આધુનિક ઇતિહાસ: મુખ્ય વિકાસો

ચોક્કસ, અહીં અપડેટ કરેલી અભ્યાસ નોંધો છે:

• આધુનિક ઇતિહાસ સામાન્ય રીતે 16મી સદીની શરૂઆતથી વર્તમાન સમયગાળાનો ઉલ્લેખ કરે છે.
• આધુનિક ઈતિહાસની ચોક્કસ શરૂઆતની તારીખ વિવાદાસ્પદ છે, કેટલાક ઈતિહાસકારો તેને 1500ની આસપાસ મૂકે છે, જે મધ્યયુગીન સમયગાળાથી ધીમે ધીમે, અચાનક નહીં, પરિવર્તન દર્શાવે છે.

મુખ્ય વિકાસ અને લાક્ષણિકતાઓ

• રાષ્ટ્ર-રાજ્યોનો ઉદય: કેન્દ્રિય સરકારો સાથે વ્યાખ્યાયિત પ્રાદેશિક રાજ્યોની રચના 1648માં વેસ્ટફેલિયાની સંધિ પછી પ્રબળ લક્ષણ બની ગયું.
• મૂડીવાદ: ઉત્પાદનના સાધનોની ખાનગી માલિકી અને નફા માટે તેનું સંચાલન દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ આર્થિક વ્યવસ્થા ઉભરી.
• ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ: 18મી સદીના અંતમાં બ્રિટનમાં શરૂ થઈ, જેના કારણે અભૂતપૂર્વ તકનીકી પ્રગતિ અને શહેરીકરણ થયું.
• શહેરીકરણ: આર્થિક તકોની શોધમાં ગ્રામીણ વસ્તી શહેરી કેન્દ્રો તરફ સ્થળાંતર કરવાની પ્રક્રિયા સામાન્ય રીતે ઔદ્યોગિકરણ સાથે સંકળાયેલી છે.
• વૈશ્વિકરણ: વેપાર, રોકાણ, સ્થળાંતર અને સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાન દ્વારા દેશોની વધેલી આંતરસંબંધિતતા અને પરસ્પર નિર્ભરતા.
• તકનીકી પ્રગતિ: વિજ્ઞાન અને તકનીકીમાં ઝડપી પ્રગતિએ જીવનના વિવિધ પાસાઓને બદલી નાખ્યા.
• બિનસાંપ્રદાયિકતા: જાહેર જીવનમાં ધાર્મિક સંસ્થાઓ અને વિચારોના પ્રભાવમાં ઘટાડો.
• લોકશાહીકરણ: લોકશાહી રાજકીય પ્રણાલીઓ અને મૂલ્યોનો વિશ્વભરમાં ફેલાવો.

પુનરુજ્જીવન અને સુધારણા (14મી-17મી સદી)

• પુનરુજ્જીવન (14મી-16મી સદી): ક્લાસિકલ કલા, સાહિત્ય અને ફિલસૂફીમાં નવી રુચિનો સમયગાળો, જે ઇટાલીમાં શરૂ થયો અને સમગ્ર યુરોપમાં ફેલાયો.
• પુનરુજ્જીવનએ મધ્યયુગીનથી પ્રારંભિક આધુનિક વિચાર અને સંસ્કૃતિમાં સંક્રમણ કર્યું.
• સુધારણા (16મી સદી): માર્ટિન લ્યુથર અને અન્ય સુધારકો દ્વારા નેતૃત્વ કરાયેલ કેથોલિક ચર્ચની સત્તાને પડકારતી ધાર્મિક ચળવળ.
• સુધારણાના પરિણામે પ્રોટેસ્ટંટવાદ અને સમગ્ર યુરોપમાં ધાર્મિક સંઘર્ષોનો ઉદભવ થયો.

સંશોધન યુગ (15મી-17મી સદી)

• પોર્ટુગલ, સ્પેન, ઈંગ્લેન્ડ અને ફ્રાન્સ જેવી યુરોપીયન શક્તિઓએ નવી ભૂમિઓની શોધખોળ અને વસાહતો બનાવી, જેનાથી વૈશ્વિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓ અને આદાનપ્રદાન થયા.
• કોલમ્બિયન એક્સચેન્જમાં જૂની દુનિયા (યુરોપ, એશિયા અને આફ્રિકા) અને નવી દુનિયા (અમેરિકા) વચ્ચે છોડ, પ્રાણીઓ અને રોગોનું સ્થાનાંતરણ સામેલ હતું.
• આ સમયગાળામાં વેપારીવાદનો ઉદય થયો, જે એક આર્થિક વ્યવસ્થા છે જેનો હેતુ વેપાર અને વસાહતીકરણ દ્વારા દેશની સંપત્તિને મહત્તમ કરવાનો છે.

જ્ઞાનકોશ (18મી સદી)

• એક બૌદ્ધિક અને સાંસ્કૃતિક ચળવળ જે કારણ, વ્યક્તિવાદ અને માનવ અધિકારો પર ભાર મૂકે છે.
• જ્ઞાનકોશના મુખ્ય વિચારકોમાં જ્હોન લોકે, જીન-જેક્સ રૂસો અને ઇમેન્યુઅલ કાન્ટનો સમાવેશ થાય છે.
• જ્ઞાનકોશે અમેરિકા અને ફ્રાન્સમાં રાજકીય ક્રાંતિને પ્રભાવિત કરી.

ક્રાંતિ યુગ (18મી સદીના અંતમાં અને 19મી સદીની શરૂઆતમાં)

• અમેરિકન ક્રાંતિ (1775-1783): ઉત્તર અમેરિકામાં તેર બ્રિટિશ વસાહતોએ સ્વતંત્રતા જાહેર કરી અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સની રચના કરી.
• અમેરિકન ક્રાંતિ જ્ઞાનના આદર્શોથી પ્રભાવિત હતી અને તેના પરિણામે લોકશાહી પ્રજાસત્તાકની સ્થાપના થઈ.
• ફ્રેન્ચ ક્રાંતિ (1789-1799): ફ્રાન્સમાં સામાજિક અને રાજકીય ઉથલપાથલનો સમયગાળો જેણે રાજાશાહીને ઉથલાવી અને પ્રજાસત્તાકની સ્થાપના કરી.
• ફ્રેન્ચ ક્રાંતિ જ્ઞાનના આદર્શોથી પ્રભાવિત હતી પરંતુ તે કટ્ટરવાદ અને હિંસા દ્વારા વર્ગીકૃત કરવામાં આવી હતી.
• નેપોલિયનિક યુગ (1799-1815): નેપોલિયન બોનાપાર્ટ ફ્રાન્સમાં સત્તા પર આવ્યો અને યુદ્ધોની શ્રેણીનું નેતૃત્વ કર્યું જેણે યુરોપને ફરીથી આકાર આપ્યો.
• નેપોલિયન યુદ્ધોએ ક્રાંતિકારી વિચારો અને રાષ્ટ્રવાદને સમગ્ર ખંડમાં ફેલાવ્યો.

ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ (18મી-19મી સદી)

• બ્રિટનમાં શરૂ થઈ અને યુરોપ અને ઉત્તર અમેરિકાના અન્ય ભાગોમાં ફેલાઈ.
• તકનીકી પ્રગતિ દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે, જેમ કે સ્ટીમ એન્જિન, પાવર લૂમ અને કોટન જિન.
• સામૂહિક ઉત્પાદન, શહેરીકરણ અને કારખાનાઓના ઉદભવ તરફ દોરી જાય છે.
• કામદાર વર્ગના ઉદય અને વધતી અસમાનતા સહિત નોંધપાત્ર સામાજિક અને આર્થિક પરિણામો હતા.

સામ્રાજ્યવાદ અને વસાહતીકરણ (19મી-20મી સદી)

• યુરોપિયન શક્તિઓએ આફ્રિકા, એશિયા અને ઓશનિયાના મોટા ભાગોમાં વસાહતો બનાવી, જેનાથી રાજકીય, આર્થિક અને સાંસ્કૃતિક વર્ચસ્વ આવ્યું.
• સામ્રાજ્યવાદના હેતુઓમાં આર્થિક લાભ, વ્યૂહાત્મક લાભ અને યુરોપિયન શ્રેષ્ઠતામાં વિશ્વાસ શામેલ છે.
• વસાહતીકરણના પ્રતિકારમાં સશસ્ત્ર બળવો અને રાષ્ટ્રવાદી આંદોલનો સહિત વિવિધ સ્વરૂપો લીધા.

પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધ (1914-1918)

• એક વૈશ્વિક સંઘર્ષ જેમાં મધ્ય સત્તાઓ (જર્મની, ઑસ્ટ્રિયા-હંગેરી, ઓટ્ટોમન સામ્રાજ્ય) અને સાથી સત્તાઓ (ફ્રાન્સ, બ્રિટન, રશિયા, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) સામેલ છે.
• જોડાણો, રાષ્ટ્રવાદ અને સામ્રાજ્યવાદી હરીફાઈઓના જટિલ જાળાને કારણે થાય છે.
• લાખો જાનહાનિ અને સામ્રાજ્યોના પતનનું પરિણામ આવ્યું.
• વર્સેલ્સની સંધિ તરફ દોરી જાય છે, જેણે જર્મની પર કડક શરતો લાદી હતી અને ભાવિ અસ્થિરતામાં ફાળો આપ્યો હતો.

આંતરયુદ્ધ સમયગાળો (1919-1939)

• આર્થિક અસ્થિરતા, રાજકીય ઉગ્રવાદ અને આંતરરાષ્ટ્રીય તણાવનો સમયગાળો.
• 1930ના દાયકાની મહામંદીએ વિશ્વભરના અર્થતંત્રો પર નોંધપાત્ર અસર કરી.
• ઇટાલીમાં ફાસીવાદ અને જર્મનીમાં નાઝીવાદ જેવા સર્વાધિકારી વિચારધારાઓનો ઉદય.
• આક્રમણને રોકવા અને શાંતિ જાળવવામાં લીગ ઓફ નેશન્સની નિષ્ફળતા.

બીજું વિશ્વ યુદ્ધ (1939-1945)

• એક વૈશ્વિક સંઘર્ષ જેમાં ધરી સત્તાઓ (જર્મની, ઇટાલી, જાપાન) અને સાથી સત્તાઓ (બ્રિટન, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ, સોવિયેત યુનિયન) સામેલ છે.
• જર્મન વિસ્તરણવાદ, જાપાની આક્રમકતા અને સમાધાનની નિષ્ફળતાને કારણે થાય છે.
• હોલોકોસ્ટ: નાઝી જર્મની દ્વારા યહૂદીઓ અને અન્ય લઘુમતી જૂથોનો વ્યવસ્થિત સંહાર.
• કરોડો જાનહાનિ અને વ્યાપક વિનાશનું પરિણામ આવ્યું.

શીત યુદ્ધ (1947-1991)

• યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને સોવિયેત યુનિયન અને તેમના સંબંધિત સાથીઓ વચ્ચે ભૌગોલિક રાજકીય તણાવનો સમયગાળો.
• મૂડીવાદ અને સામ્યવાદ વચ્ચેના વૈચારિક સંઘર્ષ દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે.
• પ્રોક્સી યુદ્ધો, શસ્ત્રોની રેસ અને પરમાણુ વિનાશના ખતરામાં સામેલ છે.
• 1991 માં સોવિયેત યુનિયનના પતન સાથે સમાપ્ત થયું.

શીત યુદ્ધ પછીનો યુગ (1991-વર્તમાન)

• વૈશ્વિકરણ વેગ પકડ્યો.
• ચીન અને ભારત જેવી નવી આર્થિક શક્તિઓનો ઉદય.
• વધતા પ્રાદેશિક સંઘર્ષો અને આતંકવાદ.
• વિશ્વના કેટલાક ભાગોમાં લોકશાહી અને માનવ અધિકારોનો ફેલાવો.
• આબોહવા પરિવર્તન, આર્થિક અસમાનતા અને રોગચાળા જેવા પડકારો.