Абай Құнанбайұлының өмірі

• Абай Құнанбайұлы - ұстаз, ақын, ағартушы, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, сазгер, аудармашы, саяси қайраткер әрі реформатор.
• Абай шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық және моральдық мәселелері көтерілген.
• Абай Шығыс пен Батыс мәдениетін жетік білген, әлем ойшылдарының еңбектерімен таныс болған.
• «Қара сөздері» философиялық трактаттар стилінде жазылған, тақырып ауқымдылығымен құнды.
• Абай Құнанбайұлы 1845 жылы 10 тамызда Қарқаралыда дүниеге келген және 1904 жылы 6 шілдеде Семей облысында қайтыс болған.

Шығу тегі және отбасы

• Абай Орта жүздегі Арғын тайпасының Тобықты руынан шыққан.
• Әкесі Құнанбай Өскенбайұлы өз заманында атақ-даңқы алысқа кеткен адам болған.
• Анасы Ұлжан да Арғын тайпасынан, Қаракесек руының қызы болған.
• Абайды кішкентай кезінен бастап Зере әжесі еркелетіп "Абай" деп атаған, осы есіммен тарихқа енген.
• Құнанбайдың Ұлжаннан туған төрт ұлының бірі Абай жастайынан ақылдылығы және қабілеттілігімен көзге түскен.
• Абайдың жұбайлары: Ділдә, Шүкіман (Әйгерім), Еркежан.
• Балалары: Ділдәдан Ақылбай, Хакімбай, Әбдірахман, Мағауия, Күлбадан, Райхан; Әйгерімнен Тұрағұл, Мекайыл, Ізкайыл, Кенже.

Білімі және қызметі

• 10 жасында Семейдегі Ахмет Риза медресесіне беріліп, төрт жыл оқыған.
• Медреседе шығыс классиктерімен танысып, Александр Пушкин, Михаил Лермонтов сияқты Батыс әдебиетінің өкілдерін зерттеген.
• 13 жасынан бастап ел ісіне араласып, билер үлгісінде шешен сөйлеуге жаттыққан.
• 1870 жылдардың басында Қоңыр Көкше еліне болыс болып сайланған.
• Халық тұрмысындағы мәселелерді шешуге күш салып, көркем сөзбен және өлеңмен насихат жүргізген.

Қоғамдық қызметі

• 1876–1978 жылдары Қоңыр-Көкше еліне болыс болған кезінде әділдік таразысын тең ұстауға тырысқан.
• Оның әділдігі халық арасында үлкен қолдауға ие болған, бірақ шонжарлар тарапынан қарсылыққа тап болған.
• Михаэлиспен, Долгополовпен, Леонтьевпен танысып, саяси-әлеуметтік көзқарастарын кеңейткен.
• 1886 жылы Семей облысы Статистика комитетінің толық мүшесі болып сайланған.
• 1885 жылы Шар өзенінің бойындағы Қарамола съезінде "Семей қазақтары үшін қылмысты істерге қарсы заң ережесін" әзірлеуге қатысқан.

Шығармашылығы

• Абай өлең жазуды 10 жасында бастаған.
• Шығармалары үш жүйемен өрбіген: төл өлеңдері, ғақлия (қара сөздері) және аудармалары.
• Абай өлеңдерінің басым бөлігі лирикадан құралған, поэма жанрына көп бойламаған.
• Шығыс және Батыс әдебиетінен аудармалар жасап, қазақ тілін байытқан.

"Қара сөздері"

• Абай Құнанбайұлының көркемдік, әлеуметтік, гуманистік және дінге көзқарастары терең білінген еңбегі — қара сөздері.
• 45 бөлек шығармадан тұратын қара сөздерінің тақырыптары әр алуан.
• Қара сөздері арқылы көркемдік сана мен философиялық сананы ұштастырған.
• 1918 жылы Семейде шыққан «Абай» журналында жарық көрген.

Абай лексикасы

• Абай тілінің негізі қазақтың жалпы халықтық сөйлеу тілі мен ауызша әдеби тілі болған.
• Лексика-фразеология қазынасы қазақтың төл сөздерінен, араб-парсы және орыс сөздерінен құралған.
• Абай тілі қазақ қоғамындағы өзгерістерді айқын көрсетеді.

Араб және парсы сөздерінің ықпалы

• Араб және парсы сөздерін Абай еркін қолданған.
• Араб-парсы сөздері дінге, оқу-ағартуға, өнер-білімге, әкімшілікке қатысты болған.
• «Қарасөздерінде» араб тілінде қалыптасқан атауларды қазақшаламай пайдаланған.

Орыс сөздерінің ықпалы

• Орыс тілі элементтерін жалпыхалықтық сөйлеу тәжірибесінен және орыс әдеби тілінен алған.
• Көпшілік сөздері әкімшілік, заң және шаруашылық салаларына қатысты болған.

Абай және Пушкин

• Абай – талғампаз әрі ойлы аудармашы.
• Александр Пушкин және Михаил Лермонтов шығармаларын қазақ тіліне аударған.
• Пушкиннің "Евгений Онегин" романынан үзінділерді қазақ тіліне тәржімалаған.
• Татьянаның хатын "Тәңірі қосқан жар едің сен" деп бастаған.

Музыкалық мұрасы

• Абайдың музыкалық мұрасы ауызша түрде сақталған.
• Әндері халықтың жүрегінде сақталуға лайық шығармалар болған.
• Мелодиялық және ырғақтық жақтарында жаңалықтар мен идеялық мазмұнының ашықтығымен ерекшеленеді.

Абайтану

• Абайтану – Абайдың өмірі мен шығармашылығын зерттейтін қазақ әдебиеттану ғылымының саласы.
• Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы мақалаларынан басталған.
• Ахмет Байтұрсынұлы Абайды "қазақтың бас ақыны" деп бағалаған.

Абайдың дінге көзқарасы

• Абайдың дінге көзқарасын бағалауда екі түрлі пікір болған: исламның қазақ ішінен шыққан өкілі және шығармашылығының әлсіз жағы деп қарау.
• Абай заманында қазақ даласында қос дінділік орын алған.
• Дін мәселелеріне қатысты ойлары антиклерикалдық бағытта болған.

Ақынның балалық шағы

• Абай Құнанбаев 1845 жылы Шыңғыс тауында дүниеге келген.
• Әкесі Құнанбай қажы тобықты руының ықпалды биі болған.
• Абай алғаш ауыл молдасынан, кейін Семейдегі Ахмет Риза медресесінде оқыған.
• 1903 жылы Семей полицмейстерінің бұйрығымен ақынның үйі тінтуге алынған.

Озық ойлы орыс зиялы қауымымен араласуы

• Дүниетанымының қалыптасуына орыс зиялы қауымының өкілдерімен араласуы әсер еткен.
• Айырықша ықпал еткендер: Евгений Михаэлис, А.Леонтьев, С. Гросс, А. Блек, П. Лобановский, Н. Коншин, Н. Долгополов.
• Олардың арқасында А.С. Пушкин, М.Ю. Лермонтов шығармаларымен танысқан.

Абай — ұлы ақын әрі ойшыл

• 1880 жылдардың ортасынан бастап ақын ретінде таныла бастаған.
• "Қара сөздерінде" XIX ғасырдың екінші жартысындағы қазақ халқының болмысы суреттелген.
• Қазақтардың кедейленіп, қайыршылық халге түсе бастауына алаңдаған.
• Егіншілікпен айналысуды, қолөнер кәсібін және сауда-саттық жасауды ұсынған.

Абай және халық ағарту ісі

• Жастарды имандылыққа, адамгершілікке, ғылым-білім үйренуге шақырған.
• Өсек, өтірік, мақтаншақ, еріншек, бекер мал шашпақтан аулақ болуға үндеген.
• Мектептерді көбейтуді, қыздардың да оқуын қолдаған.

Аудармашылық қызметі

• Лермонтовтың "Шайтан", "Дұға", "Қанжар" өлеңдерін қазақ тіліне аударған.
• Пушкиннің "Евгений Онегин" дастанының үзінділерін аударған.
• Крыловтың мысалдарын қазақ тіліне тәржімалаған.
• Абайдың аудармалары арқылы қазақ әдебиеті байытылған.

Абайдың Қазақстан тарихында алатын орны

• Абайдың есімі Шекспир, Пушкин, Гётелермен қатар тұрады.
• Ақынның мол мұрасы тек бір халықтың ғана емес, бүкіл адамзаттың рухани қазынасы саналады.
• Қазақстанда Абайдың есімімен көптеген елді мекендер мен көшелер аталған.

Абай туралы

• Мұхтар Әуезов Абай шығармашылығы туралы көптеген зерттеулер жазған.
• "Абай жолы" эпопеясы Абайдың өмірі мен шығармашылығын кеңінен ашады.