België en de Scheiding der Machten

Een stelsel waarbij de staat gebonden is aan de grondwet, het volk de macht uitoefent via vertegenwoordigers en de rechten van de burger worden beschermd.

Een vorm van bestuur waarbij het volk de macht uitoefent, direct of via vertegenwoordigers.

Een staat die de wetten respecteert en waar alle burgers gelijk zijn voor de wet.

De scheiding van de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht om te voorkomen dat één macht te veel bevoegdheden heeft.

Een staatsvorm waarbij macht wordt verdeeld over verschillende bestuursniveaus.

Een staatsvorm met een koning of koningin als staatshoofd.

Een staat die zorgt voor de sociale welvaart van de burgers.

Een staat die rekening houdt met de lange termijn en de impact op het milieu.

Een wetgevende vergadering die bestaat uit twee kamers: de Kamer van Volksvertegenwoordigers en de Senaat.

De rol van het Parlement in de wetgeving, controle van de regering en het debat over maatschappelijke kwesties.

De Koning als persoon, met een symbolische rol en weinig politieke macht.

De Koning als instelling, met beperkte bevoegdheden die in de grondwet vastgelegd staan.

De samenstelling van de Regering, met de premier en de ministers.

De verantwoordelijk van de Regering voor de uitvoering van wetten, het voeren van beleid en het bestuur van het land.

De bescherming van fundamentele rechten door de wet, de gelijkheid en de rechtsgelijkheid.

Internationale verdragen en regels van de Europese Unie hebben voorrang boven nationale wetgeving. Dit betekent dat rechters nationale wetgeving aan deze internationale regels kunnen toetsen.

Het Grondwettelijk Hof (GwH) heeft de bevoegdheid om wetten te toetsen aan de Grondwet en internationale verdragen. Dit kan gebeuren na een prejudiciële vraag van een lagere rechter of na een vernietigingsberoep.

De rechterlijke macht is onafhankelijk en heeft de taak om de wetten toe te passen. Toch wordt de rechterlijke macht in België gestuurd door het principe van de scheiding der machten. Dit betekent dat rechters wel rekening moeten houden met de andere machten.

De scheiding der machten in België is niet strikt, maar werkt via checks and balances. Dit zorgt ervoor dat de verschillende overheidsorganen elkaar controleren en dat niemand te veel macht verzamelt.

België is een staat waarin de macht overgedragen wordt via vaste regels, die de verhoudingen tussen staatsmachten en de burger bepalen.

De staatsmacht is beperkt door fundamentele regels over de institutionele organisatie en de rechten van burgers (grondrechten). Deze regels worden vastgelegd in formele rechtsbronnen, zoals de grondwet en bijzondere wetten.

De staat heeft een beperkte constitutieve autonomie m.b.t. welomschreven aspecten van de verkiezing, de samenstelling en werking van parlementen en regeringen.

De deelstaten zijn aan grondrechten onderworpen en de belangrijkste regels over de inrichting van de deelstaten worden vastgelegd in federaal recht.

De overheid is onderworpen aan materiële grondwettelijke principes, die overheidswillekeur tegengaan.

Een democratie legitimeert macht door burgers te betrekken bij het overheidsbeleid.

In 1831 werd België een representatieve democratie, met een verkozen parlement.

De bron van soevereiniteit is de natie. Burgers die met rede begiftigd zijn, stellen een vertegenwoordigend orgaan aan, dat een beredeneerde nationale wil vastlegt.

Deelname aan het beleid is een democratisch grondrecht. Het stemrecht is geëvolueerd naar universeel enkelvoudig stemrecht.

De opsplitsing in taalgebieden, taalgroepen en deelstaten heeft geleidt tot communautaire radicalisering.

Vanwege de verdeeldheid tussen taalgroepen is er een consensusdemocratie ontstaan. Bepaalde structurele sub-groepen worden in het beleid opgenomen om ervoor te zorgen dat alle groepen een stem hebben.

Referenda op federaal vlak zijn verboden, maar gewesten kunnen wel volksraadplegingen houden over materies die tot hun exclusieve bevoegdheid behoren.

Wetten zijn legitiem wanneer ze het resultaat zijn van een zorgvuldige belangenafweging, waarbij alle relevante belangen worden meegewogen.

De overheid moet zich houden aan het recht, waardoor haar optreden voorspelbaar is.

Bij aanvang was België een wettenstaat: de klemtoon lag op de onderwerping van het bestuur aan formele wetten, en de rechters waren niet bevoegd om deze wetten te toetsen.

De manier waarop belastbare inkomsten worden aangegeven.

De bevoegdheid om belastingen te innen ligt bij de belastingadministratie. In uitzonderlijke gevallen kan de koning deze bevoegdheid onder strikte voorwaarden delegeren.

De Rijksmiddelenbegroting moet jaarlijks worden goedgekeurd. Deze goedkeuring geeft de koning toestemming om belastingen te innen.

Het gelijkheidsbeginsel in belastingwetgeving betekent dat dezelfde regels voor iedereen gelden. Uitzonderingen zijn mogelijk, maar alleen als ze noodzakelijk zijn en evenredig met de belastingdoelen.

De Kamer controleert het beleid van de minister tijdens het begrotingsdebat.

Een retributie is een geldelijke bijdrage die betaald moet worden voor een bepaalde overheidsdienst. De betaling is direct gekoppeld aan de dienst die wordt verleend.

Het fiscaal legaliteitsbeginsel stelt dat de wet moet bepalen wanneer en door wie retributies moeten worden betaald. De wet moet ook de hoogte van de retributie bepalen.

Het proportionaliteitsbeginsel stelt dat het bedrag van een retributie evenredig moet zijn aan de kosten van de service die wordt verleend.

Een ontslagnemende minister kan plaats nemen in het nieuw verkozen parlement, maar mag zijn ministerschap uitoefenen tot de nieuwe regering is samengesteld. In andere gevallen wordt de minister vervangen door een opvolger.

De opvolger van een ontslagen minister is afhankelijk van de terugkeer van de ontslagen minister naar het parlement. De opvolger verliest zijn zetel als de ontslagen minister terugkeert.

Parlementaire immuniteit beschermt parlementaire mandatarissen tegen vervolging voor uitspraken die ze tijdens hun functie doen. Deze immuniteit bevordert een vrij politiek debat, wat essentieel is in een parlementaire democratie.

Parlementaire immuniteit is een bescherming tegen strafrechtelijke, niet politieke vervolging. Dat wil zeggen dat parlementsleden wel kunnen worden gestraft voor gedrag dat de orde verstoort.

De voorzitter van het parlement kan woorden uit het verslag schrappen die strijdig zijn met de orde. Dit is een voorbeeld van hoe het parlement zichzelf kan controleren.

De Koning heeft het recht om geïnformeerd te worden, te waarschuwen en aan te moedigen. Dit betekent dat hij voortdurend op de hoogte moet zijn van politieke en maatschappelijke ontwikkelingen en ministers kan waarschuwen of aanmoedigen om bepaalde maatregelen te nemen.

De Koning kan in opspraak komen wanneer hij zich te veel bemoeit met de politiek. Dit kan gebeuren als de regering de verantwoordelijkheid voor zijn handelingen weigert en de betrokkenheid van de Koning in een beslissing openbaar wordt.

De ministers vormen samen de ministerraad. De Regering bestaat uit de ministers en staatssecretarissen die verantwoordelijk zijn voor het besturen van het land.

De benoeming van ministers gebeurt door de Koning, maar deze benoeming moet gedekt worden door een andere minister. De procedure omvat het tekenen van documenten door de betrokken ministers.

Om minister te worden moet je Belg zijn en geen lid zijn van de koninklijke familie.

De ministerraad mag maximaal 15 leden tellen, moet uit evenveel Franse als Nederlandstalige ministers bestaan en moet minimaal één persoon van elk geslacht hebben.

De regering moet het vertrouwen van de meerderheid van de Kamer hebben om te kunnen functioneren. In de praktijk is het wenselijk, maar niet vereist, dat de regering ook steun heeft van een meerderheid in elke taalgroep.

Staatssecretarissen worden toegevoegd aan de minister. Er zijn geen specifieke voorwaarden voor hun benoeming, behalve hun loyaliteit aan de minister.

De eerste minister is de regeringsleider en heeft diverse taken, zoals contact met de Koning, het voorstellen van de regeringsverklaring en het voorzitterschap van de ministerraad.

Vice-eerste ministers zijn niet genoemd in de Grondwet, maar worden door elke coalitiepartij aangeduid om de brug te slaan tussen de partij en de regering.

Vakministers leiden een bepaald beleidsdomein (portefeuille) en zijn verantwoordelijk voor het bijbehorende ministerieel departement. Sommige vice-eerste ministers kunnen tegelijkertijd vakministers zijn.