Ахмет Байтұрсынұлының Өмірі

Ахмет Байтұрсынұлы Арғын тайпасының Шақшақ руынан шыққан.
Ол Торғайдағы 2 сыныптық орыс-қазақ мектебін бітіріп, Орынбордағы 4 жылдық мектепте оқыған.
1895-1909 жылдары ол Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептерінде оқытушы, Қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші болып жұмыс істеген.
1905 жылы Қоянды жәрмеңкесінде жазылған Қарқаралы петициясы Байтұрсынұлының саяси қызметінің басталуына себеп болды.
Петицияда жергілікті басқару, сот, білім беру, ар-ождан бостандығы, дін ұстану, газет шығару және баспахана ашу, Дала ережесін өзгерту мәселелері көтерілген.
Байтұрсынұлының саяси қызметіне байланысты 1909 жылы 1 шілдеде губернатор Тройницкийдің бұйрығымен Семей түрмесіне қамауға алынды.
1910 жылы Ресей ІІМ-нің Ерекше Кеңесі Байтұрсынұлын қазақ облыстарынан тыс жерге жер аудару туралы шешім қабылдады.
Ол 1910 жылы 9 наурызда Орынборға келіп, 1917 жылдың соңына дейін сол жерде тұрды.
Орынборда 1913-1918 жылдары Ә.Бөкейхан, М.Дулатұлымен бірге «Қазақ» газетін шығарды.
Бұл газет қазақ халқын өнер, білімді игеруге шақырды.
1917 жылы Ресейдегі революциялық өзгерістерге байланысты Қазақ съездері мен Қазақ комитеттері қалыптасты, Байтұрсынұлы осы тарихи құбылыстарға белсенді түрде қатысты.
Байтұрсынұлы Алаш партиясы бағдарламасын даярлаушы топтың мүшесі болды.
Алаш Орда үкіметінің құрамына енбегенімен, Байтұрсынұлы мен Дулатұлы қазақ ұлттық мемлекеттік идеясын жасаушы топтың ішінде болды.
2-жалпықазақ съезі Байтұрсынұлын Оқу-ағарту комиссиясының төрағасы етіп бекітті.
1919 жылы наурызға дейін Алашорда үкіметінің Торғай облысы бөлімінің мүшесі болды.
1919 жылы Байтұрсынұлы Алашорда үкіметі атынан Мәскеуге Кеңес үкіметімен келіссөзге аттанды.
1919 жылы шілдеде РКФСР Халық Комиссарлар Кеңесі мен Қазақ әскери-революциялық комитеті төрағасының орынбасары болып тағайындалды.
Байтұрсынұлының ықпалымен Алашорда басшылары мен мүшелеріне Кеңес үкіметінің кешірімі жарияланды.
Байтұрсынұлы 1920 жылы В.И.Ленинге үкіметінің Қазақстанды басқару ісіндегі алғашқы қадамын қатал сынға алған хатын жолдады.
Байтұрсынұлы Қазревком мүшесі ретінде Қазақстанның Ресеймен шекарасының қалыптасу ісіне белсенді түрде араласты.
1920 жылғы тамызда құрылған Қазақ АКСР-і үкіметінің құрамына еніп, 1920–1921 жылдары Қазақ АКСР-і халық ағарту комиссары қызметін атқарды.
1922 жылы Өлкелік халық комиссариаты жанындағы Академиялық орталықтың, 1922–1925 жылы Халық ағарту комиссариаты ғылыми-әдеби комиссиясының, Қазақ өлкесін зерттеу қоғамының төрағасы болды.
Байтұрсынұлы түрлі мемлекеттік қызметке ат салыса жүріп, 1921–1925 жылдары Орынбордағы, 1926–1928 жылдары Ташкенттегі Қазақ халық ағарту институттарында қазақ тілі мен әдебиеті, мәдениет тарихы пәндерінен сабақ берді.
1928 жылы Алматыда Қазақ мемлекеттік педагогика институтының ашылуына байланысты ректордың шақыруымен осы оқу орнына профессор қызметіне ауысты.
1929 жылы 2 маусымда 43 Алаш қозғалысы қайраткерлерімен бірге тұтқынға алынып, Мәскеудегі Бутырка абақтысына жөнелтілді.
КСРО Халық комиссарлар кеңесі жанындағы ОГПУ «үштігінің» 1930 ж. 4 сәуірдегі шешіміне сәйкес Байтұрсынұлы ату жазасына кесілді.
1931 жылы қаңтарда ату жазасы 10 жылға концлагерь жазасына ауыстырылды.
1932 жылғы қарашада тағы да ату жазасына кесіліп, 1937 жылғы 8 қарашасында атылды.