोणते आहे?
खालीलपैकी कोणते राज्य आंतरराष्ट्रीय सीमा आणि किनारपट्टी नसलेले राज्य आहे?
खालीलपैकी कोणते राज्य आंतरराष्ट्रीय सीमा आणि किनारपट्टी नसलेले राज्य आहे?
म्यानमार देशाची सीमा भारतातील कोणत्या राज्याला लागून आहे?
म्यानमार देशाची सीमा भारतातील कोणत्या राज्याला लागून आहे?
भारताच्या उत्तरेकडील सर्वात उंच ठिकाण कोणते आहे?
भारताच्या उत्तरेकडील सर्वात उंच ठिकाण कोणते आहे?
नेपाळ या देशाची सीमा भारतातील कोणत्या राज्याला लागून नाही?
नेपाळ या देशाची सीमा भारतातील कोणत्या राज्याला लागून नाही?
भारताची प्रमाणवेळ ग्रीनविच वेळेपेक्षा किती तासांनी पुढे आहे?
भारताची प्रमाणवेळ ग्रीनविच वेळेपेक्षा किती तासांनी पुढे आहे?
चीन या देशाची सीमा भारतातील कोणत्या केंद्रशासित प्रदेशाला लागून आहे?
चीन या देशाची सीमा भारतातील कोणत्या केंद्रशासित प्रदेशाला लागून आहे?
खालीलपैकी कोणत्या राज्यांची सीमा दोन देशांना लागून आहे?
खालीलपैकी कोणत्या राज्यांची सीमा दोन देशांना लागून आहे?
खालीलपैकी कोणत्या राज्याची सीमा पाकिस्तान देशाला लागून आहे?
खालीलपैकी कोणत्या राज्याची सीमा पाकिस्तान देशाला लागून आहे?
म्यानमार या देशासोबत कोणत्या राज्याची सीमा जुळलेली आहे?
म्यानमार या देशासोबत कोणत्या राज्याची सीमा जुळलेली आहे?
भारताला एकूण किती देशांच्या सागरी सीमा लागलेल्या आहेत?
भारताला एकूण किती देशांच्या सागरी सीमा लागलेल्या आहेत?
मालदीव आणि लक्षद्वीप बेट यांच्या दरम्यान किती डिग्री चॅनेल आहे?
मालदीव आणि लक्षद्वीप बेट यांच्या दरम्यान किती डिग्री चॅनेल आहे?
भारतातील मिनीकॉय बेट आणि मालदीव यांच्या दरम्यान कोणते चॅनेल आहे?
भारतातील मिनीकॉय बेट आणि मालदीव यांच्या दरम्यान कोणते चॅनेल आहे?
भारत आणि श्रीलंका यांच्या दरम्यान कोणता सामुद्रधुनी (strait) आहे?
भारत आणि श्रीलंका यांच्या दरम्यान कोणता सामुद्रधुनी (strait) आहे?
रामसेतू (Adam's Bridge) कोणत्या दोन देशांना जोडतो?
रामसेतू (Adam's Bridge) कोणत्या दोन देशांना जोडतो?
हंबनटोटा बंदर कोणत्या देशाने विकसित केले आहे?
हंबनटोटा बंदर कोणत्या देशाने विकसित केले आहे?
श्रीलंकेतील सर्वात लांब नदी कोणती आहे, जिच्या किनारी कोलंबो आणि श्रीजयवर्धनापुरा कोट्टे ही शहरे आहेत?
श्रीलंकेतील सर्वात लांब नदी कोणती आहे, जिच्या किनारी कोलंबो आणि श्रीजयवर्धनापुरा कोट्टे ही शहरे आहेत?
भारत आणि इंडोनेशिया कोणत्या बेटांमुळे सागरी सीमेने जोडलेले आहेत?
भारत आणि इंडोनेशिया कोणत्या बेटांमुळे सागरी सीमेने जोडलेले आहेत?
ग्रेट चॅनेल कोणत्या दोन बेटांना वेगळे करते?
ग्रेट चॅनेल कोणत्या दोन बेटांना वेगळे करते?
भारताच्या Act East Policy मध्ये कोणता देश सहयोगी आहे?
भारताच्या Act East Policy मध्ये कोणता देश सहयोगी आहे?
भारताची एकूण जलीय सीमा (coastal border) किती किलोमीटर आहे?
भारताची एकूण जलीय सीमा (coastal border) किती किलोमीटर आहे?
भारतातील कोणत्या राज्याची जलीय सीमा सर्वात जास्त आहे?
भारतातील कोणत्या राज्याची जलीय सीमा सर्वात जास्त आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाच्या संदर्भात, खालीलपैकी कोणते विधान सत्य आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाच्या संदर्भात, खालीलपैकी कोणते विधान सत्य आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाची पूर्व-पश्चिम लांबी अंदाजे किती आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाची पूर्व-पश्चिम लांबी अंदाजे किती आहे?
भाबर प्रदेशात भुमीगत झालेले पाणी तराई प्रदेशात वर येते, यामुळे कोणता परिणाम होतो?
भाबर प्रदेशात भुमीगत झालेले पाणी तराई प्रदेशात वर येते, यामुळे कोणता परिणाम होतो?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशात खालीलपैकी कोणत्या राज्याचा समावेश होत नाही?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशात खालीलपैकी कोणत्या राज्याचा समावेश होत नाही?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाच्या निर्मितीमध्ये खालीलपैकी कोणत्या नदी प्रणालींचा (river systems) प्रमुख वाटा आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाच्या निर्मितीमध्ये खालीलपैकी कोणत्या नदी प्रणालींचा (river systems) प्रमुख वाटा आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाची निर्मिती कशाप्रकारे झाली आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाची निर्मिती कशाप्रकारे झाली आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशातील 'भांगर' (Bangar) संदर्भात खालीलपैकी कोणते विधान योग्य आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशातील 'भांगर' (Bangar) संदर्भात खालीलपैकी कोणते विधान योग्य आहे?
खालीलपैकी कोणता प्रदेश 'तराई' प्रदेशाची वैशिष्ट्ये दर्शवतो?
खालीलपैकी कोणता प्रदेश 'तराई' प्रदेशाची वैशिष्ट्ये दर्शवतो?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशातील 'खादर' (Khadar) आणि 'भांगर' (Bangar) यांच्यातील मुख्य फरक काय आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशातील 'खादर' (Khadar) आणि 'भांगर' (Bangar) यांच्यातील मुख्य फरक काय आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाच्या संदर्भात खालील विधानांचा विचार करा:
(a) या प्रदेशाची सरासरी उंची 200 मीटर आहे.
(b) हा प्रदेश पूर्वेकडील राजस्थानापासून पश्चिमेकडील आसामपर्यंत पसरलेला आहे.
(c) या प्रदेशात भाबर व तराईसारखे उप-प्रदेश आढळतात.
वरीलपैकी कोणते विधान/विधाने बरोबर आहेत?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाच्या संदर्भात खालील विधानांचा विचार करा: (a) या प्रदेशाची सरासरी उंची 200 मीटर आहे. (b) हा प्रदेश पूर्वेकडील राजस्थानापासून पश्चिमेकडील आसामपर्यंत पसरलेला आहे. (c) या प्रदेशात भाबर व तराईसारखे उप-प्रदेश आढळतात.
वरीलपैकी कोणते विधान/विधाने बरोबर आहेत?
Questions and Answers
Something went wrong
Flashcards
Flashcards
भारतीय उपखंडातील देश
भारतीय उपखंडातील देश
भारतीय उपखंडात भारत, अफगाणिस्तान, पाकिस्तान, भूतान, नेपाळ, श्रीलंका आणि बांगलादेश या 7 देशांचा समावेश होतो.
भारताचे अक्षवृत्तीय स्थान
भारताचे अक्षवृत्तीय स्थान
भारताचे अक्षवृत्तीय स्थान 8°4' उत्तर ते 37°6' उत्तर अक्षवृत्त आहे.
भारताचे रेखावृत्तीय स्थान
भारताचे रेखावृत्तीय स्थान
भारताचे रेखावृत्तीय स्थान 68°7' पूर्व ते 97°25' पूर्व रेखावृत्त आहे.
सर्वात दक्षिणेकडील ठिकाण
सर्वात दक्षिणेकडील ठिकाण
Signup and view all the flashcards
सर्वात उत्तरेकडील ठिकाण
सर्वात उत्तरेकडील ठिकाण
Signup and view all the flashcards
सर्वात पूर्वेकडील ठिकाण
सर्वात पूर्वेकडील ठिकाण
Signup and view all the flashcards
सर्वात पश्चिमेकडील ठिकाण
सर्वात पश्चिमेकडील ठिकाण
Signup and view all the flashcards
मुख्य भूमीच्या दक्षिणेकडील बिंदू
मुख्य भूमीच्या दक्षिणेकडील बिंदू
Signup and view all the flashcards
बांग्लादेश सीमा
बांग्लादेश सीमा
Signup and view all the flashcards
अफगाणिस्तान सीमा
अफगाणिस्तान सीमा
Signup and view all the flashcards
ड्यूराणld रेषा
ड्यूराणld रेषा
Signup and view all the flashcards
रेडक्लिफ रेषा
रेडक्लिफ रेषा
Signup and view all the flashcards
मॅकमोहन रेषा
मॅकमोहन रेषा
Signup and view all the flashcards
कर्कवृत्त
कर्कवृत्त
Signup and view all the flashcards
रेखावृत्तांमधील फरक
रेखावृत्तांमधील फरक
Signup and view all the flashcards
प्रमाणवेळ
प्रमाणवेळ
Signup and view all the flashcards
मिर्झापूर
मिर्झापूर
Signup and view all the flashcards
आंतरराष्ट्रीय सीमा असलेले राज्य
आंतरराष्ट्रीय सीमा असलेले राज्य
Signup and view all the flashcards
इंदिरा कोल
इंदिरा कोल
Signup and view all the flashcards
गुजरात
गुजरात
Signup and view all the flashcards
प्रमाण रेखांश
प्रमाण रेखांश
Signup and view all the flashcards
भारतीय वेळेची गणना
भारतीय वेळेची गणना
Signup and view all the flashcards
८२.५° रेखांशावरील राज्ये
८२.५° रेखांशावरील राज्ये
Signup and view all the flashcards
भारताचे एकूण क्षेत्रफळ
भारताचे एकूण क्षेत्रफळ
Signup and view all the flashcards
क्षेत्रफळानुसार जगातील सर्वात मोठे देश
क्षेत्रफळानुसार जगातील सर्वात मोठे देश
Signup and view all the flashcards
भारताची दक्षिणोत्तर लांबी
भारताची दक्षिणोत्तर लांबी
Signup and view all the flashcards
भारताची पूर्व-पश्चिम लांबी
भारताची पूर्व-पश्चिम लांबी
Signup and view all the flashcards
भारताची भूसीमा
भारताची भूसीमा
Signup and view all the flashcards
भारताच्या सागरी किनाऱ्यावरील राज्ये
भारताच्या सागरी किनाऱ्यावरील राज्ये
Signup and view all the flashcards
तीन देशांची सीमा असलेले राज्य
तीन देशांची सीमा असलेले राज्य
Signup and view all the flashcards
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेश कोठे आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेश कोठे आहे?
Signup and view all the flashcards
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाचा विस्तार काय आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाचा विस्तार काय आहे?
Signup and view all the flashcards
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाची लांबी किती आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाची लांबी किती आहे?
Signup and view all the flashcards
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाची रुंदी किती आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाची रुंदी किती आहे?
Signup and view all the flashcards
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाची उंची किती आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाची उंची किती आहे?
Signup and view all the flashcards
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाचा उतार कोणत्या दिशेला आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाचा उतार कोणत्या दिशेला आहे?
Signup and view all the flashcards
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेश कशाने बनला आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेश कशाने बनला आहे?
Signup and view all the flashcards
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाने किती क्षेत्र व्यापले आहे?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशाने किती क्षेत्र व्यापले आहे?
Signup and view all the flashcards
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशात कोणती राज्ये येतात?
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशात कोणती राज्ये येतात?
Signup and view all the flashcards
तराई प्रदेश दलदल युक्त का आहे?
तराई प्रदेश दलदल युक्त का आहे?
Signup and view all the flashcards
एका देशाची सीमा - राज्य
एका देशाची सीमा - राज्य
Signup and view all the flashcards
एका देशाची सीमा - राज्य
एका देशाची सीमा - राज्य
Signup and view all the flashcards
एका देशाची सीमा - राज्य
एका देशाची सीमा - राज्य
Signup and view all the flashcards
एका देशाची सीमा - राज्य
एका देशाची सीमा - राज्य
Signup and view all the flashcards
एका देशाची सीमा - राज्य
एका देशाची सीमा - राज्य
Signup and view all the flashcards
सागरी सीमा असलेले देश
सागरी सीमा असलेले देश
Signup and view all the flashcards
8° चॅनेल
8° चॅनेल
Signup and view all the flashcards
Park Strait (पाकची सामुद्रधुनी)
Park Strait (पाकची सामुद्रधुनी)
Signup and view all the flashcards
केलाणी नदी
केलाणी नदी
Signup and view all the flashcards
सुमात्रा बेट
सुमात्रा बेट
Signup and view all the flashcards
ग्रेट चॅनेल
ग्रेट चॅनेल
Signup and view all the flashcards
भारताची जलीय सीमा
भारताची जलीय सीमा
Signup and view all the flashcards
Flashcards
Something went wrong
Study Notes
Study Notes
ठीक आहे, मी तुमच्यासाठी अभ्यास नोट्स तयार करतो.
भारताचे स्थान आणि विस्तार
- भारत हा भारतीय उपखंडातील महत्त्वाचा देश आहे.
- भारतीय उपखंडात 7 देशांचा समावेश होतो: भारत, अफगाणिस्तान, पाकिस्तान, भूतान, नेपाळ, श्रीलंका, आणि बांगलादेश.
- चीनचा समावेश भारतीय उपखंडात नाही.
- भारताचे अक्षवृत्तीय स्थान 8°4' उत्तर ते 37°6' उत्तर अक्षवृत्त आहे.
- भारताचे रेखावृत्तीय स्थान 68°7' पूर्व ते 97°25' पूर्व रेखावृत्त आहे.
- भारताचे दक्षिणेकडील टोक, इंदिरा पॉइंट, 6°45' उत्तर अक्षांशावर आहे; 2004 च्या त्सुनामीमध्ये ते पाण्याखाली गेले.
- भारताच्या चार दिशांच्या टोकांवरील स्थाने:
- दक्षिणेकडील: इंदिरा पॉइंट (ग्रेट निकोबार)
- उत्तरेकडील: इंदिरा कोल (लडाख)
- पूर्वेकडील: बालांग (अरुणाचल प्रदेश)
- पश्चिमेकडील: राजहर क्रीक (गुजरात)
- मुख्य भूमीवरील दक्षिणेकडील टोक: कन्याकुमारी (तामिळनाडू)
भारताच्या शेजारील देश
- भारताच्या शेजारील देश आणि त्यांची सीमा (किमी मध्ये):
- बांग्लादेश: 4096
- चीन: 3488
- पाकिस्तान: 3323
- नेपाळ: 1751
- म्यानमार: 1643
- भूतान: 699
- अफगाणिस्तान: 106
- सिमावर्ती भागातील राज्ये:
- बांग्लादेश: आसाम, मेघालय, मिझोरम, त्रिपुरा, पश्चिम बंगाल
- चीन: अरुणाचल प्रदेश, सिक्किम, उत्तराखंड, हिमाचल प्रदेश, लडाख (केंद्रशासित प्रदेश)
- पाकिस्तान: गुजरात, राजस्थान, पंजाब, जम्मू-काश्मीर आणि लडाख (केंद्रशासित प्रदेश)
- नेपाळ: उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल, सिक्किम, उत्तराखंड
- म्यानमार: अरुणाचल प्रदेश, नागालँड, मिझोरम, मणिपूर
- भूतान: अरुणाचल प्रदेश, नागालँड, मणिपूर, मिझोरम
- अफगाणिस्तान: लडाख (केंद्रशासित प्रदेश)
- भारत आणि अफगाणिस्तान दरम्यानची सीमा ड्युरंड लाईन म्हणून ओळखली जाते, जी 1896 मध्ये निश्चित करण्यात आली.
- भारत आणि पाकिस्तान दरम्यानची सीमा रॅडक्लिफ लाईन म्हणून ओळखली जाते, जी सर सी. जे. रेडक्लिफ यांनी 1947 मध्ये निश्चित केली.
- भारत आणि चीन यांच्या दरम्यान मॅकमोहन रेषा आहे, जी 1914 मध्ये निश्चित करण्यात आली.
कर्कवृत्त
- कर्कवृत्त (23½° उत्तर अक्षवृत्त) भारताच्या मध्यातून जाते.
- ते 8 राज्यांमधून जाते: गुजरात, राजस्थान, मध्य प्रदेश, छत्तीसगड, झारखंड, पश्चिम बंगाल, त्रिपुरा, मिझोरम.
- भारताच्या पश्चिमेकडील ठिकाण गुहार मोटा (गुजरात) आणि पूर्वेकडील ठिकाण किबिथू (अरुणाचल प्रदेश) यांच्यात 29 रेखावृत्तांचा फरक आहे, म्हणजे 116 मिनिटे.
- भारताची प्रमाण वेळ 82½° पूर्व रेखावृत्तावरून निश्चित केली जाते.
- हे रेखावृत्त भारताच्या 5 राज्यांमधून जाते: उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, छत्तीसगड, ओडिशा, आंध्र प्रदेश.
- भारताची प्रमाणवेळ मिर्झापूर (उत्तर प्रदेश) शहरावरून निश्चित होते, जी ग्रीनविच वेळेपेक्षा 5 तास 30 मिनिटे पुढे आहे.
- आंतरराष्ट्रीय सीमा आणि किनारपट्टी नसलेले राज्य: हरियाणा, मध्य प्रदेश, छत्तीसगड, झारखंड, तेलंगणा.
भारताचा आकार
- भारताचे एकूण क्षेत्रफळ 32,87,240 चौ.किमी आहे, जे जगाच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या 2.4% आहे.
- क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने भारत जगात 7 व्या क्रमांकावर आहे.
- क्षेत्रफळानुसार जगातील सर्वात मोठे देश ( उतरत्या क्रमाने): रशिया, कॅनडा, अमेरिका, चीन, ब्राझील, ऑस्ट्रेलिया आणि भारत.
- भारतापेक्षा रशिया 5 पट, तर कॅनडा, चीन, अमेरिका प्रत्येकी 3 पट मोठे आहेत.
- भारत पाकिस्तानपेक्षा 4 पट, फ्रान्सपेक्षा 6 पट आणि जर्मनीपेक्षा 1 पट मोठा आहे, तर बांगलादेशपेक्षा 23 पट मोठा आहे.
- भारताची उत्तर-दक्षिण लांबी 3,214 किमी आहे.
- भारताची पूर्व-पश्चिम लांबी 2,933 किमी आहे.
- भारताची सीमा:
- भूसीमा: 15,200 किमी
- सागरी सीमा:
- मुख्य भूमी: 6,100 किमी
- एकूण: 7,516.6 किमी
- भारताच्या सागरी किनाऱ्यावरील राज्ये: गुजरात, महाराष्ट्र, गोवा, कर्नाटक, तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश, ओडिशा, पश्चिम बंगाल.
- भारताला 7,517 किमी लांबीची जलसीमा आहे, ज्यापैकी 6,100 किमी मुख्य भूभागाला आणि उर्वरित 1,417 किमी बेट समूहांना जोडलेली आहे.
उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेश
- उत्तरेकडील पर्वतरांगा आणि भारतीय पठारी प्रदेश यांच्या दरम्यान हा प्रदेश आहे.
- याचा विस्तार पश्चिमेकडील राजस्थानपासून पूर्वेकडील आसामपर्यंत आहे.
- लांबी: अंदाजे 2400 किमी.
- रुंदी: पश्चिमेस 500 किमी आणि पूर्वेस 300 किमी.
- समुद्रसपाटीपासून उंची: सुमारे 200 मीटर.
- या प्रदेशाचा उतार नैऋत्येकडे आणि आग्नेयेकडे आहे.
- सिंधू, गंगा आणि ब्रह्मपुत्रा नद्यांच्या गाळाने हा प्रदेश तयार झाला आहे.
- या प्रदेशात 400/500 ते 4000 मीटर जाडीचा गाळ साचलेला आहे.
- या मैदानी प्रदेशाने 7 ते 8 लाख चौरस किमी क्षेत्र व्यापले आहे.
- राजस्थान, उत्तर प्रदेश, पंजाब, हरियाणा, उत्तराखंड, बिहार, पश्चिम बंगाल आणि आसाम या राज्यांमध्ये हा प्रदेश विस्तारलेला आहे.
- हिमालयाच्या पर्वतरांगांमुळे या मैदानाला उत्तरेकडील स्पष्ट सीमा लाभली आहे.
- भाबर प्रदेशात भूमिगत झालेले पाणी तराई प्रदेशात पुन्हा पृष्ठभागावर आल्याने हा प्रदेश दलदलीचा बनतो.
- तराई प्रदेशानंतर विस्तीर्ण गाळाचा प्रदेश आढळतो, ज्याचे दोन उपविभाग आहेत:
- भांगर: नद्यांच्या काठांपासून दूर असलेला जुना गाळाचा प्रदेश.
- खादर: नद्यांच्या काठांजवळचा नवीन गाळाचा प्रदेश, जो भांगरपेक्षा अधिक सुपीक असतो.
उत्तर भारतीय मैदानाचे उपविभाग:
- वायव्यकडील मैदान: या मैदानी प्रदेशात सिंधू आणि तिच्या उपनद्यांचा समावेश होतो.
- पश्चिमेकडील मैदान: यात राजस्थानच्या वाळवंटी प्रदेशाचा समावेश होतो.
- मध्य मैदान: हे गंगेच्या खोऱ्यात वसलेले असून ते वायव्य मैदानापेक्षा अधिक सुपीक आहे.
- पूर्वेकडील मैदान: यात ब्रह्मपुत्रा नदीच्या खोऱ्याचा समावेश होतो आणि या मैदानात गंगेच्या त्रिभुज प्रदेशाचाही समावेश होतो.
उत्तर भारतीय मैदानाचे महत्त्व:
- सुपीक मृदा
- अन्नधान्याच्या उत्पादनासाठी अनुकूल
- नगदी पिकांचे उत्पादन
- औद्योगिकीकरण
भारतीय पठारी प्रदेश
- हा प्रदेश उत्तरेकडील मैदानी प्रदेशाच्या दक्षिणेस त्रिकोणी आकारात पसरलेला आहे.
- हा प्राचीन भूभाग असून अनेक प्रकारच्या शैलांमध्ये बनलेला आहे.
- या पठाराच्या वायव्येस अरवली पर्वतरांगा, ईशान्येस राजमहाल टेकड्या, दक्षिणेस निलगिरी पर्वतरांगा आणि पश्चिमेस पश्चिम घाट आहे.
- पठाराचा उतार पश्चिमेकडून पूर्वेकडे आहे.
- उंची: 300 ते 900 मी. क्षेत्रफळ: सुमारे 16 लाख चौ. किमी.
- निर्मिती:
- वेगनरच्या भूखंड वहन सिद्धांतानुसार, सुरुवातीच्या काळात पृथ्वीवर एक सलग भूभाग होता-'पॅंजिया'.
- कालांतराने, पॅंजियाचे विभाजन झाले.
- पॅंजियाच्या उत्तरेकडील भागास 'लॉरेशिया' आणि दक्षिणेकडील भागास 'गोंडवाना' म्हटले गेले.
द्वीपकल्पीय पर्वतरांगा
- अरवली पर्वतरांग:
- एकूण लांबी: 800 किमी.
- सर्वोच्च शिखर: गुरु शिखर (1722 मी) - (आबू पर्वतातील).
- ही पर्वतरांग राजस्थानमधील उदयपूरच्या व जयपूरच्या सुपीक भागांना वेगळे करते.
- विंध्य पर्वतरांग:
- ही पर्वतरांग दक्षिणेकडील मुख्य भूभागापासून उत्तर भारताला वेगळे करते.
- या पर्वतरांगेत वालुकाश्म, मृदू दगड आणि क्वार्टझाइटचे खडक आहेत.
- याचा पश्चिम भाग बेसाल्टने बनलेला आहे.
- या रांगेच्या पूर्वेकडील भागात भांडेर आणि कैमूर टेकड्या आहेत.
- मेकल डोंगररांगा:
- माउंट अमरकंटक हे या पर्वतरांगेतील सर्वोच्च शिखर आहे
- सातपुडा पर्वतरांग:
- धूपगड (1350 मी) हे सातपुडा पर्वतरांगेतील सर्वोच्च शिखर आहे
- सरासरी उंची: 1000 मी
- ही पर्वतरांग पश्चिम-पूर्व दिशेत पसरलेली असून, विंध्य पर्वताच्या दक्षिणेस आहे
- नर्मदा व तापी नद्यांच्या दरम्यान वसलेली आहे
- पश्चिमेला राजपीपला डोंगरांपासून सुरू होऊन पूर्वेला महादेव डोंगर आणि मैकल डोंगररांगेपर्यंत पसरलेली आहे.
- अजिंठा डोंगररांग, बालाघाट डोंगररांग, आणि हरिश्चंद्र डोंगररांग
- पूर्व-पश्चिम दिशेत पसरलेल्या आहेत
- हे पश्चिम घाटाचे भाग आहेत
- या डोंगररांगा स्थानिक जलविभाजक म्हणून कार्य करतात
- निलगिरी
- येथे पश्चिम घाट आणि पूर्व घाट एकत्र येतात
- सर्वोच्च शिखर: दोड्डाबेट्टा (2637 मी)
- पालघाट खिंडीमुळे ही पर्वतरांग दक्षिणेकडील टेकड्यांपासून वेगळी झाली आहे
पूर्व घाट
- उत्तर ओडीशापासून निलगिरी पर्वतापर्यंत भारताच्या पूर्व किनाऱ्यालगत पसरलेला आहे.
- पूर्व घाट रांगा महानदी व गोदावरी नदी यांच्या दरम्यान पसरलेल्या आहेत.
- सर्वोच्च शिखर- आर्माकोंडा (1680 मी)
- महत्त्वाच्या टेकड्या: मल्का मलाई व वेलीकोंडा, वेणुकोंडा
- कृष्णा व पेनगंगा नद्यांच्या दरम्यान पूर्व घाट पसरलेला आहे, त्यास 'नल्लामल्ला डोंगर' म्हणतात.
पश्चिम घाट
- तापी नदीपासून कन्याकुमारीपर्यंत अरबी समुद्राजवळील डोंगरांना पश्चिम घाट म्हणतात.
- यालाच महाराष्ट्रात सह्याद्री म्हणतात.
- या पर्वताचा पश्चिम उतार तीव्र असून पूर्व उतार मंद आहे.
- निलगिरी पर्वताजवळ पश्चिम घाट व पूर्व घाट एकत्र येतात.
- निलगिरी पर्वताच्या दक्षिणेस पालघाटची खिंड आहे, ज्यामुळे पश्चिम घाटाची सलगता नष्ट झाली आहे.
दख्खनचे पठार
- सातपुडा पर्वत, महादेव डोंगररांगा, पश्चिम घाट आणि पूर्व घाट यांच्या दरम्यान पसरलेल्या प्रदेशाला 'दख्खनचे पठार' म्हणतात.
- हे दक्षिणेकडील सर्वात मोठे पठार आहे.
- क्षेत्रफळ: सुमारे 5 लाख चौ. मी.
- दख्खन पठाराचे तीन उपविभाग आहेत:
- महाराष्ट्र पठार
- कर्नाटक पठार
- तेलंगणा पठार
भारतीय पठाराचे महत्त्व
- खनिजांचे साठे
- सुपीक जमीन
- वनांचे महत्त्व
- औद्योगिकीकरण
- पर्यटन
पुढील माहिती हवी असल्यास सांगा.
Studying That Suits You
Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.
Study Notes
Something went wrong
