ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ: จุดเริ่มต้นและยุค

ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ (IR)

• IR ศึกษาปฏิสัมพันธ์ระหว่างรัฐและไม่ใช่รัฐ และองค์ความรู้ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ

จุดเริ่มต้นของการศึกษา IR

• Aberystwyth มหาวิทยาลัยในเวลส์เป็นแห่งแรกที่ศึกษา IR

จุดกำเนิดรัฐชาติสมัยใหม่

• เกิดขึ้นหลังสนธิสัญญา Westphalia ปี 1648 หลังสงคราม 30 ปี เพื่อแยกศาสนาจากการเมือง

Congress of Vienna

• ประเทศในยุโรปรวมตัวกันต้านนโปเลียนที่วอเตอร์ลู ส่งผลให้เกิดการทูตแบบทางการ

ดุลแห่งอำนาจ (Balance of Power)

• เกิดขึ้นเพื่อป้องกันไม่ให้ประเทศใดมีอำนาจมากเกินไป

ปฏิวัติอุตสาหกรรม

• เกิดชนชั้นกลางและชนชั้นนายทุน

ล่าอาณานิคม

• เกิดขึ้นในปี 1900 เพื่อหาทรัพยากรไปใช้ในการผลิต นำไปสู่ลัทธิพาณิชย์นิยมและการยึดครองอาณานิคม เช่น ในแอฟริกา

สงครามฝิ่น (จีน-อังกฤษ)

• ราชวงศ์ชิงอ่อนแอ ทำให้ชาติตะวันตกมีอำนาจเหนือกว่า เกิดเป็นทฤษฎีโดมิโน

การปฏิรูปเมจิ (Meiji Revolution) ในญี่ปุ่น

• ญี่ปุ่นเจริญก้าวหน้าจากการปฏิวัติอุตสาหกรรม นำไปสู่แนวคิดจักรวรรดินิยม

สงครามโลกครั้งที่หนึ่ง (WW1)

• สนธิสัญญาแวร์ซายเป็นเงื่อนไขกดดันเยอรมนี และสันนิบาตชาติล้มเหลวเนื่องจากขาดความร่วมมือ

แนวคิด Isolationism ของสหรัฐอเมริกา

• สภาอเมริกาไม่สนับสนุนการเข้าไปยุ่งเกี่ยวกับกิจการต่างประเทศ เป็นที่มาของการเกิด Liberalism

The Great Depression

• ภาวะเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่ เริ่มต้นในอเมริกาและลุกลามไปทั่วโลก

สงครามโลกครั้งที่สอง (WW2)

• ก่อให้เกิดองค์การสหประชาชาติ (UN) และการแบ่งเยอรมนีเป็นสองส่วน

สงครามเย็น (Cold War)

• เกิดจากดุลอำนาจระหว่างสองขั้ว (Bi-Polarity) และเกิดสงครามตัวแทน (Proxy War) เช่น สงครามเวียดนามและสงครามเกาหลี

ระเบียบโลกใหม่ (New World Order)

• นำโดยสหรัฐอเมริกา (USA) ในฐานะมหาอำนาจขั้วเดียว (Unipolarity)

ระดับการวิเคราะห์ระหว่างประเทศ (5 ระดับ)

• ระดับระหว่างประเทศ
• ระดับภูมิภาค
• ระดับรัฐ
• ระดับหน่วยงานราชการหรือกลุ่มย่อย
• ระดับบุคคล

การวิเคราะห์ระดับระหว่างประเทศ

• วิเคราะห์ภาพรวม ดุลอำนาจ การแข่งขัน โครงสร้างสังคมโลก ด้วย Realism (ดุลอำนาจ) และ Liberalism (กฎหมายระหว่างประเทศ)

การวิเคราะห์ระดับภูมิภาค

• วิเคราะห์ความร่วมมือ การสะสมอาวุธ เศรษฐกิจ และค่านิยมของภูมิภาค

การวิเคราะห์ระดับรัฐ

• วิเคราะห์กลไกรัฐ การปกครอง เศรษฐกิจ การเมือง นโยบายทั้งภายในและภายนอก

การวิเคราะห์ระดับราชการหรือกลุ่มย่อย

• วิเคราะห์คนใกล้ชิดผู้นำ ข้าราชการ กลไกของรัฐ การตัดสินใจขององค์กร และกลุ่มผลประโยชน์

การวิเคราะห์ระดับบุคคล

• วิเคราะห์จิตวิทยา อดีต ความเชื่อ และอุดมการณ์ของแต่ละบุคคล

แนวคิด (Concepts)

• การสร้างความหมายนามธรรมด้วยคำหรือสัญลักษณ์

ทฤษฎี (Theories)

• ข้อเสนอที่เชื่อมโยงกันอย่างมีเหตุผล สามารถอธิบายปรากฏการณ์ได้ และต้องพิสูจน์ได้

Classical Realism

• ตัวแสดงหลัก: รัฐ
• ผู้ก่อตั้ง: Hans Morgenthau
• แนวคิดหลัก: มนุษย์เห็นแก่ตัว, รัฐแก่งแย่งอำนาจ, โลกอนาธิปไตย, รัฐต้องการอยู่รอดและขยายอำนาจ

Classical Liberalism

• ตัวแสดงหลัก: รัฐ/สถาบันระหว่างประเทศ
• ผู้ก่อตั้ง: Immanuel Kant
• แนวคิดหลัก: มนุษย์เห็นแก่ตัวแต่มีเหตุผล, ร่วมมือกันได้, โลกสวย, ความมั่นคงร่วมกัน, สถาบันสร้างความร่วมมือ

Marxism

• ตัวแสดงหลัก: ชนชั้น
• ผู้ก่อตั้ง: Karl Marx
• แนวคิดหลัก: ต่อต้านทุนนิยม, เปลี่ยนจากการโจมตีระบบทุนนิยมเป็นการวิพากษ์วิจารณ์ประเทศที่มีเศรษฐกิจดี

Neo Realism

• ตัวแสดงหลัก: รัฐ
• ผู้ก่อตั้ง: Kenneth Waltz
• แนวคิดหลัก: โทษระบบแทนโทษคน, แนวคิดอื่น ๆ เหมือน Classical Realism

Neo Liberalism

• ตัวแสดงหลัก: สถาบันระหว่างประเทศ
• ผู้ก่อตั้ง: Robert Keohane
• แนวคิดหลัก: เน้นสถาบันระหว่างประเทศ, ความร่วมมือเกิดจากสถาบัน

Neo Marxism

• ตัวแสดงหลัก: รัฐที่ไม่เท่าเทียมกัน
• ผู้ก่อตั้ง: Wallerstein
• แนวคิดหลัก: กึ่งกลาง (พัฒนาแล้ว), กึ่งชายขอบ (กำลังพัฒนา), ชายขอบ (ด้อยพัฒนา)

Realsim

• นิยมรัฐ (Statism), ความอยู่รอด (Survival), ช่วยเหลือตัวเอง (Self-help)

Classical Realism

• เน้นอธิบายจากธรรมชาติของมนุษย์ที่เห็นแก่ตัว ซึ่งเป็นพื้นฐานของพฤติกรรมรัฐและความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ

ดุลแห่งอำนาจ (Balance of Power)

• ระบบความสัมพันธ์ระหว่างประเทศจะมั่นคงและมีสันติภาพ หากอำนาจของแต่ละรัฐใกล้เคียงกัน
• หากอำนาจไม่เท่ากัน จะเกิดการขาดดุลอำนาจและนำไปสู่ความขัดแย้ง

ลักษณะความสัมพันธ์ระหว่างมหาอำนาจต่อสงคราม (3 ประเภท)

• ขั้วอำนาจเดียว (Unilateral): ประเทศเดียวควบคุม (เช่น สหรัฐอเมริกาหลังสงครามโลก)
• สองขั้วอำนาจ (Bilateral): สงครามเย็น
• หลายขั้วอำนาจ (Multilateral): หลายประเทศมีอำนาจ เป็นสถานการณ์ที่อาจนำไปสู่ความขัดแย้งได้ง่าย

Neo-Realism

• มองที่ระบบและโครงสร้างความสัมพันธ์ระหว่างประเทศที่มีผลต่อพฤติกรรมของรัฐ

Defensive Realism

• เน้นการร่วมมือเพื่อความอยู่รอด ไม่จำเป็นต้องใช้กำลัง

Offensive Realism

• เน้นสะสมอำนาจและกองกำลัง รัฐที่แข็งแกร่งจะพยายามเป็นเจ้าโลก (Hegemony)

Liberalism

• รูปแบบการสร้างนโยบาย (5 รูปแบบ): สร้างกฎหมายระหว่างประเทศ, ส่งเสริมองค์การระหว่างประเทศ, สนับสนุนความร่วมมือ, ส่งเสริมประชาธิปไตย, ส่งเสริมการค้าเสรี

Liberalism (5 สาขา)

• เสรีนิยมสถาบัน (Institutional Liberalism): เน้นสถาบันระหว่างประเทศและกฎหมาย เพื่อสร้างความเป็นธรรม
  • ขั้นตอน: 1. ยอมรับกฎเกณฑ์, 2. ทำตาม, 3. ใช้กฎให้แม่นยำ, 4. มอบอำนาจให้ตัวกลาง, 5. บังคับใช้กฎหมาย
• เสรีนิยมสาธารณรัฐ (Republican Liberalism): เชื่อมั่นในระบบสาธารณรัฐและประชาธิปไตย
• เสรีนิยมเชิงสังคมวิทยา (Sociological Liberalism): การติดต่อสื่อสารลดความขัดแย้ง
• เสรีนิยมพึ่งพาอาศัย (Interdependence Liberalism): การพึ่งพาอาศัยกันนำไปสู่สันติภาพ
• เสรีนิยมการค้า (Commercial Liberalism): การค้าเสรีลดความขัดแย้ง

Neo-Liberalism

• ร่วมมือกันระหว่างเสรีนิยมสถาบันและพึ่งพาอาศัยกัน สถาบันหรือรัฐต้องร่วมมือกันเพื่อลดความขัดแย้ง
• สถาบันระหว่างประเทศ: รัฐ, องค์การระหว่างประเทศ, กฎหมายระหว่างประเทศ, บรรษัทข้ามชาติ

Marxism

• ทุนนิยมสร้างความไม่เท่าเทียม ผลักดันให้เกิดการปฏิวัติเพื่อตั้งรัฐกรรมกร

แนวคิดลัทธิจักวรรดินิยม (Imperialism)

• ประเทศเจ้าอาณานิคมกดขี่ประเทศลูกอาณานิคมเพื่อเอาทรัพยากร

ทฤษฎีระบบโลก (World System Theory)

• 1. กึ่งกลาง (พัฒนาแล้ว ประชาธิปไตย อุตสาหกรรม)
• 2. กึ่งชายขอบ (กำลังพัฒนา อำนาจนิยม กึ่งอุตสาหกรรม)
• 3. ชายขอบ (ด้อยพัฒนา เผด็จการ เกษตรกรรม)

Constructivism

• ศึกษาความคิด ความเชื่อ นามธรรม เพื่ออธิบายพฤติกรรมและสถานการณ์ปัจจุบัน

แนวคิดสำคัญของ Constructivism

• กฎระเบียบและบทบัญญัติ, ผลประโยชน์แห่งชาติที่เปลี่ยนแปลง, อนาธิปไตยที่ถูกสร้าง, การตระหนักรู้, Logic of consequence and logic of appropriateness

ตัวแสดงระหว่างประเทศ

• รัฐและที่ไม่ใช่รัฐ

องค์ประกอบของรัฐ (ตามสนธิสัญญามอนเตวิเดโอ 1933)

• ประชากร, อาณาเขต, รัฐบาล, อำนาจอธิปไตย

องค์การระหว่างประเทศ (2 แบบ)

• องค์การรัฐบาลระหว่างประเทศ (IGO)
• องค์การเอกชนระหว่างประเทศ (INGO)

ตัวแสดงที่ไม่ใช่รัฐอื่น ๆ

• บรรษัทข้ามชาติ, สื่อระหว่างประเทศ, ขบวนการเคลื่อนไหว, กลุ่มศาสนา, ผู้พลัดถิ่น, กลุ่มก่อการร้าย, ปัจเจกบุคคล

องค์ประกอบขององค์การระหว่างประเทศ

• เป็นสถาบัน, มีสมาชิก 3 รัฐขึ้นไป, ก่อตั้งด้วยสัญญา, มีสำนักงานใหญ่, เป็นนิติบุคคล, มีคนทำงาน, มีงบประมาณ, มีการดำเนินการ

The Vienna Convention

• องค์การระหว่างประเทศคือองค์การระหว่างรัฐ

หน้าที่ขององค์การระหว่างประเทศ

• เป็นตัวแสดง, ลดความขัดแย้ง, สร้างผลประโยชน์

องค์การระหว่างประเทศในเชิงภูมิภาค

• ใช้ความใกล้ชิดทางกายภาพ

กฎหมายระหว่างประเทศ (Hugo Grotius บิดาแห่งกฎหมายระหว่างประเทศ)

• กฎระเบียบที่กำกับความสัมพันธ์ระหว่างรัฐ

ที่มาของกฎหมายระหว่างประเทศ

• จารีตประเพณี (Customs): พัฒนาเป็นกฎ, ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร
• สนธิสัญญา (Treaties): เป็นลายลักษณ์อักษร, อยู่ภายใต้ Vienna Convention

การบังคับใช้กฎหมายระหว่างประเทศ

• แนวนอน: ใช้ประเทศอื่น, ไม่บังคับ
• แนวดิ่ง: บังคับ

กฎหมายทะเล

• 12 ไมล์ทะเลจากเส้นฐาน: อาณาเขตที่มีอำนาจเต็มที่
• 200 ไมล์ทะเลจากเส้นฐาน: เขตเศรษฐกิจจำเพาะ

World Order คือ ระเบียบโลก

• แบบแผนความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ

Vladivostok Declaration 1980

• กล่าวถึงการปฏิรูปโซเวียต

ระเบียบโลกหลังสงครามเย็น

• John Ikenberry: การพึ่งพาระหว่างประเทศ
• Robert Keohane: สิทธิมนุษยชน, R2P (Responsibility to protect)

Anna Marie Slaughter

• เครือข่ายข้ามรัฐ อำนาจเอกชนไม่สามารถแทนรัฐได้

ความเสื่อมถอยของระเบียบโลกเสรีนิยม

• การเปลี่ยนแปลงเป้าหมายที่ทำได้ยาก, กระแสชาตินิยม

ความขัดแย้งเกี่ยวกับหลักการอำนาจอธิปไตย

• กรณีผู้ลี้ภัย (Democracy Deficit)

Free and Open Indo-Pacific

• ความพยายามของสหรัฐฯในการสถาปนาระเบียบโลกยุคไบเดน

ไบเดน

• เสรีภาพในการเดินเรือ, เครือข่ายพันธมิตร, ระเบียบเชิงสถาบัน

ทรัมป์

• Transactionalism (การแลกเปลี่ยน), Isolationism (ทำคนเดียว)

ความท้าทายในเชิงบริบท

• อำนาจจะไปทางตะวันออกมากขึ้น
• ชาตินิยมและ Xenophobia มากขึ้น

ผลกระทบของโควิดต่อระเบียบโลก

• โลกาภิวัตน์ถูกบั่นทอนโดยกระแสประชานิยม

ทรัมป์ 1.0

• วิกฤตของภาวะความเป็นผู้นำของสหรัฐฯ

ทรัมป์ 2.0

• การขยายตัวของกระแสชาตินิยมระดับโลก

ความท้าทายภายนอก (จีน)

• มีอำนาจในการรัญจวนใจ และเป็นทางเลือกให้ประเทศอื่น

ความท้าทายภายนอก (รัสเซีย)

• เป็นยูเรเซีย, สนับสนุนโลกพหุภาคี, มีอำนาจด้านพลังงาน

ความท้าทาย (อินเดีย)

• เป็นเพื่อนกับทุกคน, สนับสนุน Multi-alignment

การขยายตัวของ BRICS

• ทางเลือกของการสร้างระเบียบพหุภาคี, ใช้สกุลเงินท้องถิ่น

แนวโน้ม

• กระแสพหุภาคีนิยม และการถ่วงดุลสหรัฐฯ

ระเบียบโลก

• Multi-Plex, Decentered World Order

องค์ประกอบ

• มีหลากหลายตัวแสดง และมีการพึ่งพากันทางเศรษฐกิจ