สิทธิมนุษยชน: ความเป็นมาและความสำคัญ

สิทธิมนุษยชน (Human Rights)

• สิทธิมนุษยชนมีความสำคัญต่อการพัฒนาและเสนอแนวทางในประเทศไทย (ส 2.1 ม.4-6/4)

ความเป็นมา

• หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ผู้นำประเทศต่างๆ ตระหนักถึงความสำคัญของการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนเพื่อสันติภาพและความเจริญก้าวหน้า
• องค์การสหประชาชาติ (UN) ถูกจัดตั้งขึ้นเพื่อคุ้มครองมนุษย์ให้ได้รับความเป็นธรรมอย่างเท่าเทียม
• สมัชชาสหประชาชาติรับรองปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน (Universal Declaration of Human Rights) ในวันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2491
• วันที่ 10 ธันวาคมของทุกปีเป็นวันสิทธิมนุษยชน (Human Rights Day)

ความหมายและความสำคัญ

• สิทธิมนุษยชน คือ สิทธิและเสรีภาพขั้นพื้นฐานที่ทุกคนพึงได้รับอย่างเสมอภาคและเป็นธรรม
• สิทธิและเสรีภาพนี้ครอบคลุมทุกคนโดยไม่คำนึงถึงความแตกต่างด้านเชื้อชาติ, ชาติกำเนิด, ศาสนา, วัฒนธรรม, ภาษา, วิถีชีวิต, เพศ, รูปลักษณ์ภายนอก, อายุ, และสติปัญญา
• รวมถึงสถานะทางเศรษฐกิจและสังคม
• สิทธิมนุษยชนเป็นศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์ (Human Dignity)
• สิทธิมนุษยชนมีความสำคัญในฐานะที่เป็นอารยธรรมโลก (World Civilization) ของมนุษย์
• สิทธิมนุษยชนเป็นหลักประกันของสิทธิและเสรีภาพ และสภาวะโลกปัจจุบัน
• สิทธิมนุษยชนถูกนำไปใช้ในทางการเมืองและเศรษฐกิจระหว่างประเทศ

แนวคิดและสาระสำคัญ

• แนวคิดเรื่องสิทธิมนุษยชน (Human Rights) สืบทอดมาจากแนวความคิดดังนี้
• สิทธิมนุษยชน (Human Rights): สิทธิเสรีภาพขั้นพื้นฐานที่ทุกคนพึงได้รับอย่างเสมอภาคและเป็นธรรม
• สิทธิธรรมชาติ (Natural Rights): สิทธิที่ติดตัวมาแต่กำเนิด ได้แก่ สิทธิในชีวิตและสิทธิในทรัพย์สิน

ความต้องการของมนุษย์

• สิทธิตามธรรมชาติและสิทธิมนุษยชนมีพื้นฐานมาจากความต้องการของมนุษย์ตามทฤษฎีของมาสโลว์
• ความต้องการของมนุษย์ ได้แก่
  • ความต้องการทางร่างกาย
  • ความต้องการความมั่นคงและความปลอดภัย
  • ความต้องการทางสังคม
  • การยอมรับนับถือและเห็นว่ามีคุณค่าต่อสังคม
  • ความต้องการความสำเร็จ

สาระสำคัญของสิทธิมนุษยชน

• ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ (10 ธันวาคม พ.ศ. 2491/ค.ศ. 1948) กล่าวถึงสิทธิมนุษยชนที่มีสาระสำคัญ 4 ด้าน:
  • หลักการสำคัญของสิทธิมนุษยชน (ข้อ 1-2)
  • สิทธิทางการเมืองและสิทธิความเป็นพลเมือง (ข้อ 3-21)
  • สิทธิด้านสังคม เศรษฐกิจและวัฒนธรรม (ข้อ 22-27)
  • หน้าที่ของบุคคล สังคม และรัฐ (ข้อ 28-30)

หลักสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐาน

• สิทธิ คือ อำนาจ, ความถูกต้อง, ความชอบธรรม ที่เป็นประโยชน์ของบุคคล
• สิทธิขั้นพื้นฐานแบ่งเป็น
  • สิทธิของบุคคลในฐานะที่เป็นมนุษย์ (สิทธิมนุษยชน)
  • สิทธิของบุคคลในฐานะที่เป็นพลเมืองของประเทศตามการรับรองโดยกฎหมายของประเทศนั้น ๆ (สิทธิพลเมือง)
• สิ่งที่จำเป็นขั้นพื้นฐานต่อการอยู่รอดและพัฒนาตัวเอง: การดำรงชีวิตอย่างอิสระและปลอดภัย, มีส่วนร่วมทางการเมือง, เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นและการนับถือศาสนา, ประกอบอาชีพ, การพักผ่อน, ความคุ้มครองจากความรุนแรง, ความเสมอภาคทางกฎหมาย, การศึกษา, การเข้าถึงบริการสาธารณะ, และสวัสดิการสังคม

หลักสิทธิมนุษยชน

• สิทธิ: มีที่อยู่อาศัย, อาหารการกิน, ยารักษาโรค, การศึกษา, ความปลอดภัย
• เสรีภาพ: การแสดงความคิดเห็น, การเลือกอาชีพ, การเลือกคู่ครอง, การเดินทาง, การชุมนุมโดยไม่มีอาวุธ
• เสมอภาค: ได้รับการปฏิบัติอย่างเท่าเทียม (ทั้งในศักดิ์และสิทธิ์), ไม่ถูกเลือกปฏิบัติ, ไม่โดนเอาเปรียบ
• เป็นธรรม: ปฏิบัติต่อบุคคลอย่างเหมาะสมตามความแตกต่างและความต้องการเฉพาะ (เช่น เด็ก, สตรี, คนชรา, คนพิการ)

องค์กรด้านสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ

• คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ: กำหนดหลักการและส่งเสริมสิทธิมนุษยชนในประเทศต่างๆ
• กองทุนสงเคราะห์เด็กแห่งสหประชาชาติ (UNICEF): ดูแลช่วยเหลือเด็กทั่วโลก รณรงค์เพื่อสิทธิเด็ก ด้านการคุ้มครอง, การศึกษา, สุขภาพอนามัย

องค์กรด้านสิทธิมนุษยชนในประเทศไทย

• คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
• มูลนิธิเพื่อการพัฒนาเด็ก
• มูลนิธิสงเคราะห์เด็กยากจน ซี.ซี.เอฟ. (CCF Foundation)
• มูลนิธิปวีณาหงสกุล

บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550

• คุ้มครองสิทธิ, เสรีภาพ, และหลักสิทธิมนุษยชน
• รับรองศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์, ความเสมอภาคของบุคคล, สิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย
• จัดตั้งคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเป็นองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ

สิทธิพื้นฐานของคนไทยในรัฐธรรมนูญ

• สิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย
• สิทธิในความเป็นบุคคล
• สิทธิในการรับการศึกษาขั้นพื้นฐาน
• เสรีภาพในการเดินทางและการเลือกถิ่นที่อยู่
• เสรีภาพในเคหะสถาน
• เสรีภาพในการนับถือศาสนา
• เสรีภาพในการสื่อสาร
• เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น
• เสรีภาพในการประกอบอาชีพ
• สิทธิในการได้รับค่าตอบแทนที่เป็นธรรมจากการเวนคืนอสังหาริมทรัพย์

อำนาจหน้าที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

• มาตรา 257 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2550 กำหนดอำนาจหน้าที่ดังนี้:
  • ตรวจสอบและรายงานการกระทำหรือละเลยการกระทำที่ละเมิดสิทธิมนุษยชน
• เสนอเรื่องพร้อมความเห็นต่อศาลรัฐธรรมนูญ หากเห็นว่าบทบัญญัติกฎหมายกระทบต่อสิทธิมนุษยชนหรือขัดต่อรัฐธรรมนูญ
• เสนอเรื่องพร้อมความเห็นต่อศาลปกครอง หากเห็นว่ากฎ คำสั่ง หรือการกระทำทางปกครองกระทบต่อสิทธิมนุษยชนหรือขัดต่อรัฐธรรมนูญ
• ฟ้องคดีต่อศาลยุติธรรมแทนผู้เสียหายเมื่อได้รับการร้องขอ
• เสนอแนะนโยบายและข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายต่อรัฐสภา
• ส่งเสริมการศึกษา, วิจัย, และเผยแพร่ความรู้ด้านสิทธิมนุษยชน
• ส่งเสริมความร่วมมือและการประสานงานระหว่างหน่วยราชการและองค์กรอื่น ๆ
• จัดทำรายงานประจำปีเพื่อประเมินสถานการณ์สิทธิมนุษยชนในประเทศและเสนอต่อรัฐสภา
• ปฏิบัติหน้าที่อื่นตามที่กฎหมายบัญญัติ

ตัวอย่างกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

• ศาสตราจารย์อมรา พงศาพิชญ์: "ผู้มีอำนาจต้องช่วยดูแลผู้ไร้อำนาจ"
• นายนิรันดร์ พิทักษ์วัชระ: "หลักสิทธิมนุษยชนคือหลักการสร้างความยุติธรรมในสังคมไทย"
• นายแท้จริง ศิริพานิช: "รู้สิทธิ รักสิทธิ ไม่ละเมิดสิทธิ"
• นายไพบูลย์ วราหะไพฑูรย์: "ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สิทธิ เสรีภาพ และความเสมอภาค เป็นคุณค่าในวิถีชีวิตสิทธิมนุษยชนที่ต้องส่งเสริมปกป้องและคุ้มครอง"
• นายปริญญา ศิริสารการ "สังคมมีสุข เพราะเคารพสิทธิ"
• พลตำรวจเอก วันชัย ศรีนวลนัด: "สิทธิมนุษยชนเป็นสิทธิของความเป็นคน จึงต้องร่วมกันปกป้องและหวงแหน"
• นางวิสา เบ็ญจะมโน 'มีชีวิต มีสิทธิ"

มูลนิธิปวีณาหงสกุลเพื่อเด็กและสตรี

• ให้นางแดง (นามสมมติ) อายุ 30 ปี พนักงานบริษัทในนิคมบางปะอิน จ.พระนครศรีอยุธยา เข้าร้องเรียนขอความเป็นธรรม กรณี ด.ญ. ออ๋ม ลูกสาวถูกเพื่อนนักเรียนรุมทำร้ายและข่มขู่

ปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชน

• ถ้าสังคมสร้างวัฒนธรรมที่เคารพสิทธิพื้นฐานของมนุษย์ จะไม่มีปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชน แต่ถ้าสังคมสร้างวัฒนธรรมที่ไม่เคารพสิทธิมนุษยชน จะมีปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชนเกิดขึ้น

ตัวอย่างการละเมิดสิทธิมนุษยชน

• ประชาชนถูกละเมิดสิทธิโดยภาครัฐ:
  • ปัญหาหนี้สินเกษตรกร
  • ปัญหาการทุจริต
  • ปัญหาผลกระทบจากโครงการรัฐ
• ประชาชนละเมิดสิทธิซึ่งกันและกัน:
  • ปัญหาการล่วงละเมิดทางเพศ
  • ปัญหาการล่วงละเมิดสิทธิทางทรัพย์สิน
  • ปัญหาการค้ามนุษย์

สิทธิพื้นฐานของเกษตรกร

• สิทธิในปัจจัยการผลิต (ที่ดิน, แหล่งน้ำ, เมล็ดพันธุ์)
• สิทธิในการกำหนดราคาผลผลิต
• สิทธิในการเข้าถึงข้อมูลข่าวสาร
• สิทธิในการมีส่วนร่วม (การตัดสินใจ)

สิทธิพื้นฐานของเด็ก

• สิทธิในการมีชีวิตรอด (Rights to Survival)
• สิทธิในการปกป้องคุ้มครอง (Rights to Protection)
• สิทธิในการพัฒนา (Rights to Development)
• สิทธิในการมีส่วนร่วม (Rights to Participation)

สิทธิพื้นฐานของสตรี

• สิทธิในพื้นที่สาธารณะ (Public Sphere):
  • การเมืองและการปกครอง
  • การประกอบอาชีพนอกบ้าน
• สิทธิในการทำหน้าที่ตามธรรมชาติ (การเป็นแม่)
• สิทธิในการตัดสินใจ

กลไกในการป้องกันการละเมิดสิทธิมนุษยชน

• การคุ้มครองสิทธิพื้นฐานของมนุษย์ในสังคมโลก ตามปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ
• การคุ้มครองสิทธิโดยกฎสังคม ผ่านรัฐธรรมนูญ, กฎหมาย, และนโยบายรัฐ
• การคุ้มครองสิทธิโดยกฎศีลธรรม

การคุ้มครองสิทธิโดยกฎศีลธรรม

• การปฏิบัติตามศีล 5 ข้อของพุทธศาสนิกชน
• การปฏิบัติตามหลักพรหมวิหาร 4
• การปฏิบัติเพื่อให้เกิดกุศลกรรมบถ 10 (กายกรรม 3, วจีกรรม 4, มโนกรรม 3)
• การดำเนินชีวิตตามมงคล 38 ประการ

มงคลชีวิต 38 ประการ (ตัวอย่าง)

• การเลี้ยงดูบุตรอย่างเหมาะสม
• การสงเคราะห์ภรรยา-สามีอย่างเหมาะสม

หากถูกละเมิดสิทธิมนุษยชน

• สามารถร้องเรียนไปยังหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น:
  • คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
  • ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา
  • ศาลปกครอง
  • สำนักงานรับเรื่องราวร้องทุกข์ของสำนักนายกรัฐมนตรี
• เพื่อขอให้คุ้มครองสิทธิมนุษยชนภายใต้กฎหมาย