Krivično pravo - saučesništvo

• Saučesništvo se definiše kao oblik učešća više osoba u izvršenju jednog krivičnog dela, čime se naglašava zajednički aspekt kriminalnog delovanja. U ovom kontekstu, sve osobe koje doprinose izvršenju krivičnog dela svojim delovanjem, bez obzira na to da li su direktni izvršitelji ili posrednici, smatraju se saučesnicima. Ova klasifikacija uključuje različite uloge i stepene angažovanosti, čime se odražava složenost međuljudskih odnosa unutar kriminalnog delovanja.
• Kada se govori o organizovanom kriminalu, važno je napomenuti da on predstavlja jedan od najtežih oblika savremenog kriminala, koji uključuje učešće velikog broja osoba. Ovi kriminalni akti često su rezultat koordinacije i planiranja među zločincima, što dodatno komplikuje proces suđenja i dokazivanja krivice. Organizovani kriminal obuhvata razne aktivnosti, od trgovine drogama do trgovine ljudima i finansijskih prevara, sve u cilju sticanja profita na nelegalan način.
• Saučesništvo se, dakle, može smatrati posebnim oblikom izvršenja krivičnog dela koji se manifestuje kroz kolektivni kriminal. Ovaj oblik kriminala je poznat po tome što je opasniji od solitarnog delovanja, jer se snaga i resursi više pojedinaca udružuju, čime se potencijalno povećava broj i težina krivičnih dela. Ova kumulacija kriminalne energije ne samo da stvara veću opasnost za društvo, nego i otežava njegovo suzbijanje od strane pravosudnih i policijskih institucija.
• Kolektivni kriminal se dodatno karakteriše pojačanim društvenim rizikom koji proizlazi iz združenosti volja više osoba u zajedničkom izvršenju krivičnog dela. Ovo ne samo da povećava efikasnost krivičnih aktivnosti, već takođe komplikuje istražne postupke i dokaze o krivici. Kroz takvu organizaciju, pojedinci često razvijaju mehanizme zaštite i prikrivanja, što dodatno otežava identifikaciju saučesnika i razumevanje punog obima njihovog angažovanja.
• Društvena opasnost dela se svojom prirodom znatno povećava u slučajevima kada se saučesništvo manifestuje u okvirima organizovanog kriminala. Stoga, moderno krivično pravo posvećuje posebnu pažnju regulisanju materije saučesništva kako bi se obezbedila adekvatna pravna zaštita i efikasan progon svih učesnika. Zakonodavci prepoznaju potrebu za sveobuhvatnim pristupom koji obuhvata različite aspekte učešća i odgovornosti kako bi se obezbedila pravda i prevenirala buduća dela.
• U kontekstu Bosne i Hercegovine, zakoni detaljno regulišu saučesništvo u opštem delu krivičnih zakona. Ovi zakoni pružaju okvir za razumevanje kako se saučesništvo tretira unutar pravnog sistema, uključujući definicije, odgovornost i moguće kazne za uključene strane. U ovom pravnom okviru, akcent se stavlja na različite vrste saučesništva, kao i na faktore koji doprinose težini dela.
• Intenzitet i težina krivičnog dela se, bez sumnje, pojačavaju prisustvom saučesnika. U slučajevima kada više osoba deluje zajedno, snaga delovanja se može multiplicirati, čime se stvaraju uslovi za ozbiljnije posledice. Ova specifičnost saučesništva čini ga jednim od ključnih elemenata u istraživanju i razumevanju krivičnog prava, jer zahteva detaljan pristup analizi pojedinačnih uloga i njihovog uticaja na ukupno delovanje grupe.
• Pravna teorija često ističe da saučesništvo samo po sebi nije nužno protupravno, već se njegov karakter protupravnosti oblikuje kroz kontekst delovanja i rezultate koja ta aktivnost proizvodi. Ova distinkcija je značajna jer omogućava pravnicima i sudijama da sagledaju širu sliku, uzimajući u obzir okolnosti koje su dovele do krivičnog dela i uloge pojedinaca unutar tog procesa. Pravno shvatanje saučesništva se stoga razvija u skladu sa stručnim, pravnim i društvenim tumačenjima, čime se stvara složila mreža odgovornosti i pravde.
• Uzak fokus na saučesništvo u okviru krivičnog dela omogućava bolje razumevanje složenosti i dinamike kriminalnog ponašanja. Uz zakonsku regulativu, važno je i dalje razvijati teorije koje se bave ovom temom, kako bi se osiguralo da pravosudne institucije mogu efikasno da reaguju na izazove koje postavlja organizovani i kolektivni kriminal na savremenom društvu.

Objektivna strana saučesništva

• Sa objektivne strane, bitno je da sve radnje saučesnika doprinose ostvarenju krivičnog dela i nastupanju zabranjene posledice sa uzročnom vezom.

Subjektivna strana saučesništva

• Sa subjektivne strane, svaki pojedini saučesnik mora biti svestan zajedničkog delovanja sa drugim osobama usmerenog na učinjenje određenog krivičnog dela.
• Za saučesništvo je nužno da saučinitelji znaju jedni za druge, a podstrekač i pomagač znaju za učinitelja.
• Lično poznanstvo između saučesnika nije nužno za postojanje saučesništva.
• Svaki saučesnik treba da zna da pored njega u učinjenju krivičnog dela učestvuju i druge, određene osobe, što uključuje i učinitelja krivičnog dela.
• Saučesništvo postoji samo uz subjektivnu i objektivnu vezu između više osoba koje doprinose ostvarivanju posledice krivičnog dela.
• Frank smatra da saučesnički doprinos može biti ostvaren i nečinjenjem, pod uslovom da postoji dužnost aktivnog delovanja..

Oblici saučesništva

• Moguće je razvrstati učestvovanje više osoba u izvršenju krivičnog dela na više načina.
• Kada dve ili više osoba zajednički učine krivično delo neposrednim poduzimanjem radnje učinjenja ili nekom drugom radnjom kojom na odlučujući način doprinose učinjenju tog krivičnog dela, govorimo o saučiniteljima.
• Svaka osoba koja navodi drugu osobu na učinjenje krivičnog djela smatra se podstrekačem.
• Ukoliko jedna ili više osoba pomažu učinitelju u njegovoj radnji izvršenja krivičnog dela, radi se o pomaganju.
• Krivično zakonodavstvo prepoznaje tri oblika saučesništva: saučiniteljstvo, podstrekavanje i pomaganje.
• Sve vrste saučesnika mogu biti zastupljene kod učinjenja jednog djela, ali ih to ne obavezuje budući da je saučesništvo fakultativno u procesu ostvarenja krivičnog djela.

Pravna teorija o diobama saučesništva

• Prema vremenu poduzimanja radnje, saučesništvo se deli na: ono koje prethodi radnjama učinitelja (concursus antecedens), ono koje se dešava u trenutku učinjenja krivičnog djela (concursus concomitans) i ono posle učinjenja krivičnog djela (concursus subseqens).
• Prema vrsti poduzete radnje, vrsti činjenja ili nečinjenja, saučesništvo može biti aktivno (concursus positivus) ili negativno (concursus negativus).
• Prema mogućnosti ostvarenja, saučesništvo može biti fakultativno (concursus facultativus) ili obavezno (concursus necessarius).
• Prema karakteru i stupnju subjektivne veze između saučesnika postoje različite podele.
• Saučesništvo je institut opšteg dela krivičnog prava fakultativnog karaktera, što znači da u procesu ostvarenja krivičnog dela ne mora obavezno učestvovati više osoba.
• Izuzetak od ovog pravila postoji u slučaju nužnog saučiniteljstva gde krivičnog dela uopšte nema ako zakonom propisanu radnju nije poduzelo dve ili više osoba.
• Razlikuju se obično saučesništvo, saučesništvo po prethodnom sporazumu i saučesništvo svoje vrste - sui generis.
• Pravna teorija razlikuje saučesništvo u užem i širem smislu, gde u užem smislu čine podstrekavanje i pomaganje, dok u širem smislu ulazi i saučiniteljstvo.
• Saučesništvo je moguće samo dok delo nije dovršeno, odnosno, dok posledica dela nije nastupila.
• Kod trajnog krivičnog dela saučesnik može da poduzme svoju radnju samo dok traje protupravno stanje koje je izazvano radnjom krivičnog dela.
• Kod složenog krivičnog dela saučesništvo je moguće samo dok nije ostvareno biće drugog krivičnog dela koje ulazi u ovu konstrukciju na bazi prividnog realnog sticaja.
• Kod krivičnih dela doticaja, saučesnik ne može da odgovara za prethodno krivično delo u kome je bio podstrekač ili pomagač i za delo koje se sa njim nalazi u doticaju budući da odgovara samo za prethodno delo.
• Mogući su idealni i realni sticaj podstrekavanja i pomaganja ako jedna osoba sa jednom (idealni) ili sa više (realni) radnji stvara odluku za učinjenje više krivičnih djela ili ako pomaže u učinjenju više krivičnih djela.
• Moguć je i sticaj raznih oblika saučesništva ako se na različite načine učestvuje u učinjenju više krivičnih djela.
• Ako se radi o produženom krivičnom delu sa različitim oblicima učestvovanja u pojedinim delima, onda se uzima u obzir najteži oblik saučesništva za kvalifikaciju djela.
• Ne može postojati sticaj između pojedinih oblika saučesništva u učinjenju istog krivičnog djela, već se odgovornost saučesnika utvrđuje prema najtežem obliku učešća u ostvarenom krivičnom djelu.
• Saučiniteljstvo konzumira podstrekavanje i pomaganje, a podstrekavanje konzumira pomaganje.
• Krivično zakonodavstvo u Bosni i Hercegovini na poseban način određuje saučesništvo pravnih osoba u učinjenju krivičnog djela.
• Za postojanje saučesništva pravnih osoba potrebno je da dve ili više pravnih osoba saučestvuju u učinjenju krivičnog djela.
• U tom slučaju svaka od njih je odgovorna za djelo koje je učinitelj učinio u ime, za račun ili u korist pravne osobe.
• Svaka pravna osoba odgovara za učinjeno krivično djelo i kažnjava se propisanom kaznom u zakonu kao da je ona jedino odgovorna za to djelo.

Pravna priroda saučesništva

• Postoje dve osnovne teorije o pravnoj prirodi saučesništva: teorija akcesornosti i teorija o samostalnoj prirodi saučesništva.
• Akcesorna ili monistička teorija smatra da je krivično djelo rezultat dejstva svih saučesnika (zajedničko djelo).
• Posledicu krivičnog djela prouzrokuje učinitelj, ali uz sudjelovanje ostalih saučesnika.
• Učinitelj realizuje djelo koje svi učesnici hoće, ali oni se pojavljuju kao učesnici u delu drugoga, u delu učinitelja.
• Postojanje saučesništva ovisno je od učinitelja krivičnog djela, odnosno, od poduzimanja radnje učinjenja od strane učinitelja.
• Ako nema učinitelja ili ako učinitelj nije ni pokušao da učini krivično djelo, nema saučesništva.
• Krivnja učinitelja se prenosi i na ostale saučesnike, oni je pozajmljuju od njega.
• Da li će saučesnici biti odgovorni ili ne, ovisi od učinitelja kao autora djela, tj. od toga da li će on poduzeti radnju učinjenja ili ne.
• Krivnja saučesnika ovisit će od toga šta je učinitelj svojom radnjom prouzrokovao i do kog stadija je došao učinitelj u svojoj kriminalnoj aktivnosti.
• Akcesorna teorija je nastala u Njemačkoj u drugoj polovini 19. stoljeća pod uticajem indeterminizma.
• S obzirom da ovisnost saučesnika može biti izražena u raznim stupnjevima, to postoji više varijanti ovog shvatanja, a to su limitirana akcesornost, ekstremna akcesornost, hiperekstremna akcesornost i minimalna akcesornost.
• Prema teoriji limitirane akcesornosti za postojanje krivnje saučesnika potrebno je da je učinitelj poduzeo radnju krivičnog djela, i da je ta radnja bila protupravna.
• Prema teoriji o ekstremnoj akcesornosti za postojanje krivnje saučesnika potrebno je da budu ostvareni svi opći elementi krivičnog djela, tj. da je učinitelj postupao sa krivnjom.
• Krivnja saučesnika ne samo da ovisi od krivnje učinitelja, već i svih okolnosti objektivne i subjektivne prirode koje postoje kod učinitelja, poznata je i teorija hiperekstremne akcesornosti.
• Teoretičari koji smatraju da je za postojanje saučesništva da su ostvarena bitna obilježja nekog krivičnog djela, a ne i njegova protupravnost, primenjuju teoriju minimalne akcesornosti.
• Pluralistička teorija svakog učesnika u učinjenju krivičnog djela tretira kao samostalnog učinitelja krivičnog djela.
• Smatra se da je svaki saučesnik ostvario djelo, tako da postoji onoliko krivičnih djela koliko je bilo i saučesnika.
• Svaki saučesnik odgovara neovisno od učinitelja djela i drugih saučesnika.
• Radnje svih saučesnika su istog kauzalnog značaja za ostvarenje krivičnog djela, one su jednake vrijednosti, te se ne može praviti razlika između učinitelja i ostalih saučesnika.
• U suvremenom krivičnom pravu najviše je zastupljena teorija o ograničenoj (limitiranoj) akcesornosti saučesništva, dopunjena elementima teorije o samostalnoj prirodi saučesništva.
• Krivično djelo učinjeno od strane više osoba/saučesnika, smatra se kao jedno djelo koje je nastalo kao rezultat zajedničkog dejstva učinitelja i saučesnika.
• Ne postoji veći broj krivičnih djela, no jedno jedinstveno u čijem je ostvarenju učestvovalo više osoba, pri čemu je učinitelj neposredno prouzrokovao posljedicu, a ostali doprinijeli radnji učinjenja.
• Odgovornost saučesnika nije samostalna, već je vezana za radnju učinitelja krivičnog djela. Saučesnici mogu odgovarati ukoliko je učinitelj poduzeo radnju krivičnog djela, bez obzira da li je djelo ostvareno ili je ostalo u pokušaju.
• Od načela akcesorne odgovornosti saučesnika postoji jedan opći i nekoliko posebnih izuzetaka.
• Opći izuzetak predstavlja odgovornost podstrekača za neuspjelo podstrekavanje u odnosu na teža krivična djela.
• Posebni izuzeci su predviđeni u slučajevima gdje su radnje podstrekača i pomagača kažnjive kao samostalna krivična djela..
• Odredbe o kažnjivosti saučesnika, osnov kažnjivosti saučesnika se nalazi u samoj radnji saučesnika jer ona stimulira učinjenje krivičnog djela ili olakšava učinjenje krivičnog djela.
• Samom radnjom saučesnika je neophodna pretpostavka za njihovu kažnjivost jer je njen osnov u zajedničkom činjenju krivičnog djela.

Krivnja saučesnika

• Krivnja saučesnika temelji se na uračunljivosti i umišljaju, odnosno nehatu, kao i kod učinitelja djela i postoje izvjesne razlike koje se ne odnose na sadržinu njenih elemenata, već na oblike njenog ispoljavanja.
• Učinitelj djela uvijek odgovara za krivično djelo koje je učinjeno sa umišljajem, a za nehat samo kada je to zakonom određeno.
• Podstrekač i pomagač odgovaraju samo kada su krivično djelo učinili sa umišljajem.
• Krivnja saučesnika je osobne prirode.
• Svaki saučesnik odgovara samostalno i osobno.
• Odgovornost jednog saučesnika ne ovisi od odgovornosti niti od odgovornosti ostalih saučesnika.
• Krivnja saučesnika je vezana za poduzimanje radnje učinjenja od strane učinitelja djela, ali ona nije vezana za njegovu krivnju, kao ni za krivnju ostalih saučesnika.
• Krivnja saučestnika se temelji na dva principa: svako odgovara u granicama svoga umišljaja i da iznad toga ne može, i svako odgovara do granice ostvarenog od strane učinitelja, ali ne i ispod toga.
• Saučesnici su krivi samo za umišljajno sudjelovanje u učinjenju krivičnog djela.
• Njihova krivnja postoji samo u granicama njihovog umišljaja.
• Saučesnik će biti kriv za posljedicu koju je prouzrokovao učinitelj samo onda ako je ona obuhvaćena njegovim umišljajem i to u onom obliku u kojem ju je on predvidio.
• Ukoliko učinitelj ostvari teže delo iste vrste od onoga koje je obuhvaćeno umišljajem saučesnika, tada saučesnik neće odgovarati za to teže djelo, već za ono lakše koje je po njegovom umišljaju trebalo da bude ostvareno.
• Svaka teža posledica koja proizađe iz osnovnog dela (kvalificiranog dela) ili naručitih okolnostima mogu da se pripišu nehatu.
• Učinitelj djela može učiniti više ili manje od onoga što je saučesnik htio.
• Ako se dogodi da učinitelj učini manje od onoga što je obuhvaćeno umišljajem saučesnika, tada govorimo o negativnom kvantitativnom ekscesu, i odgovornost saučesnika bit će određen time što je učinitelj učinio ili pokušao učiniti, a ne i za ono što je bilo obuhvaćeno njegovim umišljajem.
• Ako se učini sasvim drugačija aktivnost, djelatnošću poduzeta neistorodna sa onom djelatnošću poduzetnik u ovom slučaju će za takvo djelo odgovarati samo učinitelj, ali ne i saučesnici.
• Zakoni kažu da se osobni odnosi, svojstva i okolnosti uslijed kojih zakon isključuje krivnju ili dozvoljava mogućnost oslobođenja od kazne ili ublažavanje kazne, mogu uzeti u obzir samo onom učinitelju, saučinitelju, podstrekaču ili pomagaču kod koga se takvi odnosi, svojstva i okolnosti nađu.
• Ova zakonska odredba se u biti sastoji u ograničavanju efekata akcesornosti.
• Osobne okolnosti učinitelja su okolnosti osobne prirode i vezane su isključivo za određenog učinitelja.
• Razlikujemo osobne okolnosti učinitelja koje su prenosive i one koje nisu.
• Strogo osobneokolnosti učinitelja su okolnosti čisto personalnog karaktera, i utiče na njegovu krivičnopravnu poziciju.

Učiniteljstvo i saučiniteljstvo

• Postoje tri forme učiniteljstva: neposredno, posredno i saučiniteljstvo.
• Utvrditi pojam učiniteljstva i učinitelja.
• Učiniteljstvo je osnovni oblik sudjelovanja neke osobe u ostvarenju krivično-pravne posljedice (kada samo jedna osoba čini krivično djelo).
• Učinitelj je, prema tome, ona osoba koja poduzima radnju učinjenja i prouzrokuje posljedicu krivičnog djela.
• Učiniteljstvo se ograničava na poduzimanje onih radnji koje su u opisima zakonskih bića krivičnih djela određene kao radnje učinjenja djela.
• Radnja učinjenja može se ostvariti tjelesnim pokretom (činjenjem ili nečinjenjem) neposredno ili posredno, tj. stavljanjem u pokret bilo koje vrste energije, upotrebom životinjske snage, pa čak i upotrebom neke druge osobe.
• Postoje dva različita modela pojma učiniteljstva i učinitelja krivičnog djela, i to: 1) monistički model utemeljen na ekstenzivnom shvatanju pojma učinitelja, tj. učiniteljstvo u širem smislu i 2) dualistički model utemeljen na restriktivnom pojmu učinitelja, tj. učiniteljstvo u užem smislu.
• Učiniteljstvo u širem smislu negira saučesništvo, jer obuhvata sve osobe koje na bilo koji način učestvuju u ostvarenju jednog djela.
• Uči pojam učiniteljstva proizlazi iz akcesorne koncepcije o saučesništvu, prema kojoj postoji bitna razlika između djelatnosti učinitelja i ostalih učesnika.
• Krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine usvaja uži pojam učiniteljstva budući da razlikuje pojam učinitelja od saučesnika (podstrekača i pomagača).
• Ali, učinitelj može učiniti krivično djelo zajedno s drugom osobom i tu se može raditi o saučiniteljstvu kao jednom od oblika saučesništva.

Posredno učiniteljstvo

• U praksi su moguće situacije da se jedna osoba posluži drugom osobom kao sredstvom za učinjenje krivičnog djela
• Da jedna osoba ne ostvaruje sama krivično djelo, već za to koristi drugu osobu kao svoje oruđe ili sredstvo učinjenja.
• Jedna osoba, moglo bi se reći, koristi se tuđim rukama za učinjenje svog krivičnog djela.
• Posredni učinitelj se pojavljuje kao intelektualni i voljni učinitelj koji, istina, ne poduzima neposredno fizički akt učinjenja.
• Posredno učiniteljstvo ne predstavlja saučiniteljstvo, s obzirom da kod saučinitelja mora postojati svijest i volja o zajedničkom učinjenju djela, što kod posrednog učiniteljstva nije slučaj.
• Institut posrednog učiniteljstva, prema tome, nije neophodan.
• Posredni učinitelj mogu biti ispunjeni određeni uvjeti kako na strani posrednog učinitelja, tako i na strani neposrednog učinitelja.
• U njemačkoj krivičnopravnoj teoriji uvjeti na strani posrednog učinitelja su sljedeći: posredni učinitelj može biti samo ona osoba koja može biti i učinitelj određenog krivičnog djela.
• To znači da posredni učinitelj mora posjedovati sve subjektivne pretpostavke kažnjivosti kao što su uračunljivost i vinost, ali i traženo osobno svojstvo učinitelja kod delicta propria;
• Umišljaj posrednog učinitelja mora obuhvatiti sve objektivne okolnosti dijela, tj. radnju, uzročnu vezu i posljedicu.
• Neposredni učinitelj, takođe, mora imati svijest o tome da koristi drugu osobu kao sredstvo za učinjenje krivičnog djela.
• Objektivna strana radnje učinjenja posrednog učinitelja sastoji se u takvom djelovanju na neposrednog učinitelja da ovaj učini krivičnog djelo bez da će za njega biti kriv, jer se, na primjer, nalazi u zabludi.
• Posredni učinitelj će krivično odgovarati za svoje umišljajno prouzrokovano objektivno ponašanje neposrednog učinitelja.
• Krivično djelo posrednog učiniteljstva smatraće se dovršenim kada su ispunjenji svi elementi u biću određenog krivičnog djela.
• Pokušaj krivičnog djela započinje radnjom posrednog učinitelja i završava kada neposredni učinitelj poduzme radnju učinjenja krivičnog djela.
• Uvjeti na strani neposrednog učinitelja glasi: neposredni učinitelj ne djeluje protupravno, kod neposrednog učinitelja nedostaje umišljaj ili subjektivna strana krivičnog djela.
• Pravna teorija razlikuje više oblika posrednog učiniteljstva.
• Prvi slučaj kada postoji posredno učiniteljstvo naziva se nesvjesno i nevoljno oruđe
• Drugi slučaj posrednog učiniteljstva naziva se svjesno i voljno oruđe (dolozno, umišljajno oruđe.
• Treći slučaj posrednog učiniteljstva naziva se nenamjerno dolozno oruđe (dolozno sredstvo bez potrebne namjere.
• Četvrti slučaj posrednog učiniteljstva naziva se nekvalificirano dolozno oruđe.
• Peti slučaj posrednog učiniteljstva postoji u slučajevima organiziranog aparata moći.
• Postoje određene situacije u kojima posredno učiniteljstvo nije moguće.
• Saučiniteljstvo u smislu čl. 29. KZ BiH, čl. 31. KZ FBiH i čl. 31. KZ BDBiH postoji kada više osoba učestvuje u učinjenju krivičnog djela ili poduzimajući što drugo “na odlučujući način" doprinosi zajedničkom učinjenju krivičnog djela.
• KZ RS u čl. 23. na malo drukčiji način određuje saučiniteljstvo, te prema odredbi ovog člana saučiniteljstvo postoji kada više osoba učestvovanjem u radnji učinjenja ili "na drugi način” zajednički učine krivično djelo.
• Saučiniteljstvo je, dakle, svjesno i voljno zajedničko učestvovanje u poduzimanju djelatnosti kojima se čini krivično djelo..
• Prema teoriji, saučinitelj je osoba koja sudjelovala u radnji učinjenja zajedno sa nekom drugom osobom, koja je bila je u stanju sam učiniti. lazarevic smatra je saučiniteljstvo svjesno i voljno zajedničko ostvarenje radnju učinjena i svi su ostali elementi biti na strani poduzimatelja.
• Jedan ne sprovede iz sudske prakse kao radnju uzimanja sa više članova, mora svi posjedovati ona svoja stajališta.
• Obzirom da svaka osoba postoji više vrsta sa kojima u sudskoj praksi, u radnji učinjenja.
• U teoriji, može postajati da se radi podijelila ili izmijenila te u vezi može dokazati te odgovornosti za koji je sauč initelj radi prenosivi je da odvojiti.
• Saučinitelj u učinjenju krivičnog djela može učestvovati sa dvije vrste radnji.
• U tom slučaju izjavljuje da su odnose samo primjenit da su i izjavu izraziv razloga prenoseći.
• Najpoznatije to što nije učestvovao koji daje značaja se ostvari.

Objektivna strana saučesništva

• Sa objektivne strane, ključno je da se razume kako sve radnje koje preduzimaju saučesnici imaju značajan uticaj na realizaciju krivičnog dela. Ove radnje ne smeju biti izolovane, već moraju biti koordinisane i usmerene ka istom cilju, kako bi se omogućilo da dođe do nastanka zabranjene posledice. Uzročna veza je suštinska komponenta, jer bez nje ne može se utvrditi da li su saučesnici zaista doprineli postizanju željenog ishoda. Ovo se posebno odnosi na situacije kada je neophodno dokazati krivicu, gde sve aktivnosti moraju biti jasno povezane sa finalnim delom koje je bilo zabranjeno zakonom.

Subjektivna strana saučesništva

• Sa subjektivne strane, svaki pojedini saučesnik mora biti svestan zajedničkog delovanja sa drugim osobama usmerenog na učinjenje određenog krivičnog dela. Ova svest je ključna, jer podrazumeva razumevanje dinamičkog odnosa između saučesnika i njihove zajedničke namere da izvrše krivično delo. Ovaj aspekt saučesništva naglašava važnost grupne kohezije i međusobnog delovanja, gde svaki član grupe doprinosi operaciji na svoj način.
• Za saučesništvo je nužno da saučinitelji znaju jedni za druge, a podstrekač i pomagač znaju za učinitelja. Bez te međusobne svesti, teško je govoriti o pravom saučesništvu. Ovaj deo procesa uključuje ne samo fizičku prisutnost saučesnika, već i poznavanje njihovih uloga unutar kriminalne radnje, što može uključivati različite stepeni odgovornosti i vrsta doprinošenja samom kriminalnom činu.
• Lično poznanstvo između saučesnika nije nužno za postojanje saučesništva. To ukazuje na to da čak i kada saučesnici nisu prethodno poznati, mogući su incidenti kada su se udružili na osnovu zajedničkih interesa ili izoštrenih potreba. Ova situacija stavlja fokus na delovanje koje proizilazi iz zajedničkog cilja, a ne na lične odnose ili prethodnu interakciju.
• Svaki saučesnik treba da zna da pored njega u učinjenju krivičnog dela učestvuju i druge određene osobe, što uključuje i učinitelja krivičnog dela. Ova svest pomaže u stvaranju jedne usklađene grupe koja deluje prema unapred definisanom planu, ali takođe stvara i osjećaj odgovornosti jer svaki pojedinac razume da njihova akcija direktno doprinosi zajedničkom cilju. Osobe koje učestvuju u saučesništvu moraju biti jasne u svom razumevanju o tome ko su ostali članovi i koja je uloga svake od njih u celokupnoj operaciji.
• Saučesništvo postoji samo uz subjektivnu i objektivnu vezu između više osoba koje doprinose ostvarivanju posledice krivičnog dela. Subjektivna veza se odnosi na mentalnu i emocionalnu komponentu koja prožima međusobne odnose saučesnika, dok objektivna veza označava fizičku i praktičnu interakciju. Ta kombinacija ovih veza osigurava stabilnost i koherentnost u okviru izvršavanja krivičnih radnji i formira osnovu za pravnu odgovornost.
• Frank smatra da saučesnički doprinos može biti ostvaren i nečinjenjem, pod uslovom da postoji dužnost aktivnog delovanja. Ova perspektiva ukazuje na to da pasivnost ili nečinjenje mogu biti jednako značajni kao i aktivno delovanje, posebno u okolnostima gde neko ne odrađuje svoju ulogu koja bi inače bila od ključne važnosti za sprečavanje izvršenja krivičnog dela. Ovo izaziva razumevanje odgovornosti koje se ne može lako odbaciti; svaki član grupe može imati određene obaveze koje, ukoliko se ne ispune, mogu doprineti ne samo uspehu krivičnog dela, već i proširiti kapacitet za krivičnu odgovornost.
• Sa subjektivne strane, svaki pojedini saučesnik mora biti svestan zajedničkog delovanja sa drugim osobama usmerenog na učinjenje određenog krivičnog dela. Ova svest osnažuje ideju da delo nije samo individualno, već kolektivno, i da se posledične radnje efekat šire na sve koji učestvuju. U ovom kontekstu, važnost grupne dinamike postaje evidentna jer može oblikovati kako pojedinci percepiraju svoja dela i reakcije društva na njih.
• Za saučesništvo je nužno da saučinitelji znaju jedni za druge, a podstrekač i pomagač znaju za učinitelja. Ove informacije su od suštinskog značaja za razumevanje kako se formira i održava krivična radnja. Bez ovog znanja, može se pretpostaviti da pojedinci deluju u praznom prostoru, koji ne omogućava pravo razumevanje snage i\, potencijalne opasnosti njihovih zajedničkih dela.
• Lično poznanstvo između saučesnika nije nužno za postojanje saučesništva. Ova ideja može delovati kontraintuitivno, ali u kontekstu kriminalnih radnji, kontakt i prethodna povezanost nisu važni kao namera i ciljevi. Zajednički interesi mogu okupiti ljude koji inače ne bi imali veze, demonstrirajući snagu zajedničkog interesa nad individualnim vezama.
• Svaki saučesnik treba da zna da pored njega u učinjenju krivičnog dela učestvuju i druge, određene osobe, što uključuje i učinitelja krivičnog dela. Ova obaveza da se razume uloga drugih podstiče kolektivnu odgovornost i naglašava važnost pregovora i komunikacije unutar grupe. Da bi se delovanje smatralo saučesništvom, potrebno je organizovano znanje o doprinosima svakog pojedinca.
• Saučesništvo postoji samo uz subjektivnu i objektivnu vezu između više osoba koje doprinose ostvarivanju posledice krivičnog dela. Oba tipa veza su vitalna za određivanje validnosti saučesništva, jer jedna bez druge ne može formirati celinu. Ovaj model podstiče pravni sistem da definiše marginalne prostore u kojima se odgovornost može podeliti među učesnicima.
• Frank smatra da saučesnički doprinos može biti ostvaren i nečinjenjem, pod uslovom da postoji dužnost aktivnog delovanja. Ovo produžava koncept saučesništva kako bi uključilo pasivne učesnike u dogovorima i akcijama, što može značiti da će odgovornost za učinjene radnje ili izostavljanje istih ležati u širem okviru između svih uključenih. Važno je razumevanje normativa koji vode do takvih obaveza, jer se tu krije ključno pitanje etičke i pravne odgovornosti.

Oblici saučesništva

• Moguće je razvrstati učestvovanje više osoba u izvršenju krivičnog dela na više načina. Ova klasifikacija se često koristi u krivičnopravnoj praksi kako bi se razumeli različiti nivoi učešća i odgovornosti pojedinaca u jednoj krivičnoj aktivnosti. Na temelju različitih aspekata učestvovanja, krivični zakoni omogućavaju različite pristupe u određivanju krivice i eventualnih kazni, što čini ovaj proces kompleksnijim.
• Kada dve ili više osoba zajednički učine krivično delo neposrednim poduzimanjem radnje učinjenja ili nekom drugom radnjom kojom na odlučujući način doprinose učinjenju tog krivičnog dela, govorimo o saučiniteljima. Ova vrsta saradnje podrazumeva zajedničku nameru i delovanje svih učesnika, gde je svaki član grupe aktivno uključen u izvršenje dela, što može značajno uticati na težinu krivičnog dela i posledice koje proističu iz njegovog izvršenja. Saučiniteljstvo može obuhvatiti širok spektar prekršaja, od manjih prekršaja do težih krivičnih dela kao što su organizovani kriminal ili zločini protiv čovječnosti.
• Svaka osoba koja navodi drugu osobu na učinjenje krivičnog djela smatra se podstrekačem. Ova definicija uključuje i direktan i indirektan uticaj na osobu koja izvršava krivično delo, a može se manifestovati kroz različite oblike - od verbalnog nagovaranja do pružanja materijalne ili emotivne podrške. Podstrekač može biti ključna figura u kriminalnoj mreži, jer njihova uloga može biti motivacija za izvršenje krivičnog dela, što čini njihovu odgovornost veoma značajnom. U mnogim slučajevima, podstrekači mogu dobiti strože kazne zbog njihove uloge u pripremi izvršenja krivičnog dela.
• Ukoliko jedna ili više osoba pomažu učinitelju u njegovoj radnji izvršenja krivičnog dela, radi se o pomaganju. Ova pomoć može imati različite forme, poput dostavljanja alata ili informacija, skrivenja ili nadgledanja, a može se pružati pre, tokom ili nakon izvršenja krivičnog dela. Osobe koje pomažu obično su smatrane manje odgovornima u poređenju sa učiniteljima, ali i dalje mogu snositi pravne posledice, uključujući prekršajne i krivične kazne, koje su često proporcionalne stepenu njihove pomoći i svestranosti njihovog učešća u delu.
• Krivično zakonodavstvo prepoznaje tri oblika saučesništva: saučiniteljstvo, podstrekavanje i pomaganje. Ovi oblici se razlikuju po tome koliko su učesnici aktivno uključeni u izvršenje dela i na koji način doprinose njegovom ostvarenju. Uzimajući u obzir sve ove aspekte, pravni sistem nastoji razjasniti i sankcionisati svaki oblik saučesništva, što omogućava pravednu primenu pravde. Razumevanje ovih oblika saučesništva takođe pomaže u razvoju strategija za prevenciju i borbu protiv kriminala, kao i u osvešćivanju javnosti o raznolikosti oblika kriminalnih aktivnosti.
• Sve vrste saučesnika mogu biti zastupljene kod učinjenja jednog djela, ali ih to ne obavezuje budući da je saučesništvo fakultativno u procesu ostvarenja krivičnog djela. To znači da nije nužno da svi saučesnici deluju u okviru jedne akcije ili da su svi zaista učestvovali u svakom aspektu dela. Takođe, naglašava se važnost individualnog razmatranja svakog učešća kako bi se mogla pravilno odrediti pravna odgovornost. Ova fleksibilnost u definicijama saučesništva omogućava pravnicima da prilagode svoje pristupe i strategije tokom krivičnih postupaka, čime se stvara prilika za detaljnije istraživanje i razumevanje dinamike kriminalnih dela.
• Moguće je razvrstati učestvovanje više osoba u izvršenju krivičnog dela na više načina. Ova klasifikacija ne služi samo za kategorizaciju, već i za analizu uloge i efekta svakog pojedinca unutar grupe, što može značajno uticati na živote angažovanih kao i na društvo u celini. Kroz ovu analizu, pravni sistem može bolje razumeti motive i kontekst za krivična dela, što može voditi ka efikasnijem sprovođenju pravde i rehabilitaciji prekršitelja.
• Kada dve ili više osoba zajednički učine krivično delo neposrednim poduzimanjem radnje učinjenja ili nekom drugom radnjom kojom na odlučujući način doprinose učinjenju tog krivičnog dela, govorimo o saučiniteljima. Ova kategorija pokriva širok spektar aktivnosti i nivoa angažmana, pa pruža značajnu dubinu analize tokom suđenja. Dakle, pravnici moraju prepoznati međuzavisnosti među učesnicima koje mogu uticati na kvalitet dokaza i percepciju krivice, što je ključni faktor u donošenju presude.
• Svaka osoba koja navodi drugu osobu na učinjenje krivičnog djela smatra se podstrekačem. Kroz analizu motivacija i delovanja podstrekača, pravni sistem može identifikovati šire obrasce u ponašanju koji doprinose učvršćivanju kriminalnih mreža. To može uključivati rad s marginalizovanim grupama, kao i osvetljavanje važnosti obrazovanja i prevencije u smanjenju kriminalne aktivnosti.
• Ukoliko jedna ili više osoba pomažu učinitelju u njegovoj radnji izvršenja krivičnog dela, radi se o pomaganju. Razumijevanje ove vrste angažovanja omogućava bolji uvid u dinamiku kriminalnih grupa i načine na koje se podržavaju međusobno, čime se osnažuje prevencija i intervencija od strane vlasti i društva. Takođe, ova kategorija pruža priliku za istraživanje etičkih dilemama povezanim s obezbeđivanjem pomoći učiniteljima i postavlja pitanja o moralnoj odgovornosti pojedinaca u društvu.
• Krivično zakonodavstvo prepoznaje tri oblika saučesništva: saučiniteljstvo, podstrekavanje i pomaganje. Ova klasifikacija ne samo da omogućava razumevanje različitih nivoa učešća, već također stvara temelje za političku i pravnu diskusiju o reformama u krivičnom pravu i mogućim unapređenjima u prevenciji i tretiranju kriminalne odgovornosti. U tom smislu, istraživanje ovih obrazaca može biti od suštinskog značaja za razvoj pravnih strategija i politika koje bi mogle smanjiti nivo kriminalnih aktivnosti.
• Sve vrste saučesnika mogu biti zastupljene kod učinjenja jednog djela, ali ih to ne obavezuje budući da je saučesništvo fakultativno u procesu ostvarenja krivičnog djela. Ovaj pragmatičan pristup potiče raznolikost u krivičnim postupcima, omogućavajući pravnicima da izgrade argumente koji su utemeljeni u individualnim okolnostima svakog dela. Na taj način, mogućnost da različiti oblici saučesništva su koherentno uključeni u slučaj pruža priliku za celovito razumevanje krivične odgovornosti, čime se postavlja temelji za pravedniji sistem pravde.

Pravna teorija o diobama saučesništva

• Prema vremenu poduzimanja radnje, saučesništvo se deli na: ono koje prethodi radnjama učinitelja (concursus antecedens), ono koje se dešava u trenutku učinjenja krivičnog djela (concursus concomitans) i ono posle učinjenja krivičnog djela (concursus subseqens). Ova klasifikacija je bitna za razumevanje dinamike odnosa između saučesnika i učinitelja, jer različite faze akcije impliciraju različite pravne posledice i odgovornosti za saučesništvo. Na primer, saučesništvo koje prethodi samom činu, kao što je planiranje zločina, može imati teže posledice nego saučesništvo koje se dogodilo u trenutku izvršenja, jer se u prvom slučaju može smatrati kao aktivno podstrekavanje.
• Prema vrsti poduzete radnje, vrsti činjenja ili nečinjenja, saučesništvo može biti aktivno (concursus positivus) ili negativno (concursus negativus). Aktivno saučesništvo se odnosi na situacije kada je saučesnik aktivno učestvovao u izvršenju krivičnog dela, dok negativno saučesništvo podrazumeva situacije u kojima saučesnik nije nešto učinio, odnosno, nije odradio neku radnju koja bi sprečila počinjenje krivičnog dela. Razlikovanje između ovih oblika može bitno uticati na procenu intenziteta krivične odgovornosti jednotlivca.
• Prema mogućnosti ostvarenja, saučesništvo može biti fakultativno (concursus facultativus) ili obavezno (concursus necessarius). Fakultativno saučesništvo se dešava kada je angažovanje više osoba u izvršenju krivičnog dela opcionalno i ne utiče na sam kvalitet krivičnog dela, dok obavezno saučesništvo podrazumeva da je prisustvo više osoba esencijalno za postojanje krivičnog dela. Ova klasifikacija je posebno važna u pravnim sistemima gde uzročna veza i zajedničko delovanje imaju ključnu ulogu u definisanju krivičnog dela.
• Prema karakteru i stupnju subjektivne veze između saučesnika postoje različite podela. Ova podela može uključivati nivo svesnosti i namere među saučesnicima, kao i njihovu međusobnu komunikaciju i dogovor. Kategorija saučesništva može se grupisati prema tome da li su saučesnici imali unapred dogovoren plan ili su možda delovali nezavisno, ali su se kasnije našli u doticaju sa istim krivičnim delom. Takva klasifikacija pomaže u definisanju suodgovornosti i sankcija koje mogu uslediti za pojedine saučesnike.
• Saučesništvo je institut opšteg dela krivičnog prava fakultativnog karaktera, što znači da u procesu ostvarenja krivičnog dela ne mora obavezno učestvovati više osoba. Ovaj princip nosi sa sobom važnost u krivičnom pravu jer omogućava pojedincu da bude proglašen krivim za krivično delo i bez prisustva drugih, ukoliko je takvo delovanje u samom delovanju dovoljno snažno i direktno. Međutim, postoji razumevanje da su grupni napadi na zakon, poput organizovanih kriminalnih delatnosti, posebno opasni jer ukazuju na sistemsku zloupotrebu prava.
• Izuzetak od ovog pravila postoji u slučaju nužnog saučiniteljstva gde krivičnog dela uopšte nema ako zakonom propisanu radnju nije poduzelo dve ili više osoba. To znači da određena dela, kao što su ona koja zahtevaju prisustvo više učesnika, ne mogu biti potpuno izvršena ako nije dostignut minimum učesnika potreban za realizaciju. Ovaj princip naglašava važnost kolektivnog delovanja u nekoj vrsti krivičnih kaznenih dela.
• Razlikuju se obično saučesništvo, saučesništvo po prethodnom sporazumu i saučesništvo svoje vrste - sui generis. Obično saučesništvo podrazumeva prisustvo više osoba koje deluju zajedno, dok saučesništvo po prethodnom sporazumu uključuje dogovorena dela pre samog izvršenja zločina. Sui generis saučesništvo može označavati situacije koje nisu tipične za standardne obrasce i mogu uključivati jedinstvene okolnosti ili motive. Ova klasifikacija omogućava bolje razumevanje kaznenog delovanja i olakšava pravnike u analizi pojedinačnih slučajeva.
• Pravna teorija razlikuje saučesništvo u užem i širem smislu, gde u užem smislu čine podstrekavanje i pomaganje, dok u širem smislu ulazi i saučiniteljstvo. Ova razlika je značajna jer podstrekavanje i pomaganje mogu biti obuhvaćeni kao doprinos u zločinu, dok saučiniteljstvo možda podrazumeva direktnu aktivnost koja vodi do izvršenja zločina. U širem smislu, saučesništvo može uključiti sve oblike delovanja koje zajednički doprinose krivičnom delu.
• Saučesništvo je moguće samo dok delo nije dovršeno, odnosno, dok posledica dela nije nastupila. Ovo znači da se pravno odgovarajući kvalitet saučesništva može razmatrati samo u okviru faza koje su prethodile završetku krivičnog dela. Ukoliko se delo dovrši, tada saučesništvo gubi svoju pravnu osnovu jer su sve posledice i radnje već izvršene.
• Kod trajnog krivičnog dela saučesnik može da poduzme svoju radnju samo dok traje protupravno stanje koje je izazvano radnjom krivičnog dela. Ova specifičnost podrazumeva nastavak krivičnog dela kroz duži vremenski period, tako da je saučesnik uvek na dužnosti da se drži pravila dok traje protupravno stanje.
• Kod složenog krivičnog dela saučesništvo je moguće samo dok nije ostvareno biće drugog krivičnog dela koje ulazi u ovu konstrukciju na bazi prividnog realnog sticaja. Ovaj koncept pruža poseban okvir za razumevanje kako se krivična dela mogu međusobno preplitati i kako različita dela mogu imati zajedničke karakteristike koje omogućavaju saučesništvo.
• Kod krivičnih dela doticaja, saučesnik ne može da odgovara za prethodno krivično delo u kome je bio podstrekač ili pomagač i za delo koje se sa njim nalazi u doticaju budući da odgovara samo za prethodno delo. Ova pravila osiguravaju da se sudska praksa ne raspravlja o jednoj i istoj osobi u više krivičnih postupaka, što može dovesti do pravnih nejasnoća.
• Mogući su idealni i realni sticaj podstrekavanja i pomaganja ako jedna osoba sa jednom (idealni) ili sa više (realni) radnji stvara odluku za učinjenje više krivičnih djela ili ako pomaže u učinjenju više krivičnih djela. Ova podela pomaže u razumevanju složenosti krivičnih delatnosti gde jedan pojedinac može primeniti višestruke načine kako bi pozvao ili asistirao u izvršenju krivičnih dela.
• Moguć je i sticaj raznih oblika saučesništva ako se na različite načine učestvuje u učinjenju više krivičnih djela. Ova situacija može uključivati pojedince koji doprinose višestrukim aspektima dela, što može zahtevati složeniju analizu njihovih uloga i odgovornosti u skladu sa pravnim normama.
• Ako se radi o produženom krivičnom delu sa različitim oblicima učestvovanja u pojedinim delima, onda se uzima u obzir najteži oblik saučesništva za kvalifikaciju djela. Ovo pravilo naglašava važnost utvrđivanja najteže odgovornosti među saučesnicima, čime se stvara jasnija slika o razmeri zločina i pravednosti kažnjavanja.
• Ne može postojati sticaj između pojedinih oblika saučesništva u učinjenju istog krivičnog djela, već se odgovornost saučesnika utvrđuje prema najtežem obliku učešća u ostvarenom krivičnom delu. Ova pravila osiguravaju usklađenost odgovornosti i kazni, čime se doprinosi pravnoj sigurnosti i pravičnosti u krivičnom pravu.
• Saučiniteljstvo konzumira podstrekavanje i pomaganje, a podstrekavanje konzumira pomaganje. Ova relacija naglašava hijerarhiju u krivičnom delovanju, gde je saučiniteljstvo vrhunac saučesništva koje uključuje i podstrekavanje i pomoć, čineći ga najtežim oblikom krivične odgovornosti.
• Krivično zakonodavstvo u Bosni i Hercegovini na poseban način određuje saučesništvo pravnih osoba u učinjenju krivičnog djela. Ova pravila utiču na način na koji se pravne osobe obeležavaju kao saučesnici u krivičnim delima i kreiraju specijalan okvir za njihovu odgovornost unutar sistema krivičnog prava.
• Za postojanje saučesništva pravnih osoba potrebno je da dve ili više pravnih osoba saučestvuju u učinjenju krivičnog djela. Ova regulativa omogućava da se pravnim osobama dodeli odgovornost i sankcije slične onima koje se prepliću sa fizičkim osobama, čime se oličava pravednost u krivičnim postupcima.
• U tom slučaju svaka od njih je odgovorna za djelo koje je učinitelj učinio u ime, za račun ili u korist pravne osobe. Ova odredba osigurava da pravne osobe mogu biti odgovorne za delovanje svojih zaposlenih ili za delovanje u okviru organizacije, čime se stvara veći stepen odgovornosti u poslovnim praksama.
• Svaka pravna osoba odgovara za učinjeno krivično djelo i kažnjava se propisanom kaznom u zakonu kao da je ona jedino odgovorna za to djelo. Ova odredba dodatno pojačava važnost etike i pravila u poslovnom svetu, podstičući pravne osobe na odgovorno delovanje kako bi se izbegle kazne i sankcije koje mogu stvoriti štetne posledice za njihovo funkcionalnost.

Pravna priroda saučesništva

• Postoje dve osnovne teorije o pravnoj prirodi saučesništva: teorija akcesornosti i teorija o samostalnoj prirodi saučesništva. Ove teorije oblikuju razumevanje prava kada je u pitanju saradnja između više osoba u činu izvršenja krivičnog dela. Razlikovanje između akcesornosti i samostalne prirode ključni je deo u analizi odgovornosti saučesnika, a svaka od ovih teorija nudi jedinstveni okvir za tumačenje pravnih odnosa.
• Akcesorna ili monistička teorija smatra da je krivično djelo rezultat dejstva svih saučesnika (zajedničko djelo). U ovom okviru, akcesornost podrazumeva da saučesnici ne mogu biti krivi bez postojanja glavnog učinitelja koji ostvaruje krivično delo. Na ovaj način, svi akteri deluju zajedno, što može podrazumevati različite uloge, ali njihov zajednički cilj čini ih delom istog kriminalnog poduhvata.
• Posledicu krivičnog djela prouzrokuje učinitelj, ali uz sudjelovanje ostalih saučesnika. U ovom kontekstu, učinitelj preuzima aktivnu ulogu u izvršenju dela, dok saučesnici doprinose ili na direktan ili indirektan način, čime se stvara složena mreža odgovornosti, koja naglašava važnost svakog učesnika u procesu izvršenja krivičnog dela.
• Učinitelj realizuje djelo koje svi učesnici hoće, ali oni se pojavljuju kao učesnici u delu drugoga, u delu učinitelja. Ova interakcija između učinitelja i saučesnika naglašava da je voljna saglasnost među svim uključenim stranama nužna za postojanje zajedničkog delovanja, što implicira određeni stepen namere i dogovora između svih aktera.
• Postojanje saučesništva ovisno je od učinitelja krivičnog djela, odnosno, od poduzimanja radnje učinjenja od strane učinitelja. S obzirom na to, učinitelj je ključni faktor u uspostavljanju okvira za saučesništvo, jer ukoliko učinitelj ne preduzme aktivne korake ka izvršenju krivičnog dela, svi drugi akteri gube svoju pravnu uporišnu tačku za odgovornost.
• Ako nema učinitelja ili ako učinitelj nije ni pokušao da učini krivično djelo, nema saučesništva. Ova odredba ukazuje na to da jednostavna prisutnost drugih lica koja nisu učinitelji ne vodi nužno do formiranja saučesništva, ukoliko sam učinitelj nije preduzeo mere za izvršenje dela, čime se obezbeđuje jasno razgraničenje između različitih uloga u krivičnom postupku.
• Krivnja učinitelja se prenosi i na ostale saučesnike, oni je pozajmljuju od njega. Ovaj koncept implicira da krivica učinitelja postavlja osnovu za određivanje stepena odgovornosti svih ostalih koji su učestvovali u izvršenju krivičnog dela, stvarajući tako pravni okvir unutar kojeg su svi saučesnici povezani u smislu njihove moralne i krivične odgovornosti.
• Da li će saučesnici biti odgovorni ili ne, ovisi od učinitelja kao autora djela, tj. od toga da li će on poduzeti radnju učinjenja ili ne. Ovo znači da je odgovornost saučesnika u direktnoj vezi sa radnjama učinitelja, te se na taj način zapravo određuje pravni status i jedinstvenost odgovornosti svakog ekvivalentnog učesnika.
• Krivnja saučesnika ovisit će od toga šta je učinitelj svojom radnjom prouzrokovao i do kog stadija je došao učinitelj u svojoj kriminalnoj aktivnosti. Ova procena obuhvata analizu okolnosti i ishoda učinjenih radnji, uzimajući u obzir sve relevantne aspekte koji su doprineli formiranju krivičnog dela i uticaju koji su saučesnici imali.
• Akcesorna teorija je nastala u Njemačkoj u drugoj polovini 19. stoljeća pod uticajem indeterminizma. Ova teorija postavila je temelje za razumijevanje složenih odnosa između učinitelja i saučesnika, čime su se otvarila pitanja o prirodi krivice i odgovornosti u kontekstu kolektivnog delovanja.
• S obzirom da ovisnost saučesnika može biti izražena u raznim stupnjevima, to postoji više varijanti ovog shvatanja, a to su limitirana akcesornost, ekstremna akcesornost, hiperekstremna akcesornost i minimalna akcesornost. Ove varijante pružaju dodatne nijanse i razumevanje različitih stepeni odgovornosti i krivice, pri čemu se svaka teorija fokusira na određene aspekte kako bi definirala granice krivične odgovornosti.
• Prema teoriji limitirane akcesornosti za postojanje krivnje saučesnika potrebno je da je učinitelj poduzeo radnju krivičnog djela, i da je ta radnja bila protupravna. Ova teorija naglašava važnost konkretne radnje učinitelja kao preduvjeta za postojanje odgovornosti saučesnika, pokazujući tako relativnost i uslovljenost krivične odgovornosti.
• Prema teoriji o ekstremnoj akcesornosti za postojanje krivnje saučesnika potrebno je da budu ostvareni svi opći elementi krivičnog djela, tj. da je učinitelj postupao sa krivnjom. Ova teorija prepoznaje da je za priznavanje odgovornosti saučesnika važno da učinitelj preuzme punu odgovornost za svoje postupke i da svi elementi krivičnog dela budu ispunjeni, što umnogome podiže nivo krivične odgovornosti.
• Krivnja saučesnika ne samo da ovisi od krivnje učinitelja, već i svih okolnosti objektivne i subjektivne prirode koje postoje kod učinitelja, poznata je i teorija hiperekstremne akcesornosti. Ova teorija naglašava dinamiku i složenost pravnog sistema, pokazuje kako se krivnja može odraziti na različite načine, zavisno od specifičnih okolnosti i individualnih uloga uključenih lica.
• Teoretičari koji smatraju da je za postojanje saučesništva da su ostvarena bitna obilježja nekog krivičnog djela, a ne i njegova protupravnost, primenjuju teoriju minimalne akcesornosti. Ova teorija pruža drugačiji pogled na strukturne elemente krivičnog dela, omogućavajući abordiranje razlika između pravne i moralne odgovornosti saučesnika.
• Pluralistička teorija svakog učesnika u učinjenju krivičnog djela tretira kao samostalnog učinitelja krivičnog djela. Ova teorija nalaže da se svaki saučesnik, bez obzira na saradničku dinamiku, promatra kao neovisan činilac, stvarajući tako više pravnih entiteta unutar jednog dela i ističući individualnu odgovornost svih uključenih.
• Smatra se da je svaki saučesnik ostvario djelo, tako da postoji onoliko krivičnih djela koliko je bilo i saučesnika. Ova distinkcija jasno ukazuje na način na koji se prava i obaveze mogu razdvojiti među pojedincima u okviru istog kriminalnog poduhvata, pružajući osnovu za različite pravne postupke protiv svakog saučesnika.
• Svaki saučesnik odgovara neovisno od učinitelja djela i drugih saučesnika. Ova činjenica potcrtava princip individualne odgovornosti u krivičnom pravu, osiguravajući da ne postoji mogućnost kolektivnog izbegavanja odgovornosti kroz delovanje drugih lica.
• Radnje svih saučesnika su istog kauzalnog značaja za ostvarenje krivičnog djela, one su jednake vrijednosti, te se ne može praviti razlika između učinitelja i ostalih saučesnika. Ova ravnoteža naglašava važnost zajedničkog delovanja, ističući kako svaki doprinos ima značaj za ishod dela i može uticati na pravne posledice koje proizašle iz ponašanja svih učesnika.
• U suvremenom krivičnom pravu najviše je zastupljena teorija o ograničenoj (limitiranoj) akcesornosti saučesništva, dopunjena elementima teorije o samostalnoj prirodi saučesništva. Ova kombinacija omogućava pravnicima da efikasnije razumeju složene dinamike međusobne odgovornosti i saradnje unutar krivičnih dela, istovremeno pružajući praktične alate za razmatranje raznih scenarija.
• Krivično djelo učinjeno od strane više osoba/saučesnika, smatra se kao jedno djelo koje je nastalo kao rezultat zajedničkog dejstva učinitelja i saučesnika. Na taj način, krivično delo se neće posmatrati kao zbir odvojenih postupaka, već kao rezultat sinergije različitih doprinositelja u krivičnom činu.
• Ne postoji veći broj krivičnih djela, no jedno jedinstveno u čijem je ostvarenju učestvovalo više osoba, pri čemu je učinitelj neposredno prouzrokovao posljedicu, a ostali doprinijeli radnji učinjenja. Ova definicija pomaže u razumevanju strukture krivičnog dela, omogućavajući pravnicima da analiziraju kako se različite akcije kombinuju u stvaranju jednog potpunog kriminalnog akta.
• Odgovornost saučesnika nije samostalna, već je vezana za radnju učinitelja krivičnog djela. Saučesnici mogu odgovarati ukoliko je učinitelj poduzeo radnju krivičnog djela, bez obzira da li je djelo ostvareno ili je ostalo u pokušaju. Ovo ukazuje na to da je krivično pravo suštinski kolektivno, pri čemu su svi akteri međusobno odgovorni na osnovu zajedničkih delovanja.
• Od načela akcesorne odgovornosti saučesnika postoji jedan opći i nekoliko posebnih izuzetaka. Ova pravila reflektuju prilagodljivost pravnog sistema u suočavanju sa različitim situacijama, vezujući suštinsku prirodu odgovornosti za specifične okolnosti ili postupke koji su odvojeni od običnih normi.
• Opći izuzetak predstavlja odgovornost podstrekača za neuspjelo podstrekavanje u odnosu na teža krivična djela. Ovaj izuzetak pokazuje da čak i neispunjavanje aktivnosti u okviru saučesništva može izazvati pravne posledice, pružajući pravni okvir unutar kojeg se procenjuju motivi i ciljevi podstrekača na akciju.
• Posebni izuzeci su predviđeni u slučajevima gdje su radnje podstrekača i pomagača kažnjive kao samostalna krivična djela. Ovi izuzeci omogućavaju da se prizna da su neki akti inherentno nezavisni i zaslužuju poseban tretman unutar krivičnog sistema.
• Odredbe o kažnjivosti saučesnika, osnov kažnjivosti saučesnika se nalazi u samoj radnji saučesnika jer ona stimulira učinjenje krivičnog djela ili olakšava učinjenje krivičnog djela. Ovaj pristup ističe proaktivnu ulogu saučesnika, gde se njihova dela posmatraju kao osnovne komponente krivičnog delovanja, naglašavajući suštinske veze između njihovih delovanja i proizvedenih rezultata.
• Samom radnjom saučesnika je neophodna pretpostavka za njihovu kažnjivost jer je njen osnov u zajedničkom činjenju krivičnog djela. Tako, osnova za pravnu odgovornost leži u samom činu u kojem saučesnici učestvuju, čime se osigurava zaključak da je njihovo zajedničko delovanje značajno za ocenu krivice i odgovornosti.

Krivnja saučesnika

• Krivnja saučesnika se temelji na konceptima uračunljivosti, odnosno sposobnosti pojedinca da shvati i predvidi posljedice svojih djela, kao i na namjeri ili umišljaju koja je potrebna za izvršenje krivičnog djela, ili, alternativno, na nehatu, što označava situacije kada osoba ne pokazuje potrebnu pažnju i pažljivost. Ove komponente su ključne za raspravu o krivnji, ali postoje i određene razlike koje se ne odražavaju na suštinu elemenata krivnje, već se tiču načina na koji se ti elementi manifestiraju u različitim pravnim kontekstima.
• Učinitelj djela, koji se smatra glavnim počiniteljem, uvijek snosi odgovornost za krivično djelo koje je izvršeno voljno i sa svjesnom namjerom, dok se za nehat može odgovarati samo u onim situacijama kada je to izričito propisano pravnim normama. Ovo naglašava pravnu razliku između namjernog i nenamjernog ponašanja, gdje se ne namjerno ponašanje smatra manje ozbiljnim, osim ukoliko nije izričito sankcionirano zakonom.
• Podstrekač i pomagač su osobe koje na neki način sudjeluju u kriminalnom činu, ali njihova odgovornost se aktivira samo kada su ispunjeni uslovi umišljaja, što podrazumijeva da moraju postojati jasni dokazi o njihovoj namjeri da pomognu ili podstaknu izvršenje krivičnog djela. Ova pravna načela služe kako bi se osigurala pravednost u kažnjavanju samo onih koji su zaista imali kriminalne namjere.
• Krivnja saučesnika je osobne prirode, što znači da je svaka osoba, bez obzira na to koliko su blisko ili daleko povezani u izvršenju krivičnog djela, odgovorna za svoje postupke. Ova osobna odgovornost naglašava da svaki saučesnik mora biti ocijenjen prema vlastitim djelima i namjerama, bez obzira na ponašanje ili namjere drugih saučesnika.
• Svaki saučesnik snosi individualnu odgovornost koja je neovisna o preostalima. To znači da jedan saučesnik može biti kažnjen, dok drugi može biti oslobođen odgovornosti, u zavisnosti od činjenica oko njihovih pojedinačnih ukorijenjenih krivnji i dokaza koji ih prate. Ova pravna doktrina omogućava pravedno suđenje i razlikovanje između različitih nivoa krivnje među saučesnicima.
• Odgovornost jednog saučesnika ne zavisi od toga da li su ostali saučesnici krivi ili ne. Ovo je ključno u pravnim procesima kako bi se sprečilo postavljanje krivice na cijelu grupu, što bi moglo dovesti do nepoštenog suđenja. Time se također osigurava da se svaki pojedinac sudi na osnovu svojih djela i neuspjeha da ispuni pravne standarde.
• Krivnja saučesnika se povezuje s radnjom učinitelja koji je izvršio kriminalno djelo, ali bilo koji oblik krivnje saučesnika nije direktno povezan s krivnjom učinitelja ili drugih saučesnika. Ovo je važno za utvrđivanje odgovornosti i pravnog postupanja prema svakom pojedincu, bez obzira na to kako su njihovi postupci međusobno povezani.
• Krivnja saučesnika oslanja se na dva osnovna principa: svaki pojedinac odgovara unutar granica svog vlastitog umišljaja i nigdje iznad toga, kao i odgovornost za posljedice do koje učinitelj dovede, a ne ispod toga. Ovo osigurava da se krivična odgovornost ne širi izvan razuma i očekivanja koja se postavljaju na svakog pojedinca unutar zakonskog okvira.
• Saučesnici su krivi samo kada aktivno sudjeluju u izvršenju krivičnog djela sa punom sviješću o njegovoj neprihvatljivosti. Ovo znači da je važno utvrditi stepen svjesnosti i voljnog sudjelovanja svakog saučesnika kako bi se pravilno ocijenila njihova krivnja.
• Njihova krivnja je strogo limitirana unutar okvira njihovog umišljaja, što podrazumijeva da nijedna osoba ne može biti odgovorna za aktivnosti koje nisu bile integrirane u njihove namjere ili predviđanja. Ova pragmatična granica pomaže u zaštiti individualnih prava i osigurava da se nečije osobne misli ne koriste protiv njih prilikom suđenja.
• Saučesnik je odgovoran za posljedicu koju je izazvao učinitelj samo u slučaju da je ta posljedica bila predviđena u okviru njegovog umišljaja, i to u specifičnom obliku koji je saučesnik anticipirao. Ovaj koncept je ključno pravilo u procjeni odgovornosti, jer omogućava fokusiranje na individualne namjere i ishod koji su saučesnici predvidjeli pri njihovom sudjelovanju.
• Ukoliko učinitelj ostvari ozbiljnije djelo koje je iznad razine onoga što je saučesnik mislio da će se dogoditi, saučesnik se ne može smatrati odgovornim za tu težu akciju, već samo za ono lakše koje je u njegovom umu trebalo biti realizovano. Ovo pruža zaštitu za pojedince od prekomernih kazni ili odgovornosti koje nadilaze njihove prvotne namjere. Time se osigurava da je izricanje kazne proporcionalno nezakonitim radnjama koje su zapravo namjeravali izvršiti.
• Svaka teža posljedica koja proizađe iz osnovnog dijela, bilo da je to kvalificirano djelo ili određene okolnosti, može se pripisati nehatu. Ovo naglašava važnost postavljanja granica odgovornosti kako bi se osiguralo da se kažnjavaju samo oni aspekti koji su bili rezultat nepažnje, a ne isključivo namjero, što može biti lako zamjenjivo u kompleksnim situacijama.
• Učinitelj djela može učiniti više, ili manje, nego što je saučesnik planirao. Ova nepredvidivost je važan element u pravu, jer naglašava kako se izdvajaju različiti nivoi odgovornosti među sudionicima, a posebno pokazuje da realizacija ozljeda ili štete nije uvijek direktna ili očigledna, što može utjecati na način na koji se krivična odgovornost shvaća.
• Ako se dogodi da učinitelj učini manjeod onoga što je obuhvaćeno saučesnikovim umišljajem, tada govorimo o negativnom kvantitativnom ekscesu. U ovom slučaju, odgovornost saučesnika će biti određena onim što je učiniti ili pokušati učiniti učinitelj, ne na osnovu onoga što su oni sami planirali ili predviđali. Ovaj koncept osigurava da se krivnja ne prebacuje na saučesnika za akcije koje nisu mogle biti anticipirane, a također se pomaže u definiranju granica krivice u svjetlu nedovoljnih ili nejasnih akcija.
• Ako se izvrši potpuno drugačija aktivnost koja nije u skladu sa onim što je saučesnik zamislio, u tom slučaju samo učinitelj snosi odgovornost za takvo djelo, dok saučesnici ne snose posljedice. Ovo pravilo pomaže u prepoznavanju i razdvajanju što predstavlja kriminalna djela, čime se izbjegava prekomjerna krivnja koja se može nametnuti onima koji nisu izazvali ili su učestvovali u neočekivanim ishodima.
• Zakoni jasno definišu da se osobni odnosi, osobine i okolnosti koje bi mogle isključiti krivnju, ili omogućiti oslobađanje od kazne ili ublažavanje kazne, mogu uzeti u obzir isključivo za onog učinitelja, saučinitelja, podstrekača, ili pomagača koji su se našli u takvim okolnostima. Ova odredba je ključna za očuvanje individualnosti pravne odgovornosti i omogućava pravedno suđenje na osnovu ličnih karakteristika, umesto kolektivne krivice.
• Ova zakonska odredba se zapravo fokusira na smanjenje efekata dodatne akcesornosti. U praksi, ovo znači da se skreće pažnja na izazove i složenosti koje mogu nastati kada je u pitanju zajednička odgovornost. U tom kontekstu se osigurava da se ne preuzima prevelik teret na pojedince koji su možda imali minimalni uticaj na rezultat.
• Osobne okolnosti učinitelja su sve one okolnosti koje su od personalnog karaktera i koje su usko povezane isključivo sa određenim učiniteljem. Ove osobne karakteristike mogu obuhvatati aspekate kao što su mentalno zdravlje, socio-ekonomski status, obrazovanje i drugi faktori koji bi mogli utjecati na sposobnost učinitelja da shvati prirodu svojih djela. Razumijevanje ovih okolnosti doprinosi holističkom pristupu u pravu, gdje se ne gleda samo na akcije, već i na široku sliku pojedinčevog života i motivacije.
• Razlikujemo između onih osobnih okolnosti učinitelja koje su prenosive, kao što su određena medicinska stanja ili emocionalne traume, i onih koje nisu, kao što su krivične dosijee ili drugi pravni tereti koji su neodvojivi od pojedinca. Ova distinkcija omogućava sudovima da prilagode svoja rješenja takvim novim saznanjima o osobnosti i životnom kontekstu učinitelja, a istovremeno nudi osnovu za potpunije započinjanje procesa rehabilitacije.
• Strogo osobne okolnosti učinitelja su specifične situacije ili karakteristike isključivo vezane za individualne osobe, koje duboko utiču na njegovu pravnu poziciju i mogućnost reabilitacije. Te osobne karakteristike često uzimaju u obzir životne okolnosti, odnosno razvojne puteve koji su doprinijeli trenutnom stanju učinitelja. Time se naglašava važnost prilagodljivosti zakonskih norma prema suštinskim ljudskim aspektima.

Učiniteljstvo i saučiniteljstvo

• Postoje tri forme učiniteljstva: neposredno, posredno i saučiniteljstvo. Svaka od ovih formi ima svoje jedinstvene karakteristike i okolnosti u kojima se primjenjuju, a njihovo razumevanje od suštinskog je značaja za pravilno tumačenje krivičnog prava i učinjenje različitih krivičnih djela.
• Utvrditi pojam učiniteljstva i učinitelja. Definicija učiniteljstva pomaže u razumijevanju kako i pod kojim okolnostima neko može biti pravno odgovoran za počinjenu radnju. Čineći to, važno je razjasniti razlike u ulogama pojedinaca koji sudjeluju u krivičnom djelu, uključujući učinitelja, saučesnike i slične subjekte.
• Učiniteljstvo je osnovni oblik sudjelovanja neke osobe u ostvarenju krivično-pravne posljedice (kada samo jedna osoba čini krivično djelo). Ova definicija naglašava ulogu učinitelja kao centralnog aktera u procesu izvršenja krivičnog djela, pružajući pravni okvir za analizu i izricanje kazni za njegove postupke.
• Učinitelj je, prema tome, ona osoba koja poduzima radnju učinjenja i prouzrokuje posljedicu krivičnog djela. U okviru ovog pojma, učinitelj može biti fizička ili pravna osoba koja svojim djelovanjem direktno uzrokuje nastanak posledica koje zakon prepoznaje kao krivično djelo.
• Učiniteljstvo se ograničava na poduzimanje onih radnji koje su u opisima zakonskih bića krivičnih djela određene kao radnje učinjenja djela. Ova granica je važna, jer se sam pojam učinjenja ne može proširiti na radnje koje se ne poklapaju sa zakonskom definicijom krivičnog djela, čime se obezbeđuje pravna sigurnost i tačnost u postupcima protiv učinitelja.
• Radnja učinjenja može se ostvariti tjelesnim pokretom (činjenjem ili nečinjenjem) neposredno ili posredno, tj. stavljanjem u pokret bilo koje vrste energije, upotrebom životinjske snage, pa čak i upotrebom neke druge osobe. Ova fleksibilnost u definiciji omogućava širu interpretaciju učiniteljstva, obuhvatajući različite načine na koje se krivična djela mogu počiniti.
• Postoje dva različita modela pojma učiniteljstva i učinitelja krivičnog djela, i to: 1) monistički model utemeljen na ekstenzivnom shvatanju pojma učinitelja, tj. učiniteljstvo u širem smislu i 2) dualistički model utemeljen na restriktivnom pojmu učinitelja, tj. učiniteljstvo u užem smislu. Ova dva modela omogućuju različite pristupe u analizi pravnih slučajeva, što može značajno uticati na ishod suđenja.
• Učiniteljstvo u širem smislu negira saučesništvo, jer obuhvata sve osobe koje na bilo koji način učestvuju u ostvarenju jednog djela. U tom kontekstu, učinitelj može biti bilo koja osoba koja doprinose izvršenju dela, dok je saučesništvo specifično za one koji pomažu ili potstiču učinitelja bez nužnog preuzimanja odgovornosti za sam čin.
• Uči pojam učiniteljstva proizlazi iz akcesorne koncepcije o saučesništvu, prema kojoj postoji bitna razlika između djelatnosti učinitelja i ostalih učesnika. Ova distinkcija pomaže u razvoju pravne teorije koja komplikuje način na koji se tretiraju pojedinci u pravnim postupcima, posebno u vezi s njihovim udelima u različitim oblicima kriminalnog delovanja.
• Krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine usvaja uži pojam učiniteljstva budući da razlikuje pojam učinitelja od saučesnika (podstrekača i pomagača). Ova razlika oslikava zakonsku tradiciju koja favorizuje individualnu odgovornost, istovremeno naglašavajući važnost uloge saučesnika u izvršenju krivičnih dela.
• Ali, učinitelj može učiniti krivično djelo zajedno s drugom osobom i tu se može raditi o saučiniteljstvu kao jednom od oblika saučesništva. Ovaj oblik učiniteljstva naglašava zajedničku odgovornost i može potencijalno dovesti do težih kazni, jer se smatra da su učinitelji koji djeluju zajedno više opasni za društvo.
• Postoje tri forme učiniteljstva: neposredno, posredno i saučiniteljstvo. U okviru ovih formi, neposredno učiniteljstvo se referira na izravno izvršenje krivičnog djela, dok se posredno učiniteljstvo može odnositi na radnje koje posredno doprinose izvršenju krivičnog djela, kao što su instigacije ili planiranje događaja. Saučiniteljstvo, s druge strane, podrazumijeva angažman više od jedne osobe u izvršenju djela, čime se ista krivična odgovornost deli među učesnicima.
• Utvrditi pojam učiniteljstva i učinitelja. Ovaj proces obuhvata istraživanje pravnih izvorâ, sudske prakse, kao i teorijske analize, kako bi se osiguralo da se razumevanje poveže sa sudskom praksom i smjernicama koje pružaju relevantni zakoni.
• Učiniteljstvo je osnovni oblik sudjelovanja neke osobe u ostvarenju krivično-pravne posljedice (kada samo jedna osoba čini krivično djelo). Ta osnovna definicija omogućava pravnicima da uspostave precizne okvire za procenjivanje krivične odgovornosti i donošenje odluka u vezi s kaznama i drugim pravnim posljedicama zauzećem unapred definisanih uloga.
• Učinitelj je, prema tome, ona osoba koja poduzima radnju učinjenja i prouzrokuje posljedicu krivičnog djela. Razumevanje uloge učinitelja je od suštinskog značaja za analizu krivičnih predmeta, jer utvrđuje ko je odgovoran za konkretne posledice proizašle iz određenih radnji.
• Učiniteljstvo se ograničava na poduzimanje onih radnji koje su u opisima zakonskih bića krivičnih djela određene kao radnje učinjenja djela. Ove odrednice se postavljaju da bi se obezbedilo da samo oni koji su aktivno učestvovali u izvršenju krivice odgovaraju za nedela, čime se promovira načelo pravne sigurnosti i pravde.
• Radnja učinjenja može se ostvariti tjelesnim pokretom (činjenjem ili nečinjenjem) neposredno ili posredno, tj. stavljanjem u pokret bilo koje vrste energije, upotrebom životinjske snage, pa čak i upotrebom neke druge osobe. Ova definicija omogućava pravnicima i sudovima da prošire svoju analizu na razne oblike i način izvršenja krivičnih djela, doprinoseći boljem razumevanju složenosti krivičnog ponašanja.
• Postoje dva različita modela pojma učiniteljstva i učinitelja krivičnog djela, i to: 1) monistički model utemeljen na ekstenzivnom shvatanju pojma učinitelja, tj. učiniteljstvo u širem smislu i 2) dualistički model utemeljen na restriktivnom pojmu učinitelja, tj. učiniteljstvo u užem smislu. Ovi modeli nude različite perspektive za razumijevanje i interpretaciju pravnih normi, čime se olakšava proces donošenja odluka u krivičnom pravu.
• Učiniteljstvo u širem smislu negira saučesništvo, jer obuhvata sve osobe koje na bilo koji način učestvuju u ostvarenju jednog djela. To često uključuje ne samo direktne izvršitelje, već i sve koji su na neki način doprineli realizaciji krivičnog djela, što može potencijalno proširiti obim odgovornosti i posledica za sve učesnike.
• Uči pojam učiniteljstva proizlazi iz akcesorne koncepcije o saučesništvu, prema kojoj postoji bitna razlika između djelatnosti učinitelja i ostalih učesnika. Ova koncepcija osigurava da se u pravu pravilno prepoznaju različiti oblici delovanja i odgovornosti, ostavljajući prostor za individualno tumačenje i primenu pravnih standarda u različitim situacijama.
• Krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine usvaja uži pojam učiniteljstva budući da razlikuje pojam učinitelja od saučesnika (podstrekača i pomagača). Uže definicije omogućavaju efikasniju pravnu intervenciju i kažnjavanje, jer se jasno razdvajaju različite uloge unutar krivičnih dela, što je ključno za pravedno suđenje i izricanje kazni.
• Ali, učinitelj može učiniti krivično djelo zajedno s drugom osobom i tu se može raditi o saučiniteljstvu kao jednom od oblika saučesništva. Ova specifična situacija dodatno komplikuje pravne okvire, jer implicira da u okviru zajedničkog delovanja može doći do zajedničke odgovornosti, što može uticati na sudsku praksu i metode kažnjavanja.

Posredno učiniteljstvo

• U praksi su moguće situacije da se jedna osoba posluži drugom osobom kao sredstvom za učinjenje krivičnog djela
• Da jedna osoba ne ostvaruje sama krivično djelo, već za to koristi drugu osobu kao svoje oruđe ili sredstvo učinjenja.
• Jedna osoba, moglo bi se reći, koristi se tuđim rukama za učinjenje svog krivičnog djela.
• Posredni učinitelj se pojavljuje kao intelektualni i voljni učinitelj koji, istina, ne poduzima neposredno fizički akt učinjenja.
• Posredno učiniteljstvo ne predstavlja saučiniteljstvo, s obzirom da kod saučinitelja mora postojati svijest i volja o zajedničkom učinjenju djela, što kod posrednog učiniteljstva nije slučaj.
• Institut posrednog učiniteljstva, prema tome, nije neophodan.
• Posredni učinitelj mogu biti ispunjeni određeni uvjeti kako na strani posrednog učinitelja, tako i na strani neposrednog učinitelja.
• U njemačkoj krivičnopravnoj teoriji uvjeti na strani posrednog učinitelja su sljedeći: posredni učinitelj može biti samo ona osoba koja može biti i učinitelj određenog krivičnog djela.
• To znači da posredni učinitelj mora posjedovati sve subjektivne pretpostavke kažnjivosti kao što su uračunljivost i vinost, ali i traženo osobno svojstvo učinitelja kod delicta propria;
• Umišljaj posrednog učinitelja mora obuhvatiti sve objektivne okolnosti dijela, tj. radnju, uzročnu vezu i posljedicu.
• Neposredni učinitelj, takođe, mora imati svijest o tome da koristi drugu osobu kao sredstvo za učinjenje krivičnog djela.
• Objektivna strana radnje učinjenja posrednog učinitelja sastoji se u takvom djelovanju na neposrednog učinitelja da ovaj učini krivičnog djelo bez da će za njega biti kriv, jer se, na primjer, nalazi u zabludi.
• Posredni učinitelj će krivično odgovarati za svoje umišljajno prouzrokovano objektivno ponašanje neposrednog učinitelja.
• Krivično djelo posrednog učiniteljstva smatraće se dovršenim kada su ispunjenji svi elementi u biću određenog krivičnog djela.
• Pokušaj krivičnog djela započinje radnjom posrednog učinitelja i završava kada neposredni učinitelj poduzme radnju učinjenja krivičnog djela.
• Uvjeti na strani neposrednog učinitelja glasi: neposredni učinitelj ne djeluje protupravno, kod neposrednog učinitelja nedostaje umišljaj ili subjektivna strana krivičnog djela.
• Pravna teorija razlikuje više oblika posrednog učiniteljstva.
• Prvi slučaj kada postoji posredno učiniteljstvo naziva se nesvjesno i nevoljno oruđe
• Drugi slučaj posrednog učiniteljstva naziva se svjesno i voljno oruđe (dolozno, umišljajno oruđe.
• Treći slučaj posrednog učiniteljstva naziva se nenamjerno dolozno oruđe (dolozno sredstvo bez potrebne namjere.
• Četvrti slučaj posrednog učiniteljstva naziva se nekvalificirano dolozno oruđe.
• Peti slučaj posrednog učiniteljstva postoji u slučajevima organiziranog aparata moći.
• Postoje određene situacije u kojima posredno učiniteljstvo nije moguće.
• Saučiniteljstvo u smislu čl. 29. KZ BiH, čl. 31. KZ FBiH i čl. 31. KZ BDBiH postoji kada više osoba učestvuje u učinjenju krivičnog djela ili poduzimajući što drugo “na odlučujući način" doprinosi zajedničkom učinjenju krivičnog djela.
• KZ RS u čl. 23. na malo drukčiji način određuje saučiniteljstvo, te prema odredbi ovog člana saučiniteljstvo postoji kada više osoba učestvovanjem u radnji učinjenja ili "na drugi način” zajednički učine krivično djelo.
• Saučiniteljstvo je, dakle, svjesno i voljno zajedničko učestvovanje u poduzimanju djelatnosti kojima se čini krivično djelo..
• Prema teoriji, saučinitelj je osoba koja sudjelovala u radnji učinjenja zajedno sa nekom drugom osobom, koja je bila je u stanju sam učiniti. lazarevic smatra je saučiniteljstvo svjesno i voljno zajedničko ostvarenje radnju učinjena i svi su ostali elementi biti na strani poduzimatelja.
• Jedan ne sprovede iz sudske prakse kao radnju uzimanja sa više članova, mora svi posjedovati ona svoja stajališta.
• Obzirom da svaka osoba postoji više vrsta sa kojima u sudskoj praksi, u radnji učinjenja.
• U teoriji, može postajati da se radi podijelila ili izmijenila te u vezi može dokazati te odgovornosti za koji je sauč initelj radi prenosivi je da odvojiti.
• Saučinitelj u učinjenju krivičnog djela može učestvovati sa dvije vrste radnji.
• U tom slučaju, izjavljuje se da su relevantni odnosi samo primjenjivi ukoliko se izjava izražava iz određenih razloga prenosivosti. Ovaj koncept se posebno razmatra u kontekstu pravnog sistema, gdje postojanje određenih uvjeta i okolnosti može utjecati na valjanost ili snagu izjava.
• Najpoznatije situacije u ovoj oblasti su one u kojima osoba nije direktno učestvovala, ali njeno djelovanje ili nedjelovanje ima značajnu pravnu težinu u kontekstu cjelokupnog događaja. Razumijevanje tih intervencija je ključno za pravilnu interpretaciju zakona i propisa.
• U praksi se javljaju različite situacije u kojima se jedna osoba koristi drugom kao sredstvom za izvršenje krivičnog djela. Ova dinamika može biti jako kompleksna, jer može uključivati različite oblike suodgovornosti i umiješanosti u izvršavanje zločina.
• Ovo znači da niže navedena osoba ne ostvaruje sama krivično djelo, već koristi drugu osobu kao svoj alat ili sredstvo za njegovo izvršenje. Ovaj princip može biti ključan u razumijevanju složenosti krivičnopravnog odgovora i kaznenih sankcija koje proizašle iz tih akcija.
• Jedna osoba, u ovom kontekstu, može se reći da koristi ruke druge osobe za izvršenje vlastitog krivičnog djela. Ovaj pojam se oslanja na ideju o posrednom učiniteljstvu, koje može biti predmet dubokih i složenih pravnih rasprava.
• Posredni učinitelj se pojavljuje kao intelektualni i voljni učinitelj koji, mada ne poduzima neposredni fizički akt izvršenja, ipak ima značajnu ulogu u cijelom procesu. Ova vrsta učiniteljstva naglašava potrebu za razmatranje mentalnog stanja i volje učinitelja pri donošenju odluka unutar pravnog okvira.
• Posredno učiniteljstvo ne predstavlja saučiniteljstvo, uzimajući u obzir da kod saučinitelja mora postojati svijest i volja o zajedničkom izvršenju djela, što kod posrednog učiniteljstva nije nužno slučaj. Ova distinkcija je ključna za razumevanje različitih pravnih odgovornosti i njihovih implikacija.
• Institut posrednog učiniteljstva, stoga, nije neophodan za određene pravne situacije, ali igra važnu ulogu u mnogim slučajevima gdje se ispituje suodgovornost i načini izvršenja krivičnih djela.
• Postoje određeni uvjeti koji moraju biti ispunjeni na strani posrednog učinitelja, kao i na strani neposrednog učinitelja, kako bi se moglo pravno clasificirati određeno djelo. Ovi uvjeti obuhvataju specifične pravne norme i principe koji se primjenjuju u ovim situacijama.
• U njemačkoj krivičnopravnoj teoriji, uvjeti na strani posrednog učinitelja su jasni: posredni učinitelj može biti samo osoba koja ima potencijal da bude učinitelj krivičnog djela. Ovaj princip osigurava da se svi aspekti legalnosti i odgovornosti razmatraju na adekvatan način.
• To implicira da posredni učinitelj mora posjedovati sve subjektivne pretpostavke kažnjivosti, kao što su uračunljivost i vinost, kao i specifične osobine učinitelja u slučaju delicta propria. Ova pravna načela poslužit će kao smjernice u procjeni odgovornosti pojedinaca uključenih u krivična djela.
• Umišljaj posrednog učinitelja mora obuhvatiti sve objektivne okolnosti djela, uključujući radnju, uzročnu vezu i posljedicu. Ovaj element je presudan za potvrdu odgovornosti i kaznenih mjera protiv učinitelja.
• Neposredni učinitelj također mora biti svjestan da koristi drugu osobu kao sredstvo za izvršenje krivičnog djela. Ova svijest igra ključnu ulogu u formiranju pravnog okvira i kaznenih posljedica koje proizašle iz tog čina.
• Objektivna strana radnje učinjenja uključuje djelovanje posrednog učinitelja na neposrednog učinitelja, tako da ovaj izvrši krivično djelo, često bez svijesti o ne legalnosti ili postojanju krivične odgovornosti. Pravni sustav se oslanja na ove informacije da odredi opseg odgovornosti svih uključenih strana.
• Posredni učinitelj će krivično odgovarati za svoje oblikovano ponašanje koje ima uticaja na jedinstvenu radnju neposrednog učinitelja, dijeleći odgovornost i rezultate vršenja krivičnog djela. Ova odgovornost često može uključivati i elemente kazne i rehabilitacije.
• Krivično djelo posrednog učiniteljstva smatraće se dovršenim kada su ispunjeni svi elementi predviđeni zakonom vezanim za određeno krivično djelo. Ova logika pomaže u formiranju pravnog determinizma koji omogućava da se svi krivci adekvatno kazne za svoja djela.
• Pokušaj krivičnog djela, pak, započinje radnjom posrednog učinitelja i završava kada neposredni učinitelj preduzima konkretne akcije u svrhu izvršenja krivičnog djela. Ova definicija pokušaja pomaže pravnicima da razdvoje različite faze kršenja zakona.
• Uvjeti koji se odnose na neposrednog učinitelja uključuju: neposredni učinitelj ne djeluje protupravno te mu nedostaje umišljaj ili subjektivna strana krivičnog djela, što sve predstavlja važne aspekte diplomskog prava i pravne odgovornosti.
• Pravna teorija međunarodno razlikuje više oblika posrednog učiniteljstva, omogućavajući fleksibilnost u tumačenju i primjeni zakona, s obzirom na kontekst i implikacije svakog pojedinog slučaja.
• Prvi slučaj posrednog učiniteljstva naziva se nesvjesno i nevoljno oruđe, a njegov sadržaj uključuje aspekte kada učinitelj nije bio svjestan niti je imao namjeru za izvršenje krivičnog djela.
• Drugi slučaj posrednog učiniteljstva nazivamo svjesno i voljno oruđe (dolozno, umišljajno oruđe), kada je učinitelj koristio drugu osobu svjesno i unutar konteksta premeditacije.
• Treći slučaj posrednog učiniteljstva naziva se nenamjerno dolozno oruđe, kada se upotrebljava sredstvo bez potrebne namjere od učinitelja, ali sa znanjem da je to sredstvo upotrebljeno.
• Četvrti slučaj posrednog učiniteljstva može se identificirati kao nekvalificirano dolozno oruđe, gdje ne postoji jasna namjera ili volja u namjeri da se izvrši krivično djelo.
• Peti slučaj posrednog učiniteljstva prepoznaje se u slučajevima organiziranog aparata moći, što ukazuje na složenost suodgovornosti kada više faktora doprinosi izvršenju kaznenog djela.
• Postoje određene specifične situacije u kojima posredno učiniteljstvo nije moguće, što se može dogoditi u slučajevima kada su sve uključene strane aktivno svjesne svojih pravnih odgovornosti i obveza.
• Saučiniteljstvo, prema čl. 29. KZ BiH, čl. 31. KZ FBiH i čl. 31. KZ BDBiH, postoji kada više osoba učestvuje u izvršenju krivičnog djela ili do neke mjere "na odlučujući način" doprinosi zajedničkom izvršenju krivičnog djela. Važno je prepoznati kako se sličnosti i razlike unutar ovih normi odražavaju na različite pravne sisteme.
• KZ RS u čl. 23. definira saučiniteljstvo na pomalo različit način, gdje saučiniteljstvo dolazi do izražaja kada više osoba različitim načinima učestvuje u izvršenju krivičnog djela. Ovaj diferencijacijski pristup dopunjuje razumijevanje uloge svakog pojedinog učinitelja.
• Saučiniteljstvo, dakle, uključuje svjesno i voljno zajedničko sudjelovanje u aktivnostima koje dovode do izvršenja krivičnog djela, čime se dodatno osnažuje ideja o kolektivnoj odgovornosti unutar zakonskog okvira.
• Prema teoriji, saučinitelj je osoba koja je sudjelovala u radnji izvršenja zajedno sa drugom osobom, gdje je vjerovatnoća da je u stanju sam ostvariti krivično djelo. Lazarević smatra da je saučiniteljstvo svjesno i voljno zajedničko ostvarenje radnje te da svi drugi elementi moraju biti na strani poduzetnika.
• Kada se sudska praksa naziva radnjom uzimanja sa više članova, važno je da svi posjeduju svoja stajališta o mjerama koje će se poduzeti i njihovoj pravnoj težini u kontekstu zaštite prava i pravde.
• Obzirom na razlike među osobama, u pravnoj praksi postoje više vrsta uključivanja u radnje izvršenja, što može stvoriti raznolike situacije koje se moraju uzeti u obzir prilikom sudskog odlučivanja.
• U teoriji, može se dogoditi da se odgovornosti podijele ili izmijene, a relevantne stranke mogu dokazati svoje odgovornosti na temelju prethodnih radnji ili namjera, što dovodi do dodatnih pravnih složenosti i izazova u procesima.
• Saučinitelj u izvršenju krivičnog djela može učestvovati na više načina, što dodatno naglašava kompleksnost ljudskih interakcija unutar pravnog sistema.
• U tom kontekstu, izjavljuje se da su relevantni odnosi samo primjenjivi ukoliko se izjava izražava iz razloga prenosivosti. Ove nijanse su od esencijalne važnosti prilikom razmatranja pravne odgovornosti i kaznenih posljedica.
• Najpoznatije situacije u kojoj osoba nije učestvovala, ali se to označava pravnim terminima, ukazuju na to koliko je važno razumjeti sve aspekte učinjenog kako bi se pravda mogla pravovremeno primijeniti.