Ćwiczenia nr 3 Prawo Prywatne Międzynarodowe 2024/2025 PDF

PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE ĆWICZENIA NR 3 2024/2025 DR SYLWIA KOTECKA-KRAL CENTRUM BADAŃ PROBLEMÓW PRAWNYCH I EKONOMICZNYCH KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ (CBKE) WYDZIAŁ PRAWA, ADMINISTRACJI I EKONOMII UNIWERSYTET WROCŁAWSKI ...

PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE ĆWICZENIA NR 3 2024/2025 DR SYLWIA KOTECKA-KRAL CENTRUM BADAŃ PROBLEMÓW PRAWNYCH I EKONOMICZNYCH KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ (CBKE) WYDZIAŁ PRAWA, ADMINISTRACJI I EKONOMII UNIWERSYTET WROCŁAWSKI STOSOWANIE PPM C.D.  KWESTIA WSTĘPNA Kwestia wstępna to zagadnienie, dla którego należy poszukiwać prawa właściwego, powstałe przy szukaniu prawa właściwego dla sprawy głównej. Nie ma spraw, które zawsze mają charakter sprawy głównej oraz nie ma takich spraw, które mają zawsze charakter kwestii wstępnej. Dane zagadnienie może wystąpić w jednej lub drugiej roli w zależności od określonej sytuacji. Przysposobienie może być sprawą główną, a innym razem może być kwestią wstępną dla sprawy głównej, którą jest dziedziczenie. Jeśli ustalimy, że osobą uprawnioną do dziedziczenia jest przysposobiony, to należy ustalić, na podstawie jakiej normy kolizyjnej należy poszukiwać prawa właściwego dla ustalenia ważności przysposobienia. Prawo właściwe dla spraw spadkowych określa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego – art. 66 PPM. KWESTIA WSTĘPNA Problem kwestii wstępnej może być rozwiązany poprzez skorzystanie: z normy kolizyjnej należącej do systemu prawnego, który został wskazany jako właściwy dla sprawy głównej lex causae albo wg norm kolizyjnych obowiązujących w siedzibie sądu orzekającego w sprawie lex fori Jedno z tych dwóch rozwiązań będzie mieć zastosowanie, gdy kwestia wstępna wyłoni się dopiero w momencie stosowania obcego prawa merytorycznego. Prawo kolizyjne (czyli PPM) państwa, w którym rozpoznawana jest sprawa główna, nie będzie już właściwe dla znalezienia prawa właściwego dla kwestii wstępnej. KWESTIA WSTĘPNA Metoda lex fori prowadzi do wewnętrznej harmonii rozstrzygnięć w ramach jednego systemu prawnego. Metoda lex causae prowadzi do osiągnięcia merytorycznej jednolitości rozstrzygnięć w danej sprawie. Koncepcja kompromisowa (M. Sośniak) – nie można posługiwać się w każdym wypadku metodą lex fori lub lex causae, ale należy uzależniać zastosowanie jednej z nich od okoliczności danego wypadku i rozważyć, czy przyznać pierwszeństwo potrzebie osiągnięcia międzynarodowej jednolitości rozstrzygnięć, czy wewnętrznej (krajowej) harmonii rozstrzygnięć. KWESTIA WSTĘPNA Kiedy prawo własne zostało ustalone na podstawie norm kolizyjnych państwa, w którym rozpatrywana jest sprawa główna, prawo właściwe dla kwestii wstępnej też będzie wskazane za pomocą norm kolizyjnych państwa, w którym rozpoznawana jest sprawa główna. Przykład: Sąd polski rozpoznaje sprawę. Wg polskiej ustawy PPM prawem właściwym dla sprawy głównej jest prawo polskie. Jeśli w sprawie występuje kwestia wstępna, będzie ona oceniana na podstawie prawa, wskazanego przez polską ustawę PPM. Polska ustawa PPM nie musi wskazać prawa polskiego jako właściwego dla rozpoznania kwestii wstępnej ☺. KONFLIKT PRZECHODNI Dotyczy zmian treści prawa merytorycznego w czasie (nowelizacji). Jeżeli po powstaniu danego stosunku prawnego, dla którego poszukujemy prawa (merytorycznego) właściwego, następuje zmiana prawa (nowelizacja), nie wiadomo, czy należy stosować prawo obowiązujące aktualnie, czy prawo powstałe w czasie, kiedy powstał stosunek prawny. Jak rozstrzygnąć konflikt przechodni? Należy szukać odpowiednich norm intertemporalnych w systemie prawa, który został wskazany jako właściwy dla rozstrzygnięcia sprawy. Nie można zawsze posługiwać się własnymi (np. polskimi) normami intertemporalnymi – o ile prawo np. polskie nie zostało wskazane jako właściwe do rozpoznania sprawy. PRZYKŁADY Art. 28 rozporządzenia Rzym I: Niniejsze rozporządzenie stosuje się do umów zawartych od dnia 17 grudnia 2009 r. Art. 83 rozporządzenia spadkowego: Niniejsze rozporządzenie stosuje się do dziedziczenia po osobach zmarłych w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 r. [z kilkoma wyjątkami]  BUDOWA NORMY KOLIZYJNEJ Zagadnienie z zakresu budowy normy kolizyjnej (s. 31-41 podręcznika): I. Hipoteza (zakres) – opis sytuacji życiowej II. Dyspozycja: 1. nakaz stosowania prawa określonego państwa 2. kryterium, za pomocą którego wskazuje się prawo określonego państwa. Kryterium = łącznik, składa się z: 1. określnika nominalnego 2. subokreślnika temporalnego. SUBOKREŚLNIK TEMPORALNY Określnik nominalny składa się z: 1. podstawy (np. obywatelstwo, siedziba, miejsce położenia, miejsce zamieszkania) 2. dopełniacza (osoba fizyczna, osoba prawna, rzecz, umowa) Subokreślnik temporalny jest elementem łącznika, którego zadanie sprowadza się do powiązania w czasie sytuacji życiowej opisanej w zakresie normy kolizyjnej z kryterium, na podstawie należy poszukiwać prawa właściwego, czyli określnikiem nominalnym z chwili śmierci, z chwili zawarcia małżeństwa, każdoczesne Subokreślnik temporalny pomaga rozstrzygnąć konflikt przechodni!  ZMIANA STATUTU Statut – prawo właściwe dla danej kwestii prawnej (dla spraw z danego zakresu), ustalone na podstawie odpowiedniej normy kolizyjnej. Stosowanie przepisów kolizyjnych może prowadzić do zetknięcia się norm merytorycznych różnych państw, kolejno dochodzących do głosu w charakterze prawa właściwego możliwa zmiana statutu (zwłaszcza relacje rozciągnięte w czasie) Pojawia się wtedy problem rozgraniczenia sfery zastosowania statutu pierwotnego i statutu nowego (czy i do jakich elementów sytuacji stosujemy prawo właściwe na podstawie pierwotnego wskazania, a do jakich na podstawie wskazania nowego). ZMIANA STATUTU 1. Zmiana przepisów kolizyjnych, w tym przystąpienie do nowej konwencji międzynarodowej. 2. Świadome i celowe działanie stron – umyślna zmiana miejsca zamieszkania, zwykłego pobytu lub zmiana obywatelstwa czy też innego kryterium stosowanego w normie kolizyjnej jako łącznik - w niektórych przypadkach możliwe potraktowanie takiego zachowania stron jako obejście prawa 3. Następczy wybór prawa początkowo decydujący łącznik obiektywny, następnie strony wybierają prawo ten sam problem przy zmianie prawa wybranego na inne Zasadniczo strony mogą same zdecydować, czy wybór skuteczny jest ex tunc czy ex nunc. Pamiętamy jednak o ochronie osób trzecich, których sytuacja nie powinna ucierpieć przez zmianę statutu (art. 4.3 PPM). Zmiana nie wpływa też na formalną ważność czynności prawnej, prawidłowo dokonanej przed wyborem prawa (art. 4.4. PPM). 4. Zmiana niezależna od stron, lub nawet zależna od ich woli, ale bez zamiaru wpływania na wynik rozumowania kolizyjnego (np. zmiana granic państwowych w wyniku konfliktu zbrojnego, wprowadzenie porządku prawnego innego państwa) STATUT NIEZMIENNY Istnieje możliwość uniknięcia problemu zmiany statutu (związanej ze zmianą okoliczności) poprzez tzw. zafiksowanie łącznika (spetryfikowanie wskazania) a) najczęściej następuje to poprzez użycie odpowiedniego subokreślnika temporalnego Art. 54 ust. 1 PPM - Rozwiązanie małżeństwa podlega wspólnemu prawu ojczystemu małżonków z chwili żądania rozwiązania małżeństwa. Art. 19.3 rozporządzenia Rzym I - Jako chwilę właściwą dla ustalenia miejsca zwykłego pobytu przyjmuje się chwilę zawarcia umowy. b) niekiedy już sam charakter określnika nominalnego decyduje o niezmienności statutu wskazanie prawa miejsca rejestracji wskazanie prawa miejsca położenia nieruchomości STATUT ZMIENNY Tzw. konflikty ruchome Niekiedy dopuszczenie zmiany statutu jest świadomą decyzją prawodawcy: Art. 51 ust.1 PPM- Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu. Art. 3 Protokołu haskiego z 2007 r. 1. Zobowiązania alimentacyjne podlegają prawu państwa, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu, chyba że niniejszy protokół stanowi inaczej. 2. W przypadku zmiany miejsca zwykłego pobytu wierzyciela stosuje się prawo państwa, w którym wierzyciel ma nowe miejsce zwykłego pobytu, od momentu, w którym nastąpiła ta zmiana. Stosowanie poszczególnych statutów „podzielone w czasie”. W pewnym okresie jedno prawo właściwe, od momentu zmiany okoliczności nowe prawo właściwe.  ZASADY STOSOWANE PRZY ZMIANIE STATUTU Poszukiwanie reguł, które pozwolą na „sprawiedliwe” rozgraniczenie sfer zastosowania poszczególnych statutów. Zasada właściwości każdoczesnego statutu (zdarzenia sprzed zmiany oceniane wg pierwotnego statutu, zdarzenia po zmianie oceniane wg statutu nowego) szczególne problemy przy stosunkach rozciągniętych w czasie. Aspekt pozytywny: Zasada bezpośredniego oddziaływania nowego statutu – od chwili zmiany cała relacja oceniana według nowego prawa – może to wpłynąć na treść tej relacji, na kształt praw i obowiązków, wyjątkowo może nawet prowadzić do wygaśnięcia danego stosunku prawnego (jeśli nie jest znany w prawie, które występuje jako nowy statut) Aspekt negatywny: Zasada nieretroakcji – nowy statut nie może ingerować w zdarzenia, który wystąpiły i doprowadziły już do określonych skutków przed zmianą prawa właściwego. ART. 51a PUSP Ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych Art. 51a. § 1. Sąd z urzędu ustala i stosuje właściwe prawo obce. Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu tego prawa oraz wyjaśnienie obcej praktyki sądowej. § 2. Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości również o udzielenie informacji co do istnienia wzajemności w stosunkach z państwem obcym. § 3. Celem ustalenia treści prawa obcego lub obcej praktyki sądowej albo istnienia wzajemności sąd może zastosować także inne środki, w tym zasięgnąć opinii biegłych. Nie ma znaczenia, czy obce prawo należy stosować na podstawie norm kolizyjnych czy na podstawie wyboru prawa przez strony. STOSOWANIE OBCEGO PRAWA MERYTORYCZNEGO Obce prawo merytoryczne powinno być stosowane przez polskie organy na równi z prawem polskim, pomimo: Art. 10 PPM 1. Jeżeli nie można ustalić okoliczności, od których zależy właściwość prawa, stosuje się prawo najściślej związane z danym stosunkiem prawnym. 2. Jeżeli nie można stwierdzić w rozsądnym terminie treści właściwego prawa obcego, stosuje się prawo polskie. Obce normy prawne będą podlegały takim zasadom stosowania, jakim podlegają normy polskie reguły wykładni, analogii, obejścia prawa, luki itp. Obce normy prawa merytorycznego nie stają się częścią polskiego porządku prawnego. STOSOWANIE OBCEGO PRAWA MERYTORYCZNEGO Departament Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości dostarcza informacji ws. obcego prawa. Sąd powinien wydać postanowienie, wyraźnie wskazać szczegółowe zagadnienia prawne mające podlegać wyjaśnieniu i datę, na jaką stan prawny powinien być ustalony i przesłać akta sprawy. MS powinien przygotować konkretną odpowiedź z powołaniem się na przepisy oraz orzecznictwo sądów danego państwa, zwykle dołącza się teksty obcych aktów prawnych. Sąd nie jest związany udzieloną odpowiedzią. STOSOWANIE OBCEGO PRAWA MERYTORYCZNEGO Europejska konwencja o zniesieniu wymogów legalizacji dokumentów sporządzonych przez przedstawicieli dyplomatycznych lub urzędników konsularnych, sporządzona w Londynie 7.06.1968 r. Przyjmuje się, że konwencja londyńska stanowi także podstawę zapytania o prawo publiczne innego państwa, które pozostaje w związku z prawem cywilnym i handlowym i jego znajomość jest potrzebna do rozpoznania sprawy. NIEZASTOSOWANIE LUB BŁĘDNE ZASTOSOWANIE PRAWA OBCEGO Art. 386 KPC Naruszenie prawa materialnego mogące być podstawą zarzutu apelacyjnego STOSOWANIE OBCEGO PRAWA PUBLICZNEGO Za potrzebą uwzględnienia norm obcego prawa publicznego przemawia czasem trudność w rozgraniczeniu norm prawa publicznego i prywatnego. Pogląd przyjmujący dopuszczalność stosowania obcego prawa publicznego, jeśli: 1. stosowanie dotyczy norm prawa publicznego stanowiących część systemu prawa wskazanego na podstawie właściwej normy kolizyjnej, 2. normy prawa publicznego dotyczą stosunku prawnego regulowanego przez normy prawa prywatnego, 3. normy mają ograniczony zasięg do terytorium danego państwa, 4. zastosowanie norm nie będzie sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP.  ART. 6 POLSKIEGO PPM Art. 6. 1. Prawo właściwe stosowane na podstawie przepisów ustawy niniejszej obejmuje także przepisy prawa publicznego, które według tego prawa [właściwego – przyp. SKK] znajdują zastosowanie do danego stosunku prawnego. 2. Jeżeli prawo właściwe dla ocenianego stosunku prawnego zawiera przepisy przewidujące domniemania prawne lub inne reguły określające ciężar dowodu, odnoszące się do tego stosunku, stosuje się te przepisy. STOSOWANIE OBCEGO PRAWA PUBLICZNEGO Przepisy wymuszające swoją właściwość (przepisy imperatywne) są najczęściej przepisami prawa publicznego. Obce przepisy wymuszające swoją właściwość muszą być częścią systemu prawnego wskazanego przez miarodajną normę kolizyjną. STOSOWANIE OBCEGO PRAWA PUBLICZNEGO Artykuł 7 Konwencji rzymskiej o prawie właściwym dla zobowiązań umownych Przepisy wymuszające swoje zastosowanie 1. Przy stosowaniu prawa określonego państwa na mocy niniejszej Konwencji można przyznać skuteczność przepisom prawa innego państwa, z którym stan faktyczny sprawy wykazuje ścisły związek, o ile przepisy te zgodnie z prawem tego innego państwa mają zastosowanie, bez względu na to, jakiemu prawu podlega umowa. Przy podejmowaniu decyzji, czy przyznać skuteczność tym bezwzględnie obowiązującym przepisom prawa, należy brać pod uwagę ich charakter i przedmiot, a także skutki, które wystąpiłyby w przypadku ich zastosowania lub niezastosowania. Przy podjęciu decyzji, czy takim przepisom imperatywnym ma być przyznany skutek, uwzględniano ich charakter oraz przedmiot, a także konsekwencje ich zastosowania albo niezastosowania.  STOSOWANIE OBCEGO PRAWA PUBLICZNEGO Art. 7 Konwencji rzymskiej o prawie właściwym dla zobowiązań umownych 2. Niniejsza Konwencja nie narusza stosowania przepisów prawa państwa sądu orzekającego, które w odniesieniu do danego stanu faktycznego wymuszają swoje zastosowanie, bez względu na to, jakie prawo ma zastosowanie do umowy. Art. 8 polskiego PPM 1. Wskazanie prawa obcego nie wyłącza zastosowania tych przepisów prawa polskiego, z których treści lub celów w sposób niewątpliwy wynika, że regulują one podlegający ocenie stosunek prawny bez względu na to, jakiemu prawu on podlega. 2. Przy stosowaniu prawa właściwego można uwzględnić przepisy bezwzględnie wiążące innego państwa, z którymi oceniany stosunek prawny jest ściśle związany, jeżeli przepisy te, według prawa tego państwa, stosuje się bez względu na to, jakiemu prawu ten stosunek podlega. Podczas rozstrzygania o uwzględnieniu tych przepisów należy mieć na uwadze ich naturę i cel oraz skutki, które wynikną z ich uwzględnienia oraz te, które wyniknęłyby w razie ich pominięcia. ZABIEGI KWALIFIKACYJNE PRZY STOSOWANIU PRAWA OBCEGO System prawny danego państwa posługuje się określoną siatką pojęciową. Jeśli stosujemy obce prawo merytoryczne (w tym publiczne), konieczne mogą okazać się zabiegi kwalifikacyjne, czyli kwalifikacja rozgraniczająca sferę działania norm prawnych obcych i własnych na płaszczyźnie kolizyjnej bądź merytorycznej. Dopasowanie (dostosowanie) – zabiegi kwalifikacyjne na płaszczyźnie prawa merytorycznego. Ich celem jest usunięcie sprzeczności między krzyżującymi się normami prawnymi pochodzącymi z różnych systemów prawnych. ZABIEGI KWALIFIKACYJNE PRZY STOSOWANIU PRAWA OBCEGO Jeżeli dopasowanie nie jest możliwe, sąd lub inny organ właściwy do stosowania prawa powinien skonstruować, w miejsce norm merytorycznych pochodzących z różnych systemów prawnych, jedną normę merytoryczną prawa prywatnego międzynarodowego odpowiadającego okolicznościom danego przypadku. Inne rozwiązanie problemu: stworzenie jednej normy kolizyjnej (w drodze syntezy norm kolizyjnych). Wówczas norma kolizyjna wskaże jedną normę merytoryczną i zabieg kwalifikacyjny polegający na dostosowaniu nie będzie potrzebny.  OBEJŚCIE PRAWA Takie postępowanie stron danego stosunku prawnego, które zmierza do uniknięcia skutków zastosowania właściwego prawa merytorycznego, które byłoby wskazane na podstawie miarodajnych dla tego stosunku prawnego norm kolizyjnych (obowiązujących w siedzibie sądu orzekającego w danej sprawie). PPM z 2011 r. nie zawiera regulacji skutków obejścia prawa. Przyjmuje się, że sąd lub inny uprawniony organ powinien w każdym przypadku badać, czy strony nie zmierzały do obejścia prawa prywatnego międzynarodowego - jednak jedynie wówczas, gdy normy kolizyjne wskazują właściwość określonego systemu prawa w sposób stanowczy. Nie dotyczy to sytuacji, gdy przepisy prawa prywatnego międzynarodowego dopuszczają wybór prawa właściwego dla danego stosunku prawnego lub gdy dopuszczalna jest alternatywna właściwość kilku systemów prawnych, spośród których jeden będzie mieć zastosowanie.  Dziękuję za uwagę!