Araling Panlipunan 9: Pambansang Kaunlaran

Narito ang mga study notes batay sa iyong ibinigay na teksto:

• Ang modyul ay para sa Araling Panlipunan 9, Ikaapat na Markahan.

Paksa: Ang Pambansang Kaunlaran

• Ang layunin ay masuri ang mga palatandaan ng pambansang kaunlaran.
• Nais ng lahat ng bansa ang pag-unlad ng ekonomiya.
• Mahalaga ang papel ng bawat sektor ng ekonomiya sa pag-unlad.

Konsepto ng Pag-unlad

• Ayon sa Merriam-Webster Dictionary, ang pag-unlad ay pagbabago mula sa mababang kalagayan tungo sa mas mataas na antas ng pamumuhay.
• Ayon kay Feliciano R. Fajardo, ang pag-unlad ay progresibo at aktibong proseso, samantalang ang pagsulong ay bunga nito.
• Layunin ng mamumuhunan na lumikha ng maraming produkto.
• Ang pagsulong ay madaling makita at masukat.
• Ang pag-unlad ay naghahatid ng progresibong pagbabago sa pamumuhay.
• Ayon kina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith, may dalawang magkaibang konsepto ang pag-unlad: tradisyunal at makabago.
  • Tradisyunal na pananaw: Kailangang mapabilis ang output ng bansa kaysa sa paglaki ng populasyon upang tumaas ang income per capita.
  • Makabagong pananaw: Kailangan ng malawakang pagbabago sa buong sistema ng lipunan.

Kaunlaran ayon kay Amartya Sen at Dudley Seers

• Ayon kay Amartya Sen, ang kaunlaran ay maiuugnay sa teorya ng kakayahan.
• Ayon kay Propesor Dudley Seers, may pag-unlad kapag bumaba ang agwat ng mayaman at mahirap at may kasapatan sa pagkain, trabaho, edukasyon, serbisyong medikal, at panlipunan.
• Ang pagsulong ay unang hakbang upang magkaroon ng pagbabago sa lipunan na siyang dahilan ng pag-unlad ng bansa.

Palatandaan ng Pag-unlad

• Sa bawat yugto ng pag-unlad, kailangan ang malawakang pagbabago, produktibong lakas-paggawa, kapital, makabagong teknolohiya, at responsableng paglinang ng likas na yaman.
• Mga salik na makakatulong: Likas na yaman, yamang-tao, teknolohiya, at kapital.
• Ang paglago ng ekonomiya ay naipakikita sa paglaki ng kita ng bansa gamit ang Gross National Product (GNP) at Gross Domestic Product (GDP).
• Hindi angkop na panukat ang kabuuang halaga ng produkto at serbisyo dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita.

Human Development Index (HDI)

• Kabilang sa mga panukat na ginagamit maliban sa GDP at GNP.
• Tumutukoy sa pangkalahatang sukat ng kakayahan ng bansa na matugunan ang mahahalagang aspekto ng kaunlarang pantao.
• Pananda: kalusugan (haba ng buhay), edukasyon, at antas ng pamumuhay (gross national income per capita).
• Ang pagkakaroon ng maliit na populasyon at malaking income per capita ay nangangahulugan ng malaking kakayahan ng ekonomiya na matustusan ang pangangailangan ng mga mamamayan.
• Nilikha ang HDI upang bigyang pansin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad.
• Ang pinakaunang Human Development Report ay inilabas ng UNDP noong 1990.

Karagdagang Palatandaan ng Human Development Report

• Hindi pagkakapantay-pantay (Inequality-adjusted HDI): Matukoy kung paano ipinamamahagi ang kita, kalusugan, at edukasyon.
• Kahirapan (Multidimensional Poverty Index): Matukoy ang paulit-ulit na pagkakait sa kalusugan, edukasyon, at antas ng pamumuhay.
• Gender disparity (Gender Inequality Index): Sukatin ang puwang o gap sa pagitan ng mga lalaki at babae.
• Mahalagang bigyang pansin ang kaunlarang pantao tungo sa pagkamit ng malawakang pagbabago sa pamumuhay.

Mga Gampanin ng Mamamayan sa Pambansang Kaunlaran

• Mahalaga ang pagtutulungan ng lahat upang makamit ang kaunlaran.

• Mga estratehiya para makatulong ang mamamayan:

  • Mapanagutan: Tamang pagbabayad ng buwis at pakikialam.
  • Makapabilidad: Pagbuo o pagsali sa kooperatiba at pagnenegosyo.
  • Makabansa: Pakikilahok sa pamamahala at pagtangkilik sa mga produktong Pilipino
  • Maalam: Tamang pagboto at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran.

Sektor ng Agrikultura

• Isang kritikal na sektor na nangangailangan ng pansin ng pamahalaan.
• Hindi gaanong umaasa sa pag-aangkat.
• Bahagi ng agrikultura ang paghahalaman, paghahayupan, pangingisda, at paggugubat.

Gampanin ng Agrikultura

• Paghahalaman: Produksiyon ng palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako at abaka, gulay, halamanggubat, at halamang mayaman sa hibla.
• Paghahayupan: Pag-aalaga ng kalabaw, baka, kambing, baboy, manok, pato, at iba pa.
• Pangingisda: Komersiyal, munisipal, at aquaculture (pag-aalaga at paglinang ng mga isda).
• Paggugubat: Pinagkukunan ng plywood, tabla, at veneer.

Kahalagahan ng Agrikultura

• Tinitiyak na may makakain ang mga Pilipino.
• Pinagkukunan ng materyal para makabuo ng bagong produkto.
• Naghahatid ito sa bansa ng dolyar sa pamamagitan ng mga produktong iniluluwas.
• Maraming nagkakaroon ng trabaho sa sektor na ito.
• Pinagkukunan ng sobrang manggagawa mula sa sektor agrikultural patungo sa sektor ng industriya at paglilingkod.

Mga Suliranin sa Sektor ng Agrikultura

• Pagliit ng lupang pansakahan dahil sa paglaki ng populasyon at paglawak ng panirahan.
• Paggamit ng teknolohiya, kailangan ng makabagong kaalaman.
• Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran.
• Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sektor.
• Pagbibigay-prayoridad sa sektor ng industriya.
• Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal.
• Climate Change.

Suliranin sa Pangingisda

• Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na mangingisda kaya nakaaapekto at nakasisira sa mga korales.
• Epekto ng polusyon sa pangisdaan.
• Lumalaking populasyon sa bansa at kahirapan sa hanay ng mga mangingisda.

Suliranin sa Paggugubat:

• Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na sa kagubatan.kaya nagiing sanhi nan g pagbaha at naapektuhan ang pagkaubos ng watershed ,

Mga Batas na Nakatulong sa Sektor ng Paggugubat:

• Executive Order No. 263: Itinadhana ang community-based forest management.
• Republic Act 7586 (NIPAS Act): Kinikilala ang mga bahaging tubig at lupa na may kakaibang anyo.
• P.D. 705: Binigyang kahulugan ng kagubatan, ang paggamit ng kontrata, lisensiya atbp..
• DENR Administrative Order No. 92-27: Pangangalaga at pamamahala sa mga malumot na kagubatan.
• R.A. 7942: Lahat ng mga yamang mineral pampubliko at pampribadong lupa ng kagubatan ay bukas sa mga usaping pinansyal o teknikal.
• R.A. 7076: Nakatuon sa mas maraming trabaho sa industriya ng pagmimina.
• Executive Order 2870: Responsableng pagmimina.
• Presidential Decree: Itinadhana upang magkaroon at mapabuti ang mga katayuan.

Mga Patakaran at Programa ng Pamahalaan na Nakatuon sa Pangangalaga sa Sektor ng Paggugubat:

• Department of Environment and Natural Resource: Pamahalaan at pangalagaan ang kagubatan at panagutan sa pangangalagaan.

• One Manila at Green Peace Environment: Isinulong ang reforestation.

• Bureau Of Mines and Geo Sciences: Nagrekomenda ng mga patakaran at regulasyon at programmang nauukol sa paglilinang ng mineral at heolohiya sa DENR.

• Forest Management Bureau: Nagpapatupad ng Sustainable Forest Management Strategy.

• Community Livelihood Assistance Program: Itinuro sa mga mamamayan ang wastong paglinang sa mga likas na yaman.

• Ayon sa seksyon 68 ng PD 705 may 3 paraan ng iligal na pagtotroso:

  • pagputol, pagkuha, pagkolekta, at pag-alis ng kahoy o anumang produktong gubat sa lupang pampubliko nang walang kaukulang pahintulot.
  • pagputol, pagkuha, pagkolekta, at pag-alis ng kahoy sa lupang alienable at disposable, pampubliko, at pribado nang walang kaukulang pahintulot.
  • pagtataglay ng kahoy at produktong gubat ng walang legal na dokument.

Sektor ng Industriya:

• Sumasaklaw sa napakaraming gawaing pang-ekonomiya na tumutukoy sa gawaing pampabrika, pagmimina, konstruksiyon, at probisyon sa pangunahing serbisyo ng elektrisidad, gas at tubig.

Nahahati sa mga:

• Pagmimina: Kinakailangang tanggalin mula sa ilalim ng lupa ang mahahalagang mineral at iproseso upang gawing tapos na produkto.
• Pagmamanupaktura: Tumutukoy sa paggawa o pagproproseso ng mga produkto sa pamamagitan ng makina o manual labor.
• Konstruksiyon: Mga gawain tulad ng pagtatayo ng gusali, estruktura at iba pang land improvements bilang bahagi ng serbisyong publiko.

Serbisyong Pangkalahatan:

• Binubuo ito ng iba't ibang kompanya tulad ng kompanya ng koryente, gas, tubig at telekomunikasyon na ang pangunahing layunin ay matugunan ang pangangailangan.

• Naglilinang at nagpapaunlad ng mga yaman ng bansa gamit ang makabagong pamamaraan.

MGA Ahensya na tumutulong sa Sektor ng Paglilingkod

• Department of Labour and Employment( DOLE)
• Overseas Workers Welfare Administration( OWWA)
• Technical Education and Skills Development Authority( TESDA)
• Professional Regulation Commission (PRC)
• Commission on Higher Education (CHED)

Kahalagahan ng Sektor ng Paglilingkod

• Tinitiyak na makararating sa mga mamimili ang mga produkto mula sakahan o pagawaan, nagbibigay trabaho sa mga mamayan at tinitiyak na maayos ang pagiimbak at pagtitinda ng kalakal

• Nagsasaad ng mga mandato para sa pagsasaayos ng pinakamababang pasahod.

• Tumutukoy sa bayad sa isang manggagawa na katumbas ng isang araw na sahod kahit hindi pumasok sa araw ng pista opisyal.

• Karagdagang bayad sa manggagawa sa loob ng walong oras na trabaho sa araw na day off..

MGA BATAS NA NANGANGALAGA SA MGA KARAPATAN NG MANGGAGAWA

• Karagdagang bayad sa pagtatrabaho na lampas sa walong oras sa isang araw(Overtime Pay)

• Para sa Bawat empleyadong lalaki at asawa na manganak kung saan mayroong 4 ng mga araw ay maaaring makuha para magamit kung kailan kinakailangan

Batas na dapat sundin

• Republic Act No 6727
• Dagdang na bayad tuwing Pista Opisyal ang manggagawa.
• Extended Maternity Leave(105days)

Batay Din Kay Cleofe S Pastrana

• ang impormal na sektor ay nakatutulong sapagkat nakapagbibigay ito ng empleyo o trabaho sa mga mamamayan.

Article Ni Cielito Habito Sa Philippine Daily Inquirer(PDI)

• tinataya kabuuang bahagdan ng impormal na sektor sa (GDP) ay 40%.

• Mula naman kay Hedayet Ullah Chowdhury ayon sakanya nagpanap na impormal na sektor ay isang global phenomenon.

Mga batas pang-ekonomiya kaugnay sa impormal na sektor:

• Social REform At( 8425) para makaahon sa kahirapan ng mga pilipinong kasali sa impormal na sektor.

Seksyon ng R.A. 8425 na bumubuo sa Basic at dissadvantaged Sectors sa lipunang Pilipino

• Urban Poor( Mga nangungupahan sa low income

• kababaihan

• Mayroong mga batas na tumulong para sa mga kabilang sa sektor. -Technical Education(TESDA) . bilang ahensya ng gobyerno na itatag para makpag bigay nang edukasyong teknikal.

• Programang tulong ng pamahalaan para sa mga mamayang bumubuo sa sektoral

  • Dole integrated Livelihood program (DILP) -Self employment Assistance Kaunlaran( SEAL-K)

• Kalakalang Panloob -tumutukoy sa mga ng mga kalakal at mga produksiyon sa loob loob. Ang mga kalakal nil ay pinapahatid sa mga tindahan para ibenta.

• Kalakalang Panalabas nagpapalitan ang produksiyon ng mga mga ng mga pribadong negosyante sa ibang ibang.

Dalawang Prinsipyo

ComparativeAdvantage - -Makabubuti sa isang bansang lumikha kung saan matatamo niya sa Higit at unangkat na lamang ng produkto na kinahangan ng bansa na mas mura.

• Absolute advantage
  • sinasabi na ang isang bansa ay mas magalng pag gawasa paglilikha ng nag dudulot kita dahil gawa nila sa ilalim presyo.

Balanse(BOP)

• Balance - ito ang pagpapakita ng tala ng ibang bansa sa iba - ibang bahagi ng mundo.
• World Trade Organization(WTO) nagpapalakad tungkol pagkalakalan.
• Asia Pacific Economic - ay may layuning katigwasayan sa rehiyong Asya.
• association of Southeast Asian nation. Ito ay layunin na sa timog silangang asya( Indonesia, Malaysa, Pilipinas, Singapore at Thailand)
• Liberalisasyo: Ang mga dayuhan bangko ay para magpapalawak bangko sa Pilipinas
• Foreign trade Service crop:Layunin ay lubos na kilala na nakikilala Ang produkto ng bansa

Center For industrial competitiveness

• Naglulunsad -kailangan ng

• Tulong sa pakikalangin -Kalakalan

• Ang kalakalang nagawa nang bansa may nakakulong

• Mas pinaghusay Ang ating produksyon

• Ang mga produkto ay matatambok sa mga ang bansang mga lokal na -Maraming pang katulong na maiging maayos ang relasyon sa bansa.

• Pagtutuunan Ang bahaging gawa ang magagandahan na Kalagaran.

Sana makatulong ito sa iyong pag-aaral.