Әбілқайыр ханның өмірі мен қызметі

Әбілқайыр ханның өмірі мен қызметі

• Жастық шағында мұқтаждық көрген және Еділ қалмақтарымен болған қақтығыс кезінде тұтқынға түскен.
• XVII ғасырдың 90-шы жылдары мен XVIII ғасырдың басында қалмақ ханы Аюкеге қызмет еткен.
• XVIII ғасырдың басында батыл жауынгер және талантты қолбасшы ретінде танылған.
• 1707 жылы башқұрт көтерілісінде ресей әскерлеріне қарсы шайқаста жеңіске жеткен.
• 1709 жылы Шығыс Башқұртстанға қайта оралып, башқұрт ханы атанған.
• Жоңғар әскерінің Сырдың бойына басып кіруіне байланысты қазақ даласына оралуға мәжбүр болған.
• Башқұрт тағын иеленуі мен Ойрат тайпаларына қарсы сәтті әскери қимылдары Әбілқайырдың Орта және Кіші жүздердегі беделін арттырған.

Кіші жүздің ханы ретіндегі қызметі

• 1702-1723 жылдар аралығында қол астындағы қазақтардың Еділ қалмақтарының қоныстарына және Жайық казактарының станицаларына шабуылдарын басқарған.
• 1715 жылы Новошешминск казак станицасын өрттеп жіберген.
• 1717, 1719, 1720 жылдары қалмақтарға және Қазан уезіндегі елді мекендерге шабуыл жасаған.
• 1718, 1719, 1720 жылдары Жайық казак қалашығын қоршаған.
• XVIII ғасырдың екінші онжылдығында Қазан және Сібір губернияларындағы жергілікті билеушілермен дипломатиялық қарым-қатынас орнатқан.
• Қайып ханмен саяси одақтас болған, оның өлімінен кейін үлкен хан болған.
• 1719-1724 жылдары Ордасын Түркістан қаласында орналастырған және 1721 жылы Ташкент қаласын билеген.
• 1721 жылы казактар мен қалмақтардың шабуылына қарсы әрекет жасаған.
• 1722 жылы казак-орыстарға шабуыл жасап, қарымта ала алған.
• Жоңғар шапқыншылығы кезінде қазақ әскерлерінің бас қолбасшысы болған.

Хан сайлануы және жоңғар шабуылына қарсы күрес

• Жоңғарлардың Сырдың бойына басып кіруіне байланысты қазақ даласына оралып, қазақ халқына зор беделге ие болған.
• 1729/30 жылы үлкен хан Болат хан қайтыс болғаннан кейін таққа үміткер болған.
• Билердің қолдауын таппағанына байланысты хан болмаған.
• 18 ғасыр қазақ халқы үшін ауыр соғыс кезеңі болған, жоңғарлар шабуылы халықты күйзеліске ұшыратқан.
• Әбілқайыр Сайрам, Түркістан және Ташкент қалаларын жоңғарлардан қорғауға тырысқан.
• 1718 жылы Аякөзде жоңғарлармен қанды шайқас болған, себебінен қол жеңіліске ұшыраған.
• 1723 жылға дейін Түркістанда тұрған.
• 1726 жылы үш жүздің қазақтары оны хан етіп сайлаған.
• Кейін Ұлытау тауларында жоңғарларға қарсы шайқаста жеңіске жеткен.

Әбілқайыр хан туралы қосымша мәліметтер

• 1731 жылы Анна Иоановнаға хат жазған.
• 1710 жылы Кіші жүзде хан тағайындалған.
• Жас кезінен батылдығымен, дарынды әскербасы және білікті қолбасшы ретінде және жоңғар шапқыншылығына қарсы күресімен ерекшеленген.
• Ағылшын суретшісі Джон Кэстльдің сипаттамасы бойынша, Әбілқайыр сымбаттылығы, денсаулығы және садақ тарту қабілеті т.б. маңызды сипаттары бар.