عفونت‌های باکتریایی و درمان آن‌ها

باکتری‌های گرم مثبت اسپوردار

• باکتری‌های گرم مثبت اسپوردار در میکروب‌شناسی گروهی تحت عنوان باسیل‌های گرم مثبت اسپوردار قرار می‌گیرند.
• این باکتری‌ها و جنس‌های موجود در این گروه، شکل میله‌ای دارند.
• واکنش گرم آن‌ها عمدتا مثبت است و دارای فرم مقاوم اسپور می‌باشند.
• اسپور، یک فرم مقاوم باکتری است که می‌تواند شرایط نامساعد مثل کمبود غذا، کمبود آب، درجه حرارت نامناسب و… را تحمل کند.
• به دلیل داشتن اسپور، این جنس‌ها خصوصیات متفاوتی نسبت به جنس‌ها و گروه‌های قبلی که فاقد اسپور بودند، دارند.
• دو جنس معروف در این گروه عبارتند از: باسیلوس‌ها و کلستریدیوم‌ها.
• هر دو جنس ویژگی‌های این گروه را دارا هستند و میله‌ای شکل و گرم مثبت و دارای اسپور می‌باشند ولی اختلافاتی هم دارند.

تفاوت باسیلوس و کلستریدیوم

• کلستریدیوم‌ها بی‌هوازی مطلق هستند و تنها در غیاب اکسیژن می‌توانند رشد کنند، جوانه بزنند و از حالت اسپور به حالت رویشی تبدیل شوند.
• اکسیژن برای آن‌ها سمی است و باعث مرگ می‌شود.
• باسیلوس‌ها هوازی هستند و برای رشد آن‌ها وجود اکسیژن ضروری است.
• هر دو جنس پراکندگی خوبی در طبیعت دارند و در اکثر جاها (آب، خاک، زمین‌های کشاورزی و زمین‌های بایر) وجود دارند.

باسیلوس‌ها

• باکتری‌های میله‌ای شکل هستند و فرم مقاوم اسپور دارند.
• برخی از گونه‌های بیماری‌زا در این جنس وجود دارد، مثل گونه معروف باسیلوس آنتراسیس (عامل بیماری سیاه زخم).
• گونه‌های غیر بیماری‌زا متعددی هم در این جنس قرار می‌گیرند.
• نام عمومی که به این باکتری‌های غیر بیماری‌زا نسبت می‌دهند، آنتراکویید به معنی شبیه آنتراسیس است.
• آنتراسیس و آنتراکوییدها از نظر مورفولوژی شبیه به هم می‌باشند و زیر میکروسکوپ، قابل تشخیص از هم نیستند.

تفاوت آنتراسیس و آنتراکوییدها

• آنتراسیس بیماری‌زا و آنتراکوییدها غیر بیماری‌زا هستند.
• آنتراسیس در دمای محیط نمی‌تواند رشد کند اما آنتراکوییدها می‌توانند رشد کنند.
• آنتراسیس برای رشد حتما نیاز به محیط کشت غنی شده با خون دارد اما آنتراکوییدها بدون حضور خون هم می‌توانند رشد کنند.
• واکنش رشته مروارید در مورد آنتراسیس مثبت و در رابطه با آنتراکوییدها منفی است.

باسیلوس آنتراسیس ( عامل بیماری سیاه زخم)

• دارای باسیل‌های درشت، فاقد حرکت، شکل کلی آن شبیه موی مجعد است، دارای کپسول، دارای ژلاتیناز، واکنش رشته مروارید در مورد این باکتری مثبت است.
• واکنش رشته مروارید چیست؟ باکتری باسیلوس آنتراسیس را اگر در محیط کشت حاوی پنی سیلین کشت دهیم، بعد از چند ساعت (6-8 ساعت)، نمونه گرفته و زیر میکروسکوپ مشاهده کنیم، باکتری که در حالت طبیعی به شکل باسیل و میله‌های درشت بوده، تبدیل به کره‌های درشت می‌شود، شبیه دانه‌های مرواریدی که پشت سر هم قرار می‌گیرند.
• دلیل این تغییر، حساسیت به پنی سیلین است؛ دیواره باکتری تخریب می‌شود و به شکل دانه‌های مروارید در می‌آید.

عوامل بیماری‌زایی

• کپسول
• توکسین

بیماری سیاه زخم

• بیماری مشترک بین انسان و دام است.

• در دامپزشکی اهمیت دارد و نیاز به مراقبت دارد.

• در انسان به سه شکل می‌تواند اتفاق بیافتد:

  • سیاه زخم پوستی: شایع‌ترین فرم است و در کتب قدیم با نام تاول بدخیم از آن یاد می‌شود. در اثر خراش، باکتری وارد بدن می‌شود؛ اگر به صورت اسپور باشد، تبدیل به فرم رویشی می‌شود. در محل ورود یک لکه کوچک قرمز رنگ به‌وجود می‌آید.
  • سیاه زخم تنفسی: (کتب قدیم، بیماری پشم‌فروشان) دوره کمون طولانی دارد، حداکثر تا دو ماه یا بیشتر می‌تواند دوره نهفتگی طول بکشد. در این مدت معمولا علائمی دیده نمی‌شود. اسپورها از راه استنشاق وارد و تبدیل به فرم رویشی می‌شوند.
  • سیاه زخم گوارشی: بسته به محل عفونت علائم می‌تواند متفاوت باشد.

تشخیص آزمایشگاهی سیاه زخم

• آزمایش مستقیم
• کشت

درمان، پیشگیری و کنترل سیاه زخم

• مقاوت نسبی به پنی سیلین در برخی باکتری‌ها دیده شده، اما باسیلوس آنتراسیس به پنی سیلین حساس است.
• آنتی بیوتیک‌های دیگری مثل داکسی سیکلین و سیپروفلوکساسین هم پیشنهاد می‌شود.
• مهمتر از درمان، پیشگیری و کنترل است.

سیاه زخم در دامپزشکی

• اگر دامی در اثر سیاه زخم مرد، نمی‌توانیم لاشه‌اش را به همان صورت در طبیعت رها کنیم.
• بلکه باید به طریقی بهداشتی دفن شود.

باسیلوس سرویوس

• باکتری‌های غیر آنتراسیس از نظر ویرولانس ظرفیت پایین‌تری دارند.
• مهم‌ترین آن‌ها باسیلوس سرویوس است که یک پاتوژن مهم در باسیلوس‌های غیر آنتراسیس است.
• می‌تواند بیماری‌هایی مانند گاستروانتریت، عفونت‌های چشمی و سپسیس ایجاد کند.
• فرم‌های استفراغی و اسهالی
• انتروتوکسینی که تولید می‌کند، به حرارت حساس است و شبیه انتروتوکسین ویبریو کلرا و اشریشیا کلی است.

کلستریدیوم‌ها

• باسیل‌های گرم مثبت هستند، بی‌هوازی اجباری و اسپور دارند.
• گونه‌های متعدد چه بیماری‌زا چه غیر بیماری‌زا در این جنس وجود دارد.

کلستریدیوم تتانی: عامل بیماری کزاز یا تتانوز

• اسپور انتهایی دارند و زیر میکروسکوپ به شکل باسیل‌های اصطلاحا چوب کبریتی یا باسیل‌های چوب طبل دیده می‌شوند.
• بی‌هوازی اجباری هستند و اسپورشان نسبت به خشکی و حرارت خیلی مقاوم است.
• در دمای 100 درجه سانتی‌گراد تا 1 ساعت می‌تواند تحمل کند.
• در زمین‌های کشاورزی، زمین‌های بایر، فضولات حیوانی، گرد و غبار، لباس‌ها، زندان‌ها، سربازخانه و خانه‌هایی که در مقالات روی آنها کار شده، تقریبا همه جا وجود دارد.

کزاز

• دو شکل عمومی اتفاق می‌افتد:
  • کزاز عمومی: دوره کمون معمولا یک هفته است، می‌تواند طولانی‌تر هم شود. هرچه دوره کمون طولانی‌تر شود، بیماری هم خفیف‌تر و ملایم‌تر است و بالعکس.
  • کزاز نوزادان: در نوزادان اتفاق می‌افتد، بیشتر در یک ماه اول عمر نوزاد.

تشخیص آزمایشگاهی کزاز

• آزمایش مستقیم
• کشت

درمان کزاز

• هدف اول از بین بردن سم است، نه باکتری.

کلستریدیوم بوتولینوم: عامل بیماری بوتولیسم

• مسمومیت غذایی حاد و کشنده است.
• از طریق خوردن غذاهای نیم‌پز حاوی سم این باکتری.
• در خاک، لجن، کف دریاچه، سبزیجات، میوه‌ها، علوفه‌ها خشک و روده برخی از جانوران وجود دارد.
• اولین بار در اثر خوردن سوسک اتفاق افتاد و از آن جا که لاتین سوسک بوتولوس است، این باکتری از آن زمان به بعد با نام بوتولیسم شناخته می‌شود.
• سم دو قسمتی (A, B) است و قسمت A، قسمت فعال این سم است.
• یک نوروتوکسین قوی است.
• در عرض 20 تا 30 دقیقه در دمای 80 درجه و در عرض 10 دقیقه در دمای 100 درجه نابود می‌شود.
• 1 میکروگرم از این سم برای کشتن 200000 موش آزمایشگاهی کافی است.

بوتولیسم

• چندین شکل دارد:

  • بوتولیسم غذایی: شایعترین نوع و اکثر افراد این نوع را می‌شناسند. دوره کمون 12 تا 36 ساعت.
  • بوتولیسم نوزادان: تشخیص، درمان، و پیشگیری مشابه با بوتولیسم غذایی است اما این نوع باکتری عمدتا از عسل منشا می‌گیرد (و در کودکان زیر یک سال خطرناک‌تر است)

• علائم بوتولیسم غذایی: اختلالات چشمی مثل پایین افتادن پلک‌ها، دو بینی و فلج تطابق. مشکلات گلو و حنجره مثل مشکلات بلع، تکلم، و تنفس. مشکلات ترشح بزاق.

تشخیص آزمایشگاهی بوتولیسم

• آزمایش مستقیم
• کشت

درمان و پیشگیری و کنترل بوتولیسم

• بهترین راه انتقال بوتولیسم مصرف کنسروجات است.
• کنسروها یک محیط بی‌هوازی حساب می‌شوند و حداقلاً اکسیژن در بین مواد غذایی وجود ندارد.
• مواد غذایی مانند کربوهیدرات در کنسرو وجود دارد.
• کنسرو رطوبت دارد.

کنسرو

• قبل از مصرف به مدت 20 دقیقه (از زمان جوش آمدن آب تا 20 دقیقه) بجوشانید تا سم باکتری از بین برود.
• هدف از بین بردن سم باکتری است.
• در دمای 80 درجه بعد از 20 تا 30 دقیقه و در دمای 100 درجه بعد از 10 دقیقه از بین می‌رود.
• برای اطمینان جوشانده شود.
• متاسفانه به دلیل باور غلط مردم نسبت به کنسروجات، میزان مرگ و میر ناشی از مصرف کنسرو آلوده بسیار زیاد است.

کلستریدیوم پرَفِرینگِنس

• می‌تواند منجر به عفونت بافت نرم، قاُنقاریای گازی، مسمومیت غذایی و سپتیسمی شود.
• تشخیص و درمان مشابه سایر عفونت‌ها است.