10. Sınıf Edebiyat: Tiyatro Ünitesi

• Bu videoda 10. sınıf edebiyat dersinin tiyatro ünitesine genel bir bakış sunulmaktadır.
• Ünitede geleneksel Türk tiyatrosu ele alınacaktır.
• Ardından Modern Türk tiyatrosuna giriş yapılacaktır.
• Geleneksel ve modern tiyatro türlerinin özellikleri karşılaştırılacaktır.
• Bir önceki ünitede işlenen cümle türleri tekrar gözden geçirilecektir.### Geleneksel Türk Tiyatrosu
• Göstermeye bağlı bir tür olan tiyatro, sahnede canlandırmak için yazılan eserlerdir.
• Türk edebiyatındaki gelişimini Geleneksel Türk Tiyatrosu ve Modern Tiyatro olarak ikiye ayrılır.
• Kökleri eski inanç ve geleneklere dayalı göstermeli türlerdir.
• Yazılı metne dayanmaz, oyun doğaçlamadır.
• Sözlü edebiyat ürünüdür, şarkı ve söz oyunları sıklıkla kullanılır.
• Ana unsur güldürürken, dolaylı olarak ders ve öğüt verme amacı güder.
• Sahne, kostüm, dekor gibi unsurlar bulunmaz.
• Karagöz, Ortaoyunu, Meddah ve Köy Seyirlik Oyunları'ndan oluşur.

Karagöz

• Bir gölge oyunudur.
• Deriden kesilmiş tasvirlerin arkadan ışıkla yansıtılmasıyla sahnelenir.
• Perdenin arkasındaki kişi (hayali veya hayalbaz) tarafından oynatılır, taklitler yapar ve şarkılar söyler.
• Hayaliye yardım eden kişiye yardak denir.
• Oyunun kurucusu Şeyh Küşteri'dir, bu nedenle sahneye Küşteri Meydanı denir.
• En güçlü rivayete göre Karagöz ve Hacivat, Bursa'da bir cami yapımında çalışan ve atışmalarıyla işleri yavaşlatan kişilerdir.
• İdam edildikten sonra Şeyh Küşteri tarafından canlandırılmışlardır.
• Yazılı metne dayanmaz, doğaçlama olarak sahnelenir.
• Ağırlıklı olarak Karagöz ve Hacivat arasındaki diyaloglardan oluşur.
• Karagöz'ün her şeyi yanlış anlamasıyla güldürü sağlanır.
• Hacivat bilgi birikimi olan, okumuş ve Osmanlıca kelimeler kullanan bir tiptir.
• Karagöz ise okumamış, halk ağzıyla konuşan ve kelimelere yanlış anlamlar yükleyen kişidir.
• Çelebi, Zenne, Tiryaki, Beberuhi, Tuzsuz Deli Bekir, Zeybek, Külhanbeyi, Arap, Yahudi gibi diğer karakterler de bulunur.
• Osmanlı toplumunun kültürel özelliklerini yansıtır.
• Oyunun dört bölümü vardır: Giriş, Muhavere, Fasıl ve Bitiş.
  • Giriş: Hacivat bir semai (şarkı) okuyarak sahneye çıkar ve Karagöz'ü davet eder.
  • Muhavere: Karagöz ve Hacivat karşılıklı atışır ve bir konu hakkında konuşurlar.
  • Fasıl: Oyunun konusuna göre diğer oyuncular da sahneye çıkar.
  • Bitiş: Hacivat ve Karagöz klasik sözlerle oyunu bitirir.

Ortaoyunu

• Karagöz'ün vücut bulmuş halidir; Karagöz oyununun sahneye çıkmış şeklidir.
• Palanga adı verilen yuvarlak bir alanda, yazılı metin olmadan doğaçlama olarak oynanır.
• İçinde dans, müzik ve şarkı bulunur.
• Herhangi bir sahnesi yoktur; kahvehane, konak veya meydanda seyircilerin ortasında sahnelenir.
• Dekor yok denecek kadar azdır; sadece paravan (evi temsil eder) ve dükkan (iki iskemle) bulunur.
• Kişileri ve bölümleri Karagöz oyununa benzer.
• Güldürü unsurları yanlış anlamalara, şakalara ve benzetmelere dayanır.
• Karagöz'deki Karagöz'e karşılık gelen karakter Kavuklu'dur.
• Kavuklu'yu işe sokmak isteyen Pişekar ile aralarındaki diyaloglar oyunu oluşturur.
• Kişilerin meslek ve yöresel özellikleri kendi ağızlarıyla taklit edilir.
• Kişileri: Pişekar, Kavuklu, Zenne, Yahudi, Acem, Kürt, Rumelili, Arnavut, Ermeni, Kayserili, Frenk, Çelebi, Muhacir vb.
• Oyunun bölümleri: Mukaddime, Muhavere, Fasıl ve Bitiş.
  • Mukaddime: Zurna ile Pişekar sahneye çıkar, seyirciyi selamlar ve oyunu başlatır.
  • Muhavere: Pişekar ve Kavuklu arasında karşılıklı konuşma başlar.
  • Fasıl: Diğer oyuncular sahneye çıkar ve asıl oyun sahnelenir.
  • Bitiş: Kavuklu ve Pişekar klasik sözlerle oyunu bitirir.

Meddah

• Yüksekçe bir yerde, topluluk karşısında taklit ve güldürü gibi tekniklere dayanarak hikaye anlatan kişidir.
• Tek başına sahneye çıkar ve çeşitli hikayelerle güldürmeyi amaçlar.
• Gündelik hayattan, efsanelerden ve masallardan alıntılanan hikayeleri güldürü unsurlarıyla anlatır.
• Diyalog, taklit ve eşleştirme gibi tekniklere başvurur.
• Dekor olarak genellikle bir sandalye, mendil ve değnek kullanılır.

Köy Seyirlik Oyunları

• Geleneksel Türk tiyatrosunun en ilkel ve basit halidir.
• Perde, dekor, kostüm ve aksesuar olmadan kırsal kesimlerde sahnelenir.
• Bölgedeki yetenekli kişiler tarafından sahnelenir.

Modern Türk Tiyatrosu

• Türk edebiyatı, Modern Tiyatro ile Tanzimat Dönemi'nde tanışmıştır.
• Tanzimat ile başlayan gelişim, Cumhuriyet Dönemi sonrasında olgunluğa ulaşmıştır.
• Batılı anlamda yazılan ilk tiyatro eseri Şinasi'nin "Şair Evlenmesi"dir.
• İlk örneklerde geleneksel tiyatronun izleri görülür.
• Şinasi, görücü usulü evliliğin sakıncalarını eleştirmiştir.
• Sahnelenen ilk tiyatro eseri Namık Kemal'in "Vatan Yahut Silistre"sidir.
• Ahmet Vefik Paşa, Moliere'den çeşitli eserleri Türkçe'ye çevirmiş ve uyarlamıştır.
• Ahmet Vefik Paşa, Bursa Valisi iken ilk Devlet Tiyatrosu'nu açmıştır.
• Recaizade Mahmut Ekrem, Direktör Ali Bey ve Abdülhak Hamit Tarhan bu dönemde tiyatro yazan önemli isimlerdir.
• Recaizade Mahmut Ekrem'in "Çok Bilen Çok Yanılır" oyunu uzun yıllar sevilerek oynanmıştır.
• Milli Edebiyat Dönemi'nde dildeki sadeleşme çabasıyla tiyatro halka açılmış ve gelişmiştir.
• Darülbedayi-i Osmani'nin (İstanbul Şehir Tiyatroları) kurulması tiyatronun seyrini değiştirmiştir.
• Darülbedayi-i Osmani, tiyatroya sanatçı yetiştiren bir okul da olmuştur.
• 1949'da Devlet Konservatuvarı Kanunu çıkmış ve tiyatro kurumsal bir hale bürünmüştür.
• Haldun Taner'in "Keşanlı Ali Destanı", epik tiyatro türünde önemli bir eserdir ve yurt dışında da sahnelenmiştir.

Geleneksel ve Modern Tiyatro Arasındaki Farklar

• Modern tiyatro yazılı metne dayanır, geleneksel tiyatro dayanmaz.
• Modern tiyatroda sahne ve dekor önemlidir, geleneksel tiyatroda yoktur veya azdır.
• Geleneksel tiyatro sadece güldürü odaklıdır; modern tiyatro güldürebilir, ağlatabilir, düşündürebilir.
• Geleneksel tiyatroda tipler (Karagöz, Hacivat gibi) vardır, modern tiyatroda farklı karakterler bulunur.
• Geleneksel tiyatro halkın etrafında şekillenir, modern tiyatro aydın bir çevre etrafında şekillenir.
• Modern tiyatro profesyoneldir, geleneksel tiyatro amatör olarak yapılır.
• Modern tiyatroda ses ve ışık düzeni gibi teknolojik imkanlar kullanılır, geleneksel tiyatroda kullanılmaz.

Cümle Çeşitleri

• Anlamlarına göre: Olumlu, Olumsuz, Soru.
• Yüklemin türüne göre: İsim, Fiil.
• Yüklemin yerine göre: Kurallı, Devrik, Eksiltili.
• Yapılarına göre: Basit, Birleşik, Sıralı, Bağlı.

Anlamlarına Göre Cümleler

• Olumlu cümle: Yargının gerçekleştiğini ifade eder.
• Olumsuz cümle: Yargının gerçekleşmediğini ifade eder.
• Soru cümlesi: Cevap almak, bilgi edinmek amacıyla sorulur.
  • Sözde soru cümlesi: Cevap bekleme amacı taşımayan soru cümlesidir.

Yüklemin Türüne Göre Cümleler

• Fiil cümlesi: Yüklemi fiil olan cümledir.
• İsim cümlesi: Yüklemi isim olan cümledir.

Yüklemin Yerine Göre Cümleler

• Kurallı cümle: Yüklem sonda olan cümledir.
• Devrik cümle: Yüklem sonda olmayan cümledir.
• Eksiltili cümle: Yüklemi olmayan cümledir.

Yapılarına Göre Cümleler

• Basit cümle: Tek yargı içeren cümledir.
• Birleşik cümle: Tek yüklem ve en az bir yan cümlecik (fiilimsi, şart, alıntı cümle) içeren cümledir.
• Sıralı cümle: Basit veya bileşik yapılı birden fazla cümlenin virgül veya noktalı virgülle bağlanmasıyla oluşur.
• Bağlı cümle: Anlam ilgisi bulunan basit veya bileşik cümlelerin bağlaçlarla bağlanmasıyla oluşur.