Bağ Dokusu

Bağ Dokusu

• Bağ dokusu, dokuya özgü ekstraselüler matriks (ECM) içinde yer alan çeşitli hücre gruplarından oluşur.
• Hücreler ve hücreler arası madde (ekstraselüler matriks) bağ dokusunu oluşturur.
• ECM, bağ doku hücrelerini çevreleyen fibriller proteinler, glikoproteinler ve proteoglikanlardan oluşur.
• Bağ dokusunun sınıflandırılması, selüler ve ekstraselüler komponentlerinin kompozisyonunu, organizasyonunu ve dokunun fonksiyonunu temel alır.
• Hücreler, metabolitlerin birikiminde, immün ve inflamatuvar cevaplarda ve hasardan sonra doku tamirinde önemli rollere sahiptir.

Bağ Dokusunun Görevleri

• Bağ dokusu, organlar, kemikler ve kaslar gibi yapıları fiziksel olarak destekler ve korur.
• Farklı doku ve organları birbirine bağlar.
• Tendonlar, kasları kemiklere bağlayan bağ dokusudur.
• Ligamentler ise kemikleri birbirine bağlar.
• Kan, bir bağ dokusu türüdür ve vücutta oksijen, besin maddeleri, hormonlar ve atık maddelerin taşınmasında rol oynar.
• Yağ dokusu, enerjiyi yağ molekülleri şeklinde depolayan özel bir bağ dokusu türüdür.
• Su ve elektrolitler de bağ dokusunda depolanabilir.
• Bağ dokusu, vücuda giren patojenlerle savaşabilir ve hasar görmüş dokuların onarılmasına katkı sağlar.
• Elastik lifler içeren bağ dokusu, organların ve yapıların esnekliğini korumasını sağlar.
• Deri, akciğerler ve damarlar elastik bağ dokusu sayesinde esneklik kazanır.
• Bağ dokusu, hücreler arasında kimyasal sinyallerin iletilmesinde rol oynar, böylece hücrelerin fonksiyonlarının düzenlenmesine yardımcı olur.

Bağ Dokusunun Sınıflandırılması

• Embriyonik bağ dokusu mezenkim ve müköz bağ dokusunu içerir.
• Esas bağ dokusu gevşek bağ dokusu ve sıkı bağ dokusunu içerir (düzenli ve düzensiz).
• Özelleşmiş bağ dokusu kıkırdak, kemik, adipoz, kan, hemopoetik ve lenfoid dokuyu içerir.

Embriyonik Bağ Dokusu

• Embriyonik mezenkim, vücudun çeşitli bağ dokularının kaynağıdır.
• Mezoderm, vücudun bağ dokularının neredeyse tamamını oluşturur (baş bölgesinde nöral krest kökenli yapılar istisna).
• Embriyonik bağ dokusu iki alt tipe ayrılır: mezenkim ve müköz bağ dokusu.
• Mezenkim başlıca embriyoda bulunur, müköz bağ dokusu ise umblikal kord'da bulunur ve ara maddesine Wharton jeli adı verilir.

Esas Bağ Dokusu

• Gevşek bağ dokusu, gevşekçe düzenlenmiş lifler ve bol miktarda çeşitli hücre tipleri ile karakterizedir.
• Ara maddeleri boldur ve liflerden daha çok alan kaplarlar.
• Vizköz-jel benzeri kıvamdadır ve kan damarları bol bulunur.
• Epitel dokusunun altında bulunur ve en küçük kan damarlarını da çevreler.
• Epitelyal yüzeyi geçen patojenik ajanların immün sistem hücreleri tarafından karşılandığı ve yok edildiği ilk bölgedir.
• İnflamatuar ve immün reaksiyonlar bölgesidir ve bu reaksiyonlar sırasında belirgin düzeyde şişebilir.
• Yabancı maddelerin sürekli olarak bulunduğu vücut alanlarında büyük immün hücre popülasyonları yer alır.
• Örneğin solunum ve sindirim sistemlerindeki gibi müköz membranların gevşek bağ dokusu olan lamina propriya bu hücrelerden yüksek sayıda içerir.

Sıkı Bağ Doku

• Düzensiz sıkı bağ dokusu, çoğunlukla kollajen lifleri içerir ve lifler demetler halinde çeşitli yönlere uzanmaktadır.
• İçi boş organların (intestinal sistem) submukozası ayrı bir düzensiz sıkı bağ dokusu tabakasına sahiptir.
• Düzenli sıkı bağ dokusu, düzenli ve yoğun bir şekilde paketlenmiş lif demetleri ve hücrelerle karakterizedir.
• Tendonların ve ligamentlerin fonksiyonel komponentidir ve lifler paralel diziler halinde düzenlenmiştir.

Bağ Dokusu Hücreleri

• Bağ dokusu hücreleri sabit hücre popülasyonu (fibroblastlar, miyofibroblastlar, makrofajlar, adipositler, mast hücreleri, yetişkin kök hücreler) ve gezgin hücre popülasyonu (lenfositler, plazma hücreleri, nötrofiller, eozinofiller, bazofiller, monositler) olarak sınıflandırılır.

• Fibroblastlar bağ dokusunun esas hücresidir ve ara maddenin kollajen, elastik ve retiküler liflerini ve kompleks karbonhidratlarının sentezlenmesinden sorumludur.
• Rutin H&E preperatlarında hücre sınırları net olarak ayırt edilemez, nükleus belirgindir ve kollajen liflerine yakın komşulukta bulunurlar.
• ECM materyali aktif büyüme ya da yara onarımı sırasında üretilirken (aktif fibroblast), fibroblast sitoplazması daha fazladır ve protein sentezi ile ilişkili olarak gelişmiş gER sergiler.
• Miyofibroblastlar, fibroblastlar düz kas hücrelerine benzer özellikler kazandıklarından bu adı alırlar.
• Uzun, iğ şekilli bağ dokusu hücresidir ve aktin motor proteinlerine sahiptir (kasa ait olan miyozin gibi).
• Makrofajlar, kemik iliği kökenli monositlerden türeyen fagositik hücrelerdir.
• Monositler kanda dolaşır ve makrofajlara farklılaştıkları bağ dokusuna göç ederler.
• Bağ dokusu makrofajları histiyosit olarak bilinir ve fagositozun diğer bir belirtisi olarak kalıntı şeklinde cisimcikler içerebilirler.
• Aktif makrofajlar sindirilmiş materyalin geçici olarak depolanması için çok sayıda fagositik vezikül (fagozom) içerir ve nükleusu düzensiz bir dış hatta sahiptir.
• Makrofajlar mononüklear fagositik sistem elemanıdırlar ve MFS'nin çoğu hücreleri spesifik dokularda sabit hale gelirler, farklılaştıkça çeşitli morfolojik görünümler kazanabilirler.
• Mast hücreleri, kemik iliğindeki granülsüz öncül hücrelerden kaynaklanır.
• Bağ dokuya veya lamina propriyaya göç ettiklerinde çoğalırlar ve sitoplazmik granüller üretirler.
• Mast hücre granülleri heparin, histamin, eozinofilik kemotaktik faktör ve diğer vazoaktif düzenleyicileri içerir.
• Enflamasyon ve anaflaksi gibi olaylarda rol alırlar ve bu maddeler salgılandığında kandaki monosit, nötrofil ve eozinofiller mast hücre aktivasyon bölgesine yönlenirler.

Hücreler Arası Madde (Ekstraselüler Matriks - ECM)

• Hücreler arası madde amorf temel madde ve fibröz madde olarak ikiye ayrılır.
• Amorf temel madde glikozaminoglikanlar, glikoproteinler ve doku sıvısından oluşurken, fibröz madde kollajen lifler, retiküler lifler ve elastik liflerden oluşur.
• ECM, hücrelerin etrafında bulunan ve hücre dışı ortamda yer alan yapısal ve işlevsel bir ağdır.
• Kollajen, elastin, fibronektin, laminin ve glikozaminoglikanlar (GAG'ler) gibi temel bileşenlerden oluşur.
• Hyaluronan (hyaluronik asit) GAG'lar arasında yer alır, hücre yüzeyindeki enzimler tarafından sentezlenirler ve modifiye edilmezler.
• Özel bağlantı proteinleri aracılığıyla proteinlerle bağlanarak proteoglikan kümeleri adı verilen makromolekülleri oluştururlar ve cilt elastikiyetini ve esnekliğini destekleme, yara iyileşmesi, antioksidan-anti inflamatuar etkileri vardır.
• Kıkırdaktaki ECM'de bol miktarda bulunur ve kıkırdağın basınca direnmesinden sorumludur, böylece mükemmel şok emiciler yapmaktadır.
• Yapısal destek sağlar, hücrelerin birbirine ve çevrelerine yapışmasına yardımcı olur, hücre hareketlerini düzenler ve sinyal iletimi yoluyla hücre davranışlarını etkiler.
• Gelişim sürecinde hücre proliferasyonu ve farklılaşmasını etkiler.
• Yaralanma durumunda doku onarımı ve yenilenmesini destekler, mekanik dayanıklılık ve esneklik sağlar ve su ve moleküllerin taşınmasını ve depolanmasını sağlar.

ECM'nin Yapısal Bileşenleri

• Bağ dokusu lifleri yapısal duruma ve bağ dokusunun fonksiyonuna bağlı olarak farklı miktarlarda bulunur ve fibroblastlar tarafından üretilir.
• Lifler, uzun polipeptid zincirlerinden oluşan proteinlerden oluşur.
• Bağ dokusu lifleri kollajen, retiküler ve elastik lifler içerir.

Kollajen Lifler

• Kollajen lifler, bağ dokusu liflerinin en bol bulunan tipidir.
• En belirgin özellikleri esnek ve gerilmeye karşı dirençli olmalarıdır.
• İnce ipliksi demetler (kollajen fibrilleri) şeklinde görünürler, bu yapı moleküllerin düzenlenişini yansıtır.
• Bir kollajen molekülü, her biri alfa zinciri olarak bilinen üç polipeptitten oluşur.
• Her alfa zinciri birbiri etrafında sarılarak sağa dönen üçlü heliks oluşturur.
• Bir alfa zincirinin yapısı, içerdikleri farklı zincir kombinasyonlarına dayalı olarak 28 tip kollajeni tanımlar.
• Tip I kollajen deride, kemikte, tendonlarda, ligamentlerde, dentinde, sklerada ve organ kapsüllerinde bulunur (%90) ve kuvvete, gerilmeye ve uzamaya karşı direnç sağlar.
• Tip II kollajen kıkırdakta (hyalin ve elastik), notokord ve intervertebral diskte bulunur ve eklem sağlığına katkıda bulunur.
• Tip III kollajen gevşek bağ dokusunda ve organlarda, düz kaslarda, endonöriumda, kan damarlarında ve fetal deride bulunur ve ince fiberlerin gevşek bir ağ şeklinde organize edilmesine yardımcı olur.
• Tip IV kollajen, epitel bazal laminasında, böbrek glomerüllerinde ve lens kapsülünde bulunur ve filtrasyon bariyeri görevi görür.
• Tip V kollajen bağ dokusu yapısındaki stromada homojen şekilde dağılmıştır ve fibrillerin biyomekanik özelliklerini ayarlar.
• Tip X kollajen normal büyüme plağının hipertrofik kanatlıları tarafından üretilir ve kemik yapısına katılır.

Retiküler Lifler

• Retiküler lifler tip III kollajenden oluşur.
• Rutin H&E boyama ile boyanmış preparatlarda belirlenmesi zordur, PAS ve gümüş boyamalar ile gösterilebilirler.
• Kan hücrelerinin üretildiği ve depolandığı organlarda bulunurlar.

Elastik Lifler

• Elastik lifler; dokuların elastikiyetini sağlayan protein yapılı liflerdir.
• Vücudun hareketli ve elastik yapılarında bulunurlar.
• Dokuların gerildikten sonra eski hallerine dönmesini sağlarlar.
• Gevşek durumdayken kıvrımlıdırlar.
• Yaşlanmayla birlikte miktarları azalır ve yapısal bütünlükleri bozulur.

Yağ Dokusu (Adipoz Doku)

• Adipoz dokusu, enerji homeostazında rol oynayan özel bir bağ dokusu tipidir.
• Adiposit adı verilen yağ hücrelerini içerir ve gevşek bağ dokusunda gruplar halinde bulunurlar.

Fonksiyonları

• Enerji depolarlar - fazla enerjiyi trigliserit şeklinde depolarlar.
• Isı yalıtımı sağlarlar, soğuktan korurlar.
• Organları mekanik darbelerden korur.
• Leptin, adiponektin ve resistin hormonlarını salgılarlar.
• Isı üretmek üzere metabolik düzenlemeye katılırlar.
• İmmün sistem hücreleri içerir ve bağışıklıkta rol oynarlar.
• İki tipi vardır: beyaz (tek damlacıklı) ve kahverengi (çok damlacıklı).
• Bu iki tip; görünüşleri (renkleri) nedeniyle adlandırılırlar.
• Beyaz yağ yetişkinlerde baskın tiptir.
• Kahverengi yağ insan fetüs'ünde görülür ve doğumda önemli bir oranda bulunur.
• Erişkinlerde kahverengi yağın az miktarda olması yaygın bir durumdur
• Tek damlacıklı ( tek bir yağ damlacığı ihtiva ederler) hücreler olmalarından dolayı beyaz yağ adipositi, "tek odacıklı" olarak da isimlendirilir.
• Kahverengi yağ adipositleri çok damlacıklı yapıda oldukları için " çok odacıklı" olarak isimlendirilir.
• Beyaz yağ ile kahverengi yağ arasındaki temel farklar; yağ depolama, hücresel içerik ve işlevdeki farklılıklardır.
• Genel özellikleri itibarıyla kahverengi yağ doku, yeni doğanda daha bol iken, yaşla birlikte oranı azalır.
• Beyaz yağ; hipodermiste bulunur ve önemli bir ısı izolasyonu katmanı sunar.
• Birey ne kadar az gıda alırsa, bu dokunun miktarı da o kadar az olur.
• Genç bireylerdeki memeler genellikle adipoz dokudan zengindir.
• Her iki cinste de; memeler adipoz dokunun birikim alanı olsa da, laktasyon dönemlerindeki memeler adipozdan zengindir

Beyaz Adipoz Doku

• Özelliği büyük tek lipid saklama damlasına sahip olmasıdır, ki bu durum nükleusu hücre membranına iter.
• Saklanan lipid damlacıklar %95 oranında trigliseritlerdir, bu yoğun trigliserit içeriği nedeniyle sarımtırak bir renk alırlar.
• Histolojik kesitlerde, yağ ksilende eritildiği için adipositi boş olarak görmek olağandır.
• Yağ Sudan III veya Sudan black kullanılarak gösterilebilir.
• Beyaz adipoz dokusu doğrudan derinin altında bulunur (hipodermis tabaksında).

Hormonlar

• Adipositler, aktif hormon, büyüme faktörü ve sitokin gibi bileşenleri üretebilir/salgılayabilirler.
• Leptin, enerji homeostazı ve vücut ağırlığı ile ilişkilidir - Hipotalamustaki reseptörleri aktive eder
• Anjiyotensinojen, adiponektin ve resistin, adipoz doku tarafından üretilen diğer hormonlardır.

Kahverengi Adipoz Doku

• Yeni doğmuş bebeklerde bol miktarda bulunur.
• Bol kan damarı ile çevrilidir.
• Yeni doğmuş bebekler için hipotermiye karşı koruma sağlar.
• Genellikle böbrekler, adrenal bezler ve vücuttan geçen ana kan damarlarını çevreler.

Kahverengi Adipoz Dokusunun Fonksiyonları

• Yağ asitlerini yakarak, non-titreme termojenezini teşvik eder.
• Çok miktarda trigliseritleri yakarak ısı üretir.
• İnsülinin etkilerini artırarak glukoz metabolizmasını düzenler ve diyabet riskine yol açar.