ਧੁਨੀ (ਸਾਊਂਡ) ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?

• ਇਹ ਨੋਟਸ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਹਨ।

ਧੁਨੀ (ਸਾਊਂਡ)

• ਵਾਈਬ੍ਰੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਧੁਨੀ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਕੰਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਵਾਈਬ੍ਰੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਈਬ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਈਬ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ ਸਾਡੇ ਕੰਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ।

ਸਕੂਲ ਦੀ ਘੰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਆਵਾਜ਼ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?

• ਜਦੋਂ ਘੰਟੀ 'ਤੇ ਹਥੌੜੇ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਵਾਈਬ੍ਰੇਟ ਹੋਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਾਈਬ੍ਰੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਘੰਟੀ ਹਵਾ ਦੇ ਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਈਬ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ।

ਧੁਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਕੈਨੀਕਲ ਤਰੰਗਾਂ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

• ਧੁਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਕੈਨੀਕਲ ਤਰੰਗਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ:
  • ਧੁਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਕਣਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
  • ਧੁਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਦੋਸਤ ਚੰਦਰਮਾ 'ਤੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਕੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਸਕੋਗੇ?

• ਚੰਦਰਮਾ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਧੁਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ, ਧੁਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਦੋਸਤ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਣਗੀਆਂ।

ਧੁਨੀ ਤਰੰਗ ਦੀ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ ਇਸਦੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਸਬੰਧਤ ਹਨ?

• ਧੁਨੀ ਤਰੰਗ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ = ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ (λ) x ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ (v)।

ਇੱਕ ਧੁਨੀ ਤਰੰਗ ਦੀ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਰੋ ਜਿਸਦੀ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ 220 Hz ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਗਤੀ 440 m/s ਹੈ। ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ: -

• ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ v = 220 Hz, ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ V = 440 m/s
• ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ λ = V/v = 440/220 = 2 ਮੀਟਰ

ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ 500 Hz ਦੀ ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਸਰੋਤ ਤੋਂ 450 ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਦੋ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਕੁਚਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮੇਂ ਦਾ ਅੰਤਰਾਲ ਕੀ ਹੈ? ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ: -

• ਤਰੰਗ ਦੀ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ v = 500 Hz
• ਦੋ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਕੁਚਨਾਂ ਲਈ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸਮਾਂ = ਟਾਈਮ ਪੀਰੀਅਡ।
• ਜਾਂ ਟਾਈਮ ਪੀਰੀਅਡ T=1/v=1/500 = 0.002 ਸਕਿੰਟ

ਉੱਚਾਈ ਅਤੇ ਧੁਨੀ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ।

• ਉੱਚਾਈ:
  • ਇਹ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ।
  • ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਜ਼ੀਰੋ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
  • ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਵੱਖਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
  • ਇਸਨੂੰ ਮਾਪਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ।
• ਤੀਬਰਤਾ:
  • ਇਹ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ ਊਰਜਾ ਦਾ ਪਰਿਮਾਣ ਹੈ।
  • ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਤੀਬਰਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
  • ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਧੁਨੀ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਇੱਕੋ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
  • ਇਸਨੂੰ ਮਾਪਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ: ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਲੋਹਾ?

• ਲੋਹੇ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਇੱਕ ਗੂੰਜ 3 ਸਕਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਸਤਹ ਤੋਂ ਸਰੋਤ ਦੀ ਦੂਰੀ ਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ 342 m/s ਹੈ? ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ: -

• ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ v = 342 m/s
• ਗੂੰਜ ਲਈ ਲੱਗਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ = 3 ਸਕਿੰਟ
• ਧੁਨੀ ਦੁਆਰਾ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ = ਸਪੀਡ x ਸਮਾਂ = 342 x 3 = 1026 m
• ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਸਤਹ ਤੋਂ ਧੁਨੀ ਸਰੋਤ ਦੀ ਦੂਰੀ = 1026/2 = 513 m

ਸੰਗੀਤ ਹਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਕਰਵਡ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ?

• ਸੰਗੀਤ ਹਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਰਵਡ ਛੱਤਾਂ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਹਾਲ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਔਸਤ ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨ ਦੀ ਸੁਣਨਯੋਗ ਸੀਮਾ ਕੀ ਹੈ?

• 20 Hz ਤੋਂ 20,000 Hz।

ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾਵਾਂ ਦੀ ਰੇਂਜ ਕੀ ਹੈ: (a) ਇਨਫਰਾਸਾਊਂਡ? (b) ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ?

• ਇਨਫਰਾਸਾਊਂਡ: 20 Hz ਤੋਂ ਘੱਟ।
• ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ: 20,000 Hz ਤੋਂ ਵੱਧ।

ਆਵਾਜ਼ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?

• ਆਵਾਜ਼ ਊਰਜਾ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਣਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਵਾਜ਼ ਇੱਕ ਵਾਈਬ੍ਰੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦੱਸੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸੰਕੁਚਨ ਅਤੇ ਵਿਰਲਤਾਵਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

• ਸੰਕੁਚਨ ਅਤੇ ਵਿਰਲਤਾਵਾਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਵਾਈਬ੍ਰੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਵਾਈਬ੍ਰੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਧੱਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉੱਚ ਦਬਾਅ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸੰਕੁਚਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵਸਤੂ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਘੱਟ ਦਬਾਅ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਵਿਰਲਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਵਸਤੂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਵੱਧਦੀ ਹੈ, ਸੰਕੁਚਨ ਅਤੇ ਵਿਰਲਤਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਧੁਨੀ ਤਰੰਗ ਨੂੰ ਲੰਬਕਾਰੀ ਤਰੰਗ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

• ਧੁਨੀ ਤਰੰਗ ਨੂੰ ਲੰਬਕਾਰੀ ਤਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਧੁਨੀ ਤਰੰਗ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਣ ਗੜਬੜੀ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਚਲਦੇ ਹਨ।

ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਬੈਠੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਪਛਾਣਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ?

• ਟਿੰਬਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ।

ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਗਰਜ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਗਰਜ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਚਮਕ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਕਿੰਟ ਬਾਅਦ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂ?

• ਇਹ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੈ ਕਿ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਧੁਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਚਮਕ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਕੰਨ ਤੱਕ ਉਸਦੀ ਗਰਜ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ।

ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸੁਣਨਯੋਗ ਰੇਂਜ 20 Hz ਤੋਂ 20 kHz ਤੱਕ ਹੈ। ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੋ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਧੁਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈਆਂ ਕੀ ਹਨ? ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ 344 m/s ਲਵੋ।

• 20 Hz ਧੁਨੀ ਲਈ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ:

  • ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ = 20 Hz, ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ = 344 m/s

  • ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ = ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ / ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ = 344/20 = 17.2 m

• 20 kHz ਧੁਨੀ ਲਈ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ:

  • ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ = 20 kHz = 20000 Hz, ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ = 344 m/s

  • ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ = ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ / ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ = 344/20000 = 0.0172 m

ਦੋ ਬੱਚੇ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਦੀ ਇੱਕ ਰਾਡ ਦੇ ਉਲਟੇ ਸਿਰਿਆਂ 'ਤੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਰਾਡ ਦੇ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਬੱਚੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਹਵਾ ਅਤੇ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਤਰੰਗ ਦੁਆਰਾ ਲਏ ਗਏ ਸਮੇਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਪਤਾ ਕਰੋ।

• ਮੰਨ ਲਓ ਪਾਈਪ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = L, ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ = 346 m/s
• ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸਮਾਂ = L/346
• ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ = 6420 m/s
• ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸਮਾਂ (ਉਸੇ ਦੂਰੀ 'ਤੇ) = L/6420
• ਦੋ ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਲਏ ਗਏ ਸਮੇਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ= ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸਮਾਂ / ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸਮਾਂ = (L/346) / (L/6420) = (6420/ 346) = 18.55

ਇੱਕ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੀ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ 100 Hz ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਵਾਈਬ੍ਰੇਟ ਕਰਦਾ ਹੈ?

• ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ = 100 Hz
• ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਤੀ ਸਕਿੰਟ ਵਾਈਬ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ = 100 ਵਾਈਬ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ
• ਜਾਂ 1 ਮਿੰਟ (60s) ਵਿੱਚ ਵਾਈਬ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ = 100 x 60 = 6000 ਵਾਈਬ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ

ਕੀ ਧੁਨੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਾਂਗ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ।

• ਹਾਂ, ਧੁਨੀ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ:
  • ਧੁਨੀ ਦੇ ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਕੋਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਦੇ ਕੋਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
  • ਡਿੱਗਣ ਦੇ ਬਿੰਦੂ 'ਤੇ, ਲੰਬਕਾਰੀ, ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਕੋਣ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਦਾ ਕੋਣ ਇੱਕੋ ਹੀ ਸਮਤਲ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦੂਰ ਵਸਤੂ ਤੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਗੂੰਜ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਸਤ੍ਹਾ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਸਰੋਤ ਵਿਚਕਾਰ ਦੂਰੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਗਰਮ ਦਿਨ 'ਤੇ ਗੂੰਜ ਸੁਣਦੇ ਹੋ?

• ਗਰਮ ਦਿਨ 'ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਅਸੀਂ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜ ਸੁਣਾਂਗੇ।

ਧੁਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਿਹਾਰਕ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਦਿਓ।

• ਸਟੈਥੋਸਕੋਪ (Stethoscope): ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਟੈਥੋਸਕੋਪਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਮਲਟੀਪਲ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਦੁਆਰਾ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ।
• ਮੈਗਾਫੋਨ: ਇੱਕ ਟਿਊਬ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸ਼ੰਕੂ ਆਕਾਰ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਆਵਾਜ਼ ਤਰੰਗਾਂ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਸਰੋਤਿਆਂ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜਾ ਸਕਣ।

ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟਾਵਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੋਂ 500 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਤਲਾਬ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਛੁਕਣੀ ਕਦੋਂ ਸੁਣਾਈ ਦੇਵੇਗੀ? ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ g=10 m s-2 ਅਤੇ ਧੁਨੀ ਦੀ ਸਪੀਡ = 340 m s-1 ਹੈ।

• ਪੱਥਰ ਵੱਲੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਲੱਗਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਗਿਣਨ ਲਈ:

  • ਟਾਵਰ ਦੀ ਉਚਾਈ (ਦੂਰੀ) S = 500 m

  • ਗੁਰੂਤਾਕਰਸ਼ਣ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਵੇਗ g (a) = 10 m/s2

  • ਪੱਥਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਗਤੀ u = 0 m/s

  • S = ut + (1/2)at2 ਤੋਂ

  • 500 = 0 x t + (1/2) x 10 x t2

  • ਇਸ ਲਈ 500 = 0 + 5t² = 5t²

  • ਹੁਣ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 5 ਨਾਲ ਵੰਡਣ 'ਤੇ, t² = 100

  • ਹੁਣ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦਾ ਵਰਗਮੂਲ ਕੱਢਣ 'ਤੇ, t = 10 ਸਕਿੰਟ।

• ਆਵਾਜ਼ ਵੱਲੋਂ ਟਾਵਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਂ ਗਿਣਨ ਲਈ:

  • ਦੂਰੀ = 500 ਮੀਟਰ, ਸਪੀਡ = 340 ਮੀਟਰ/ਸਕਿੰਟ

  • ਸਮਾਂ t2 = ਦੂਰੀ/ਸਪੀਡ, ਲਾਗਲੇ ਮੁੱਲ ਪਾਉਣ 'ਤੇ, t2 = 500/340 = 1.47 ਸਕਿੰਟ

  • ਇਸ ਲਈ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਅਤੇ ਛੁੱਕਣੀ ਸੁਣਨ ਲਈ ਲੱਗਣ ਵਾਲਾ ਕੁੱਲ ਸਮਾਂ (t + t2) = 10 + 1.47 = 11.47 ਸਕਿੰਟ।

ਇੱਕ ਧੁਨੀ ਤਰੰਗ 339 ਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਕਿੰਟ ਦੀ ਰਫਤਾਰ 'ਤੇ ਚੱਲਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸਦੀ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ 1.5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੈ, ਤਾਂ ਤਰੰਗ ਦੀ ਆਵਿਰਤੀ ਕੀ ਹੋਵੇਗੀ? ਕੀ ਇਹ ਸੁਣਨਯੋਗ ਹੈ?

• ਦਿੱਤਾ ਹੈ

  • ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਰਫਤਾਰ = 339 m/s

  • ਧੁਨੀ ਦੀ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ λ = 1.5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ = 0.015 ਮੀਟਰ

  • ਆਵਿਰਤੀ v = ਰਫ਼ਤਾਰ/ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ ਤੋਂ, ਇਸ ਲਈ v = 339/0.015 = 339 x 1000/15 = 22600 Hz ਹੈ

  • ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਆਵਿਰਤੀ ਸਾਡੀ ਸੁਣਨਯੋਗ ਹੱਦ (20000 Hz ਸੁਣਨਯੋਗ ਹੱਦ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ ।

ਗੂੰਜ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? ਇਸਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?

• ਗੂੰਜ ਦੁਹਰਾਇਆ ਗਿਆ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਅਵਾਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਵਾਜ਼ ਦਾ ਇਹ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਗੂੰਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਫਾਈਬਰਬੋਰਡ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਖਰੀਦ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹਾਲ ਦੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਅਤੇ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੇੈ।

ਧੁਨੀ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? ਇਹ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਕਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ?

• ਉੱਚਾਈ ਕੰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰੀਰਕ ਜਵਾਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਧੁਨੀ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਧੁਨੀ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਕਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ:

  • ਇੱਕ ਵਾਈਬਹ੍ਰੈਮ ਦੀ ਉੱਚਾਈ

  • ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ

ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਫਾਈ ਲਈ ਕਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?

• ਸਾਫ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਫ਼ਾਈ ਧੀਮੀ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਹੱਲ ਵਿੱਚ ਅਲਟਰਾਸੋਨਿਕ ਤਰੰਗਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਦੀ ਆਵਿਤਰਤੀ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਧੂੜ, ਗਰੀਸ ਅਤੇ ਮੈਲ ਦੇ ਹੱਥਕ ਝੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਇੱਕ ਧਾਤੂ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸ ਦਾ ਪਤਾ ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?

• ਅਲਟਰਾਸੋਨਿਕ ਤਰੰਗਾ ਨੂੰ ਮੈਟਾਲਿਕ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਡਿਟੈਕਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਵੀ ਨੁਕਸ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਵਾਪਿਸ ਪਰਿਵਤਰਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਵਾਈਬ੍ਰੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਧੁਨੀ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਕੰਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਵਾਈਬ੍ਰੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਈਬ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਈਬ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ ਸਾਡੇ ਕੰਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ। ਧੁਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਕਣਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।