ธุรกิจและกฎหมาย: รูปแบบองค์กรธุรกิจ

หมวดที่ 1: ธุรกิจและกฎหมาย

• ธุรกิจและกฎหมายเป็นประเด็นสำคัญที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินงานขององค์กร
• อีกหัวข้อหนึ่งที่เกี่ยวข้องคือรูปแบบขององค์กรธุรกิจ

รูปแบบของการประกอบธุรกิจ

• ธุรกิจที่ดำเนินการโดยบุคคลคนเดียว (Sole Proprietorship) คือรูปแบบที่เจ้าของคนเดียวบริหารจัดการ
  • ข้อดีคือมีความอิสระในการบริหารและตัดสินใจได้รวดเร็ว
  • ไม่มีข้อจำกัดทางกฎหมายควบคุมเข้มงวด
  • เจ้าของคนเดียวได้รับผลกำไรทั้งหมด
  • ข้อเสียคือไม่เหมาะกับธุรกิจที่ต้องใช้เงินทุนสูงหรือมีโครงสร้างขนาดใหญ่ที่ต้องใช้ความเชี่ยวชาญหลากหลาย
• ธุรกิจที่ดำเนินการโดยบุคคลหลายคน
  • เหมาะสำหรับธุรกิจที่ต้องใช้เงินทุนสูงหรือมีโครงสร้างขนาดใหญ่ที่ต้องใช้ความเชี่ยวชาญหลากหลาย
  • รูปแบบธุรกิจประเภทนี้ได้แก่ ห้างหุ้นส่วนและบริษัท

ประวัติกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับองค์กรธุรกิจ

• ประมวลกฎหมายฮัมมูราบี (Code of Hammurabi) เป็นกฎหมายของอาณาจักรบาบิโลเนียที่บัญญัติขึ้นราว 2,300 ปีก่อนคริสตกาล
• กฎหมายสิบสองโต๊ะ (The Law of the Twelve Tables) ในสมัยโรมัน มีบทบัญญัติเกี่ยวกับองค์กรธุรกิจ เช่น ห้างหุ้นส่วนและบริษัท
  • การจัดตั้งองค์กรธุรกิจต้องได้รับการอนุมัติและอยู่ภายใต้การควบคุมของรัฐ
  • มีแนวคิดว่าองค์กรธุรกิจควรมีตัวตนแยกต่างหากจากกลุ่มบุคคลที่จัดตั้ง
• กฎหมายพระ (Canon Law) ได้รับอิทธิพลจากกฎหมายโรมันและใช้ในทวีปยุโรปรวมถึงประเทศอังกฤษ
  • บัญญัติถึงการประกอบธุรกิจหลายรูปแบบ ตั้งแต่กิจการเจ้าของรายเดียวไปจนถึงกิจการที่บุคคลหลายคนรวมกลุ่มจัดตั้ง
  • มีแนวคิดเกี่ยวกับ "นิติบุคคล" ตามแบบอย่างกฎหมายโรมัน
• กฎหมายพ่อค้า (Law of Merchant) มีที่มาจากการรวบรวมกฎหมายที่ใช้ในทวีปยุโรป
  • มีรากฐานมาจากกฎหมายโรมัน
  • เกิดจากการที่พ่อค้ายึดถือปฏิบัติจนกลายเป็นจารีตประเพณีและธรรมเนียมปฏิบัติ
  • หลักกฎหมายพ่อค้ามีอิทธิพลอย่างมากต่อระบบกฎหมายหลักของโลก เช่น Civil Law และ Common Law
  • ครอบคลุมธุรกิจหลายรูปแบบ รวมถึงห้างหุ้นส่วนและบริษัท

ประวัติกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับองค์กรธุรกิจของประเทศไทย

• กฎหมายตราสามดวง พระอายการเบดเสรจ บทที่ 101 กำหนดเกี่ยวกับการแบ่งปันกำไรจากการร่วมทุนค้าขาย
  • หากไม่ซื่อสัตย์ ท่านว่าตระบัดสินท่าน ให้เอาทุนแลกำไรซึ่งเป็นส่วนนั้นตั้งไหมทวีคูณ
• กฎหมายตราสามดวง พระอายการเบดเสรจ บทที่ 102 กำหนดเกี่ยวกับการแบ่งปันผลประโยชน์กรณีร่วมค้าขายแล้วเกิดเหตุ
  • ผู้เอาสินนั้นรอด ให้ทำสินนั้นเป็นสามส่วน ได้แก่เจ้าของสองส่วน ให้แก่ผู้เอามาส่วนหนึ่ง
• ในสมัยรัชกาลที่ 5 หากชาวต่างชาติต้องการจัดตั้งบริษัทจำกัด จะต้องนำความกราบบังคมทูลขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตเป็นรายกรณีไป
• พระราชบัญญัติลักษณะเข้าหุ้นส่วนและบริษัท ร.ศ. 130 มีผลเป็นการยกเลิกกฎหมายพระอายการเบดเสรจทั้งสองบทเสีย
  • เป็นกฎหมายฉบับแรกที่บัญญัติถึงห้างหุ้นส่วนและบริษัทที่มีความสมบูรณ์ครบถ้วน แบ่งออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่ ห้างหุ้นส่วนสามัญ ห้างหุ้นส่วนจำกัดสินใช้ และบริษัทจำกัดสินใช้
  • การขอจัดตั้งบริษัทจำกัด (สินใช้) จึงไม่ต้องทูลขอพระบรมราชานุญาตอีกต่อไป
• ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 3 ลักษณะ 22
• พระราชบัญญัติบริษัทมหาชนจำกัด พ.ศ. 2521
• พระราชบัญญัติบริษัทมหาชนจำกัด พ.ศ. 2535 ยกเลิกพระราชบัญญัติบริษัทมหาชนจำกัด พ.ศ. 2521

รูปแบบขององค์กรธุรกิจ

• ทฤษฎีรวมกลุ่ม (Aggregate Theory)
  • ห้างหุ้นส่วนไม่ควรแยกต่างหากออกจากกลุ่มบุคคลที่ร่วมกันลงทุน
  • ห้างหุ้นส่วนจึงไม่มีสภาพบุคคล
  • คือมุมมองของ"กฎหมาย Common Law"
• ทฤษฎีตัวตน (Entity Theory)
  • องค์กรธุรกิจทุกประเภทมีสภาพบุคคลแยกต่างหากออกจากกลุ่มบุคคลผู้จัดตั้ง
  • คือมุมมองของ"กฎหมาย Civil Law"

ทฤษฎีที่ประเทศไทยนำมาปรับใช้

• ยอมรับทั้ง 2 ทฤษฎี โดยใช้การจดทะเบียนเป็นเกณฑ์
  • ห้างหุ้นส่วนสามัญที่ไม่จดทะเบียน ไม่มีสภาพนิติบุคคล (ตามทฤษฎีรวมกลุ่ม)
  • ห้างหุ้นส่วนสามัญจดทะเบียน ห้างหุ้นส่วนจำกัด บริษัทจำกัด และบริษัทมหาชนจำกัด ต้องมีการจดทะเบียนจึงมีสภาพเป็นนิติบุคคล (ตามทฤษฎีตัวตน)

องค์กรธุรกิจในต่างประเทศ (ระบบกฎหมาย Common Law)

• ห้างหุ้นส่วนสามัญ (General Partnership):
  • หุ้นส่วนรับผิดชอบหนี้สินของห้างฯ โดยไม่จำกัดความรับผิด
  • ห้างฯ ไม่มีสภาพนิติบุคคลแยกจากกลุ่มผู้จัดตั้ง
• ห้างหุ้นส่วนจำกัด (Limited Partnership):
  • มีหุ้นส่วน 2 ประเภท: จำกัดความรับผิดและไม่จำกัดความรับผิด
  • ไม่มีผลทำให้ห้างฯ กลายเป็นนิติบุคคล
• บริษัทจำกัด:
  • สหราชอาณาจักร: แบ่งเป็นบริษัทจำกัดและไม่จำกัด
  • สหรัฐอเมริกา: แบ่งเป็นบริษัทเอกชนและบริษัทมหาชน

องค์กรธุรกิจในต่างประเทศ (ระบบกฎหมาย Civil Law)

• ห้างหุ้นส่วนสามัญ:
  • หุ้นส่วนทุกคนรับผิดชอบหนี้สินของห้างฯ โดยไม่จำกัดจำนวนความรับผิด
  • ส่วนใหญ่ต้องจดทะเบียนเพื่อให้มีสถานะเป็นนิติบุคคล (ยกเว้นเยอรมนี)
• ห้างหุ้นส่วนจำกัด:
  • แบ่งหุ้นเป็น 2 ประเภท (จำกัดความรับผิดและไม่จำกัดความรับผิด)
  • ฐานะความเป็นนิติบุคคลเป็นไปตามหลักเกณฑ์เดียวกับห้างหุ้นส่วนสามัญ
• บริษัทจำกัด:
  • นิยมแบ่งเป็น 2 ประเภท: บริษัทเอกชนจำกัด (Private Limited Company) และบริษัทมหาชนจำกัด (Public Limited Company)
  • ญี่ปุ่นมีบริษัทจำกัดประเภทเดียว
  • เยอรมนีเรียกบริษัทเอกชนว่า "บริษัทความรับผิดจำกัด" และบริษัทมหาชนว่า "บริษัทหุ้นเปลี่ยนมือ"

องค์กรธุรกิจในประเทศไทย

• ห้างหุ้นส่วนสามัญ (General Partnership)
  • ไม่จดทะเบียน: ไม่มีฐานะเป็นนิติบุคคล
  • จดทะเบียน: มีฐานะเป็นนิติบุคคล
• ห้างหุ้นส่วนจำกัด (Limited Partnership)
  • ต้องจดทะเบียนจัดตั้ง
  • ตราบใดที่ยังไม่ได้จดทะเบียน "ห้างอยู่ในฐานะของสามัญ"
• บริษัทจำกัด (Company Limited)
  • บริษัทเอกชนจำกัด (Private Company Limited): มีผู้ถือหุ้นไม่น้อยกว่า 3 คน
  • บริษัทมหาชนจำกัด (Public Company Limited): มีผู้ถือหุ้นไม่น้อยกว่า 15 คน

กิจการร่วมค้า (Joint Venture)

• มีข้อตกลงหรือสัญญา
• ต้องมีการร่วมทุนกัน
• มีส่วนได้เสียร่วมกัน
• ดำเนินกิจการร่วมกัน
• กิจการร่วมค้าไม่มีฐานะเป็นนิติบุคคลตามกฎหมายไทย แต่มีการกล่าวถึงในประมวลรัษฎากร