ଓଡ଼ିଶାରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ - ଷଷ୍ଠ ସେମିଷ୍ଟାର

• ଏହି ଆଲୋଚନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଟି ଷଷ୍ଠ ସେମିଷ୍ଟାର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ପରୀକ୍ଷା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଓଡ଼ିଶାରେ କିପରି ଥିଲା ଓ ବ୍ୟାପୀଥିଲା ତାହା ଉପରେ ଆଧାରିତ ।

କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧ ପୂର୍ବରୁ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ

• ତପସୁ ଏବଂ ବାଲିକା ନାମକ ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ ବ୍ୟବସାୟୀ ଭାଇ, ଯେଉଁମାନେ ମଧ୍ୟମ ଦେଶରୁ ଆସିଥିଲେ ଏବଂ ଉତ୍କଳ ସହିତ ବାଣିଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କ ରଖିଥିଲେ।
• ତପସୁ ଓ ବାଲିକା ବ୍ୟବସାୟ କରିବା ସମୟରେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲେ ଓ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନେ ଉତ୍କଳର ପ୍ରଥମ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ ଯେଉଁମାନେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।
• ମୌର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକ କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟ ହାସଲ କରିବା ପରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ବ୍ୟାପିଗଲା।
• ଅଶୋକଙ୍କ ଭାଇ ତିଷ୍ୟଙ୍କୁ କଳିଙ୍ଗର ଉପରାଜା ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସେ ଓଡ଼ିଶାରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରସାର କରାଇଥିଲେ।
• ଅଶୋକ ବୌଦ୍ଧ ଭିକ୍ଷୁମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଭୋଜକଗିରି ବିହାର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ।
• ଦୀକ୍ଷିତ ନାମକ ଜଣେ ଶିକ୍ଷକ ସର୍ବାସ୍ତିବାଦ ସ୍କୁଲରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରସାରରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ।

ପ୍ରଥମ ଏବଂ ସପ୍ତମ ଶତାବ୍ଦୀ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ

• ନାଗାର୍ଜୁନଙ୍କ ଶିଷ୍ୟ ଆର୍ଯ୍ୟଦେବ ସିଂହପୁରର ବାସିନ୍ଦା ଥିଲେ, ଯାହା କଳିଙ୍ଗର ରାଜଧାନୀ ଥିଲା।
• ଚତୁର୍ଥ ଶତାବ୍ଦୀ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଭୋରାଶୈଳ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏକ ବୌଦ୍ଧ ମଠ ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଥିଲା।
• ହୁଏନ୍ସା ୬୩୯ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଓଡ଼ିଶା ଭ୍ରମଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେ ସମୟରେ ଉଭୟ ହୀନଯାନ ଓ ମହାଯାନ ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ।
• ସେ ତାଙ୍କ ଗ୍ରନ୍ଥ ସିୟୁକିରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ ଓଡ଼ିଶାରେ ୧୦୦ଟି ମଠ ଓ ୧୦,୦୦୦ ବୌଦ୍ଧ ଥିଲେ।
• ହର୍ଷବର୍ଦ୍ଧନ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଆସିଥିଲେ ବୋଲି ହୁଏନ୍ସା ତାଙ୍କ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି।
• ହର୍ଷବର୍ଦ୍ଧନ ନାଳନ୍ଦା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଚାନ୍ସେଲର ଶୀଳଭଦ୍ରଙ୍କୁ ଚିଠି ଲେଖି ଓଡ୍ରା ଦେଶକୁ ଚାରିଜଣ ବିଶିଷ୍ଟ ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ପଠାଇବାକୁ କହିଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସାଗରମତି, ପ୍ରଜ୍ଞାରଶ୍ମି, ସିଂହରଶ୍ମି ଏବଂ ହୁଏନ୍ସା ଓଡ଼ିଶା ଆସିଥିଲେ।
• ହୁଏନ୍ସା ଓଡ଼ିଶାର ପୋ-ଶି-ପୋ କିମ୍ବା ପୁଷ୍ପଗିରି ଏବଂ ଚେ-ଲି-ଟାଲ ଅର୍ଥାତ୍ ଚରିତ୍ର ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି।

ଭୌମକର ଶାସନ କାଳରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ

• ଭୌମକର ଶାସନ କାଳରେ ମହାଯାନ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ହୋଇଥିଲା।
• ନେଉଳପୁର ତାମ୍ରଶାସନ ଅନୁସାରେ, ଭୌମକର ଶାସକମାନେ ଯେପରିକି କ୍ଷେମଙ୍କର ଦେବ, ଶିବଙ୍କର ଦେବ, ଶୁଭଙ୍କର ଦେବ ଆଦି ବୌଦ୍ଧ ଉପାଧି ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଯଥା: ପରମ ଉପାସକ, ପରମ ତଥାଗତ, ପରମ ସୌଗତ
• ଭୌମକର ରାଜା ଶିବଙ୍କରଦେବ ପ୍ରଥମ ଚୀନ ସମ୍ରାଟ ତେସଙ୍ଗଙ୍କ ପାଖକୁ ଏକ ଅଟୋଗ୍ରାଫ୍ ମାନୁସ୍କ୍ରିପ୍ଟ ଗଣ୍ଡବ୍ୟୁହ ପଠାଇଥିଲେ।
• ଭୌମକର ଶାସନ କାଳରେ ରତ୍ନଗିରି, ଉଦୟଗିରି ଓ ଲଳିତଗିରି ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରମୁଖ କେନ୍ଦ୍ର ଥିଲା।

ଓଡ଼ିଶାର କେତେକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବୌଦ୍ଧ କ୍ଷେତ୍ର

• ଚୌଦ୍ୱାର, ସୋଲାଣପୁର, କୁପାରୀ, ଶାଳିପୁର, ଖଡ଼ିପଦା, କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା, ବାଙ୍କପୁର ଓ ଧଉଳି ଆଦି ଭୌମକର ଶାସନ କାଳରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବୌଦ୍ଧ ସ୍ଥାନ ଥିଲା।
• ଭୌମ ରାଜା ଶାନ୍ତିକର ଦେବ ପ୍ରଥମ ୧୮୨୯ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ବୌଦ୍ଧ ଭିକ୍ଷୁମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅଗ୍ର ଭରଟିକା ନାମକ ଏକ ମଠ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ।

ତାନ୍ତ୍ରିକ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ

• ଇନ୍ଦ୍ରଭୂତିଙ୍କ ପୁତ୍ର ପଦ୍ମସମ୍ଭବ ତନ୍ତ୍ରଯାନ ପ୍ରଚାର କରିବା ପାଇଁ ତିବ୍ବତ ଯାଇଥିଲେ।
• ଭୌମକର ଶାସନ କାଳରେ ତାନ୍ତ୍ରିକ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଓଡ଼ିଶାରେ ବ୍ୟାପିଥିଲା ଏବଂ ବିରଜା ଅଷ୍ଟମ ଓ ନବମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ତାନ୍ତ୍ରିକ ପୀଠ ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଥିଲା।