Αρχαία Αθήνα: Συνοικισμός και Δράκοντας

Αθήνα: Από τη Βασιλεία στην Αριστοκρατία

• Η Αττική είχε φτωχό έδαφος, με οικισμούς να αναπτύσσονται σε περιοχές με δυνατότητα επιβίωσης.
• Στις πεδιάδες, οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία, ενώ στις ορεινές περιοχές με την κτηνοτροφία.
• Η εκτεταμένη ακτογραμμή βοήθησε στην ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου.
• Αργότερα, η Αττική ενώθηκε σε ένα κράτος με πρωτεύουσα την Αθήνα, έργο που αποδόθηκε στον Θησέα.
• Οι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Παναθήναια, την πιο λαμπρή γιορτή της Αθήνας, σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος.
• Οι Αθηναίοι ήταν Ίωνες, περήφανοι για την καταγωγή τους και δεμένοι με τον τόπο τους.

Συνοικισμός

• Οι Αθηναίοι, περισσότερο από άλλους Έλληνες, ζούσαν αγροτική ζωή από παλιά.
• Μέχρι την εποχή του Θησέα, οι Αθηναίοι ζούσαν διασπασμένοι σε μικρά κέντρα με χωριστά πρυτανεία και άρχοντες.
• Μόνο σε περίπτωση εξωτερικού κινδύνου πραγματοποιούσαν κοινή συνέλευση υπό τον βασιλιά.
• Κάθε οικισμός είχε ξεχωριστή πολιτική ζωή και αυτοδιοίκηση.
• Ο Θησέας ένωσε τους οικισμούς σε μία κοινή πολιτεία, την Αθήνα.
• Οι Αθηναίοι γιορτάζουν τα «Ξυνοίκια» προς τιμή της θεάς Αθηνάς από τότε.

Το Πολίτευμα

• Το πρώτο πολίτευμα της Αθήνας ήταν η βασιλεία, για την οποία γνωρίζουμε λίγα.
• Ο τελευταίος βασιλιάς, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν ο Κόδρος, ο οποίος θυσιάστηκε για να αποφευχθεί η σύγκρουση με τους Δωριείς.
• Η μεταβολή του πολιτεύματος έγινε ειρηνικά.
• Στο αριστοκρατικό πολίτευμα, συνέχισε να υπάρχει ο θεσμός του άρχοντα-βασιλιά με θρησκευτικές αρμοδιότητες.
• Ο επώνυμος άρχοντας ήταν υπεύθυνος για τη σύγκληση της Εκκλησίας του Δήμου.
• Ο πολέμαρχος ήταν αρμόδιος για στρατιωτικά θέματα.
• Οι έξι θεσμοθέτες ασχολούνταν με δικαστικά θέματα.
• Ο Άρειος Πάγος ήταν υπεύθυνος για την τήρηση των νόμων.
• Η Εκκλησία του Δήμου, ως συνέλευση όλων των Αθηναίων, απέκτησε μεγάλη σημασία αργότερα.

Κοινωνικές Εντάσεις

• Προβλήματα της καθημερινής ζωής προκαλούσαν εντάσεις.
• Οι έμποροι και οι βιοτέχνες, με αυξημένη οικονομική δύναμη από το θαλάσσιο εμπόριο, άρχισαν να αμφισβητούν την εξουσία των ευγενών.
• Οι χρεωμένοι αγρότες απαιτούσαν την κατάργηση των χρεών, με όσους δεν μπορούσαν να πληρώσουν να γίνονται δούλοι.
• Ο Κύλωνας προσπάθησε να καταλάβει την εξουσία το 632 π.Χ., αλλά απέτυχε και δραπέτευσε.
• Οι οπαδοί του κατέφυγαν ως ικέτες στους βωμούς των θεών, αλλά θανατώθηκαν, ένα γεγονός γνωστό ως «Κυλώνειον άγος».
• Οι Μεγαρείς κατέλαβαν τη Σαλαμίνα.
• Υπήρχαν αιτήματα για κατάργηση των χρεών και για σύνταξη γραπτών νόμων, καθώς οι μέχρι τότε νόμοι ήταν άγραφοι.
• Οι ευγενείς ανέθεσαν στον Δράκοντα το 624 π.Χ. να καταγράψει τους νόμους.
• Οι νόμοι του Δράκοντα ήταν πολύ αυστηροί, αλλά ήταν μια προσπάθεια επιβολής τάξης.

Οι Νόμοι του Δράκοντα

• Πολιτικά δικαιώματα δίνονταν σε όσους είχαν τη δυνατότητα να φέρουν όπλα.
• Εννέα άρχοντες και ταμίες εκλέγονταν από όσους είχαν περιουσία άνω των δέκα μνων.
• Ο Άρειος Πάγος ήταν φύλακας των νόμων και έλεγχε τους άρχοντες.
• Τα δάνεια συνάπτονταν με αντάλλαγμα την προσωπική ελευθερία, και η γη ήταν στα χέρια λίγων.

Σπάρτη

• Οι Δωριείς κατέλαβαν τη Λακωνική και ίδρυσαν ένα ισχυρό κράτος με κέντρο τη Σπάρτη.
• Σε μια προσπάθεια επέκτασης, συγκρούστηκαν και υπέταξαν τους Μεσσήνιους μετά από μακροχρόνιους πολέμους.
• Ισχυρός αντίπαλος της Σπάρτης ήταν και το Άργος.
• Μετά τους πολέμους αυτούς, η ζωή στη Σπάρτη άλλαξε και απομονώθηκε, αποκτώντας τη μορφή στρατοπέδου.

Κοινωνικές Τάξεις

• Στην εσωτερική ζωή του κράτους, πλήρη δικαιώματα είχαν οι Σπαρτιάτες, στους οποίους είχε μοιραστεί η γη.
• Κύριες ασχολίες τους ήταν τα πολιτικά πράγματα και η πολεμική τέχνη.
• Οι περίοικοι ασχολούνταν με το εμπόριο.
• Οι παλιοί κάτοικοι έγιναν δούλοι (είλωτες) και καλλιεργούσαν τη γη για τους Σπαρτιάτες.
• Ο φόβος μιας επανάστασης των δούλων ήταν πάντα υπαρκτός.

Πολιτειακοί θεσμοί

• Το πολίτευμα της Σπάρτης ήταν έργο του νομοθέτη Λυκούργου.
• Η πόλη είχε δύο βασιλείς, με περιορισμένες αρμοδιότητες ως θρησκευτικοί και στρατιωτικοί αρχηγοί.
• Την ουσιαστική εξουσία είχαν οι πέντε έφοροι, υπεύθυνοι για την άμυνα και τις εξωτερικές σχέσεις.
• Η γερουσία ήταν ένα συμβούλιο από 28 άτομα άνω των εξήντα ετών, που προετοίμαζε τα θέματα για την Απέλλα.
• Στη λαϊκή συνέλευση (Απέλλα) συμμετείχαν όλοι οι Σπαρτιάτες άνω των τριάντα ετών.

Αγωγή Νέων

• Τα παιδιά από την ηλικία των επτά ετών αναλαμβάνονταν από την πόλη.
• Έμεναν σε ομάδες, μαθαίνοντας να υπομένουν τη σκληρή ζωή και τις κακουχίες.
• Διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό.
• Τα κορίτσια εκπαιδεύονταν επίσης για να αποκτήσουν δυνατό σώμα και ηθικό χαρακτήρα, ώστε να γίνουν άξιες μητέρες.
• Για πολλά χρόνια η ζωή στη Σπάρτη συνεχίστηκε χωρίς σημαντικές αλλαγές, αφήνοντας ένα υπόδειγμα γενναιότητας.

Λακωνισμός

• Οι Σπαρτιάτες απέφευγαν τη φλυαρία και μιλούσαν σύντομα και περιεκτικά.
• Η διατύπωση μιας φράσης με λίγα λόγια και έξυπνο περιεχόμενο ονομάστηκε λακωνισμός.

Αθήνα: Πορεία προς τη Δημοκρατία

• Η καταγραφή των νόμων ικανοποίησε ένα μέρος των πολιτών.
• Το οικονομικό πρόβλημα που ανάγκαζε όσους δεν μπορούσαν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους να γίνουν δούλοι, προκαλούσε συνεχή αναταραχή.
• Το 594 π.Χ., οι Αθηναίοι επέλεξαν τον Σόλωνα να δώσει λύση στα δύσκολα προβλήματα της πόλης.
• Ο Σόλωνας κατάργησε τα χρέη και απελευθέρωσε αυτούς που είχαν γίνει δούλοι.
• Απαγόρευσε στο εξής να δανείζεται κάποιος με εγγύηση την προσωπική του ελευθερία.
• Η διάταξη αυτή ονομάστηκε σεισάχθεια.

Ο Σόλωνας και οι Νόμοι

• Οι άνθρωποι συνέχιζαν να παραπονιούνται για τους νόμους του Σόλωνα.
• Ταξίδεψε για εμπορικούς λόγους και για να δει τα αξιοθέατα στην Αίγυπτο, λέγοντας ότι δεν θα επιστρέψει πριν περάσουν δέκα χρόνια.
• Θεωρούσε πως δεν ήταν δίκαιο να μείνει και να δίνει εξηγήσεις για τους νόμους.

Κατάργηση της Προίκας

• Κατήργησε την προίκα στους γάμους.
• Ο γάμος γίνεται για να αποκτήσει το αντρόγυνο παιδιά και να ζήσουν όλοι μια όμορφη ζωή και αγαπημένη.

Διαίρεση των Πολιτών

• Ο Σόλωνας διαίρεσε τους πολίτες σε τέσσερις τάξεις με βάση το εισόδημα και όχι την καταγωγή.
• Διεύρυνε τον πολιτικό ρόλο της Εκκλησίας του Δήμου.
• Ίδρυσε την Βουλή των Τετρακοσίων.
• Δημιούργησε την Ηλιαία, ένα δικαστήριο στο οποίο συμμετείχαν με κλήρωση άτομα από όλες τις τάξεις, για καλύτερη απονομή της δικαιοσύνης.
• Με νόμο, στερούσε τα πολιτικά δικαιώματα από όσους δεν έπαιρναν θέση πάνω στα κοινωνικά και πολιτικά θέματα.
• Τα μέτρα του Σόλωνα ανακούφισαν τη λαϊκή τάξη και εξίσωσαν τους πλούσιους με τους ευγενείς.

Τυραννίδα

• Ο Πεισίστρατος, με τη συμπαράσταση του λαού, κατέλαβε την εξουσία και επέβαλε τυραννικό πολίτευμα.
• Ο Πεισίστρατος στέρησε από τους Αθηναίους ελευθερίες, αλλά συνέδεσε το όνομά του με σημαντικά εξωραϊστικά έργα.
• Μετά το θάνατό του, την εξουσία ανέλαβε ο γιος του Ιππίας, τον οποίο οι Αθηναίοι ανέτρεψαν το 510 π.Χ.

Οι Καινοτομίες του Κλεισθένη

• Μετά την πτώση της τυραννίας, οι δημοκρατικοί με αρχηγό τον Κλεισθένη προχώρησαν σε ενέργειες που θεμελίωσαν το δημοκρατικό πολίτευμα.
• Δημιούργησε δέκα φυλές, των οποίων τα μέλη προέρχονταν από διαφορετικές περιοχές της Αττικής.
• Η συγγένεια και η καταγωγή έπαψαν να παίζουν ρόλο στην πολιτική ζωή της Αθήνας.
• Αύξησε τη Βουλή κατά 100 μέλη και δημιούργησε τη Βουλή των Πεντακοσίων.

Γιατί Ψηφίστηκε ο Νόμος του Οστρακισμού

• Όταν ολοκληρώθηκαν αυτά, το πολίτευμα έγινε πολύ πιο δημοκρατικό από το αντίστοιχο του Σόλωνα.
• Πολλοί από τους νόμους του Σόλωνα είχαν αχρηστευθεί από το τυραννικό πολίτευμα, επειδή δεν εφαρμόζονταν.
• Ο Κλεισθένης, στην προσπάθειά του να ενισχύσει τη λαϊκή δύναμη, ψήφισε και τον νόμο του οστρακισμού.
• Ο κυρίαρχο σώμα έγινε πλέον η Εκκλησία του Δήμου, στην οποία λαμβάνονταν οι πιο σοβαρές αποφάσεις.
• Ο Κλεισθένης έκανε προσιτά στους πολίτες όλα τα αξιώματα και εξασφάλισε τη λαϊκή συνοχή.
• Θεωρείται ως ο θεμελιωτής του δημοκρατικού πολιτεύματος.
• Οι δημοκρατικοί θεσμοί αφύπνισαν το ενδιαφέρον του πολίτη για τα κοινά και επέφεραν σημαντική αλλαγή στον τρόπο ζωής της πόλης.

Εξερευνήστε την ιστορία της Αρχαίας Αθήνας, από τον συνοικισμό της Αττικής έως τους νόμους του Δράκοντα. Μάθετε για τις γιορτές των Παναθηναίων και τα κύρια αιτήματα των πολιτών πριν από τη σύνταξη γραπτών νόμων. Ανακαλύψτε τον ρόλο του Αρείου Πάγου και τις οικονομικές δραστηριότητες.