સર્કિટ બ્રેકર: પરિચય અને પ્રકાર

સર્કિટ બ્રેકર પરિચય

• સર્કિટ બ્રેકર એક ઇલેક્ટ્રો-મિકેનિકલ ઉપકરણ છે જે અસામાન્ય પરિસ્થિતિઓમાં સર્કિટને તોડી નાખે છે.
• સામાન્ય સ્થિતિમાં, તે સર્કિટમાં જોડાણ જાળવી રાખે છે.
• તેનો મુખ્ય હેતુ નુકસાન અથવા અસામાન્ય સ્થિતિમાં સર્કિટને અલગ કરવાનો છે.
• તે ભાર હેઠળ અથવા ભાર વગર પણ કામ કરી શકે છે.

સર્કિટ બ્રેકરના પ્રકાર

• એર સર્કિટ બ્રેકર (ACB)
• ઓઇલ સર્કિટ બ્રેકર
• વેક્યૂમ સર્કિટ બ્રેકર
• SF6 સર્કિટ બ્રેકર

રેટ કરેલ વોલ્ટેજ

• સર્કિટ બ્રેકર જે મહત્તમ વોલ્ટેજ સ્તર પર કામ કરવા માટે રચાયેલ છે તેને રેટ કરેલ વોલ્ટેજ કહેવાય છે.
• આ સામાન્ય રીતે કેવી (kV) માં દર્શાવવામાં આવે છે, જેમ કે 11 કેવી, 33 કેવી, 132 કેવી વગેરે.

ક્ષણિક પુનઃપ્રાપ્તિ વોલ્ટેજ (Transient Recovery Voltage)

• આ એ વોલ્ટેજ છે જે સર્કિટ બ્રેકરના સંપર્કો ખુલે ત્યારે ઉત્પન્ન થાય છે.
• તે સર્કિટ બ્રેકર ડિઝાઇનનું એક મહત્વપૂર્ણ પરિબળ છે.
• સર્કિટ બ્રેકરને ખોલતી વખતે ઉત્પન્ન થતા કામચલાઉ વોલ્ટેજનું ઝડપી સંક્રમણ.

ચાપ વોલ્ટેજ (Arc Voltage)

• ચાપ વોલ્ટેજ એ વોલ્ટેજ છે જે ચાપને જાળવવા માટે જરૂરી છે.
• સર્કિટ બ્રેકરની કામગીરી દરમિયાન આ વોલ્ટેજને નિયંત્રિત કરવું મહત્વપૂર્ણ છે.

એર સર્કિટ બ્રેકર (ACB)

• એર સર્કિટ બ્રેકરમાં, ચાપને ઓલવવા માટે એરનો ઉપયોગ થાય છે.
• તેમાં સામાન્ય રીતે બે સંપર્કો હોય છે: મુખ્ય સંપર્ક અને આર્કિંગ સંપર્ક.
• મુખ્ય સંપર્ક સામાન્ય સ્થિતિમાં કરંટ વહન કરે છે, જ્યારે આર્કિંગ સંપર્ક સર્કિટ ખોલતી વખતે બનતી ચાપને હેન્ડલ કરે છે.
• એર સર્કિટ બ્રેકરમાં ચાપને વિભાજીત કરવા માટે આર્ક રનર્સ અને સ્પ્લિટરનો ઉપયોગ થાય છે.
• જ્યારે સંપર્કો ખુલે છે, ત્યારે ચાપ આ ચેમ્બરમાં જાય છે અને વિભાજિત થાય છે, જેનાથી તે ઝડપથી ઓલવાઈ જાય છે.

સીટી (CT) નું કાર્ય

• સીટી (કરંટ ટ્રાન્સફોર્મર) સર્કિટ બ્રેકરના સંચાલન માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• તે સર્કિટના કરંટને માપે છે અને સર્કિટ બ્રેકરના ટ્રીપિંગ મિકેનિઝમને માહિતી મોકલે છે.
• સીટી સામાન્ય રીતે સર્કિટ બ્રેકરના સંપર્કો સાથે શ્રેણીમાં જોડાયેલ હોય છે.
• જો કરંટ નિર્ધારિત મર્યાદાથી વધી જાય, તો સીટી સર્કિટ બ્રેકરને ટ્રીપ કરવાનો સંકેત મોકલે છે.

ઓઇલ સર્કિટ બ્રેકર (OCB)

• ઓઇલ સર્કિટ બ્રેકરમાં, ચાપને ઓલવવા માટે તેલનો ઉપયોગ થાય છે.
• તેલ ચાપને ઠંડુ કરે છે અને ગેસ ઉત્પન્ન કરે છે જે ચાપને વધુ ઓલવવામાં મદદ કરે છે.
• ઓઇલ સર્કિટ બ્રેકર મધ્યમથી લઈને ઉચ્ચ વોલ્ટેજ એપ્લિકેશન્સ માટે યોગ્ય છે.

વેક્યૂમ સર્કિટ બ્રેકર (VCB)

• વેક્યૂમ સર્કિટ બ્રેકરમાં, ચાપને ઓલવવા માટે વેક્યૂમનો ઉપયોગ થાય છે.
• વેક્યૂમ એક ઉત્તમ ઇન્સ્યુલેટર છે અને ચાપને ખૂબ જ ઝડપથી ઓલવી શકે છે.
• વેક્યૂમ સર્કિટ બ્રેકર સામાન્ય રીતે 11 કેવીથી 33 કેવી સુધીના વોલ્ટેજ માટે વપરાય છે.
• વેક્યૂમ સર્કિટ બ્રેકરના સંપર્કો વિશિષ્ટ સામગ્રીથી બનેલા હોય છે જે વેક્યૂમમાં સારી રીતે કામ કરે છે.
• વેક્યૂમ સર્કિટ બ્રેકર સામાન્ય રીતે રેઝિન અથવા પોલિમરથી બનેલા હોય છે.

SF6 સર્કિટ બ્રેકર

• આ પ્રકારના સર્કિટ બ્રેકરમાં સલ્ફર હેક્ઝાફ્લોરાઈડ (SF6) ગેસનો ઉપયોગ થાય છે.
• SF6 ગેસમાં ઉત્તમ ડાઇલેક્ટ્રિક ગુણધર્મો હોય છે અને તે ચાપને અસરકારક રીતે ઓલવી શકે છે.
• SF6 સર્કિટ બ્રેકરનો ઉપયોગ ઉચ્ચ વોલ્ટેજ એપ્લિકેશન્સમાં થાય છે, જેમ કે ટ્રાન્સમિશન લાઇન અને સબસ્ટેશન.
• SF6 ગેસ બિન-ઝેરી છે પણ ગ્રીનહાઉસ ગેસ હોવાથી તેનું સંચાલન કાળજીપૂર્વક કરવું જોઈએ.

સર્કિટ બ્રેકરની ટ્રીપિંગ મિકેનિઝમ

• સર્કિટ બ્રેકરની ટ્રીપિંગ મિકેનિઝમ એ એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે જે સર્કિટમાં ખામી આવે ત્યારે સર્કિટ બ્રેકરને ખોલે છે.
• ટ્રીપિંગ મિકેનિઝમમાં સામાન્ય રીતે ટ્રીપ કોઇલ, રિલીઝ મિકેનિઝમ અને સ્પ્રિંગ હોય છે.
• જ્યારે ટ્રીપ કોઇલને એનર્જી મળે છે, ત્યારે તે રિલીઝ મિકેનિઝમને સક્રિય કરે છે, જે સ્પ્રિંગને મુક્ત કરે છે અને સર્કિટ બ્રેકર ખુલી જાય છે.

રિપેરીંગ કેપેસિટી

• આ સર્કિટ બ્રેકર દ્વારા સુરક્ષિત રીતે વિક્ષેપિત કરી શકાય તેવા મહત્તમ ફોલ્ટ કરંટનું માપ છે, જે સામાન્ય રીતે MVA (મેગા વોલ્ટ એમ્પીયર) માં દર્શાવવામાં આવે છે.

સર્કિટ બ્રેકરની પસંદગી

• સર્કિટ બ્રેકરની પસંદગી એપ્લિકેશનના વોલ્ટેજ, કરંટ અને ફોલ્ટ લેવલ પર આધાર રાખે છે.
• યોગ્ય સર્કિટ બ્રેકર પસંદ કરવાથી સિસ્ટમની સલામતી અને વિશ્વસનીયતા સુનિશ્ચિત થાય છે.

સર્કિટ બ્રેકરની જાળવણી

• સર્કિટ બ્રેકરની નિયમિત જાળવણી તેની યોગ્ય કામગીરી માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• જાળવણીમાં સંપર્કોની તપાસ, ઇન્સ્યુલેશનનું પરીક્ષણ અને ટ્રીપિંગ મિકેનિઝમની ચકાસણી શામેલ છે.