Budowa i funkcje krwi PDF

# Budowa i funkcje krwi ## Zwróć uwagę na: - rolę głównych składników krwi - grupy krwi układów: ABO i Rh - społeczne znaczenie krwiodawstwa - powody i skutki konfliktu serologicznego ## Krew Krew jest rodzajem tkanki łącznej. Składa się z dużej ilości substancji międzykomórkowej, zwanej osoczem...

# Budowa i funkcje krwi ## Zwróć uwagę na: - rolę głównych składników krwi - grupy krwi układów: ABO i Rh - społeczne znaczenie krwiodawstwa - powody i skutki konfliktu serologicznego ## Krew Krew jest rodzajem tkanki łącznej. Składa się z dużej ilości substancji międzykomórkowej, zwanej osoczem, oraz zawieszonych w niej elementów morfotycznych, czyli krwinek i płytek krwi. ## Funkcje krwi W naczyniach krwionośnych dorosłego człowieka krąży około 5 l krwi. Spełnia ona wiele funkcji, między innymi: - dostarcza tlen i substancje odżywcze do wszystkich komórek organizmu - odbiera z komórek dwutlenek węgla i inne zbędne produkty przemiany materii - transportuje związki regulujące pracę organizmu - bierze udział w regulacji temperatury ciała oraz ilości wody i soli mineralnych - zwalcza czynniki chorobotwórcze ## Jaki jest skład krwi? Około 46% krwi stanowią elementy morfotyczne: erytrocyty, leukocyty i płytki krwi. Pozostałą objętość zajmuje osocze. Głównym składnikiem osocza jest woda. Są w niej rozpuszczone liczne związki transportowane przez osocze, m.in. dwutlenek węgla, hormony, substancje odżywcze i sole mineralne. ## Krwinki czerwone Najliczniejszymi komórkami krwi są krwinki czerwone, zwane też erytrocytami. Nie mają one jądra komórkowego, a kształtem przypominają spłaszczone krążki. Erytrocyty powstają w szpiku kostnym czerwonym i żyją około 4 miesięcy. Następnie obumierają i są rozkładane w śledzionie oraz wątrobie. Natychmiast zastępują je nowe komórki. W jednym milimetrze sześciennym krwi człowieka występuje 4-6,5 mln czerwonych krwinek. Ich liczba jest większa u mężczyzn niż u kobiet. W erytrocytach znajduje się czerwony barwnik - **hemoglobina**. Jest to białko, które ma zdolność przyłączania tlenu. Dzięki hemoglobinie erytrocyty mogą transportować tlen do wszystkich komórek organizmu. ## Krwinki białe We krwi znajdują się też krwinki białe, nazywane **leukocytami**. W jednym milimetrze sześciennym może być ich 4-10 tys., czyli znacznie mniej niż krwinek czerwonych. W odróżnieniu od erytrocytów leukocyty mają jądro komórkowe oraz zdolność ruchu. Niszczą drobnoustroje chorobotwórcze - jeśli do organizmu dostaną się na przykład bakterie, niektóre krwinki białe wchłaniają je i trawią. Część leukocytów wytwarza specjalne białka, tak zwane **przeciwciała**, które biorą udział w zwalczaniu czynników chorobotwórczych. ## Płytki krwi Płytki krwi odpowiadają za proces krzepnięcia krwi. Są to najmniejsze spośród elementów morfotycznych. Podobnie jak erytrocyty, nie mają jądra komórkowego ani zdolności ruchu. W jednym milimetrze sześciennym krwi może znajdować się 150-400 tys. płytek krwi. ## Grupy krwi Wyróżniamy cztery główne grupy krwi: A, B, AB i 0. Wyodrębniono je na podstawie obecności lub braku na powierzchni erytrocytów specyficznych cząsteczek, zwanych **antygenami**. [[1]] Osoba, która ma na powierzchni erytrocytów antygen A, ma grupę krwi A, z kolei obecność antygenu B wskazuje na grupę krwi B. Jeśli na powierzchni erytrocytów występują antygeny A i B, to osoba ma grupę krwi AB. Grupę krwi 0 mają ludzie, u których nie ma żadnego z tych antygenów. U wielu osób na powierzchni erytrocytów znajduje się również **czynnik Rh**. Ich krew oznacza się jako Rh+. Jeśli czynnik ten nie występuje, krew ma oznaczenie Rh-. [[1]] Antygen - każda substancja, która wywołuje swoistą reakcję obronną organizmu, zwłaszcza cząsteczka występująca na powierzchni komórek, dzięki której organizm odróżnia własne komórki od obcych (tzw. antygen powierzchniowy). ## Krzepnięcie krwi Kiedy naczynie krwionośne zostanie uszkodzone, krew wypływa przez ranę. Aby ograniczyć jej utratę i ułatwić regenerację naczynia, w miejscu zranienia powstaje skrzep. Tworzą go płytki krwi i rozpuszczone w osoczu białko - **fibrynogen**. 1. Proces krzepnięcia krwi rozpoczynają płytki krwi. Przyklejają się one do brzegów rany i zmniejszają wielkość uszkodzenia. 2. Następnie płytki krwi wydzielają substancję, dzięki której fibrynogen zmienia się w fibrynę. Włókna fibryny tworzą gęstą sieć zatrzymującą komórki krwi. 3. Sieć włókien fibryny wzmacnia się i twardnieje, tworząc skrzep, który wypełnia ubytek w ścianie naczynia i zapoczątkowuje gojenie się rany. ## Przeciwciała i antygeny w grupach krwi A, B, AB, 0 | Grupa krwi | Antygen w błonie erytrocytu | Przeciwciała w osoczu krwi | |---|---|---| | A | A | anty-B | | B | B | anty-A | | AB | A i B | brak | | 0 | brak | anty-A, anty-B | ## Informacja o grupie krwi jest niezbędna do transfuzji. Zabieg ten polega na przetoczeniu krwi lub jej elementów pochodzących od jednej osoby (dawcy) drugiej osobie, która jej potrzebuje (biorcy). Krew dawcy i biorcy muszą mieć zgodną grupę, ponieważ w osoczu znajdują się przeciwciała, które powodują zlepianie się erytrocytów innej grupy krwi niż własna. Powikłania z tym związane mogą prowadzić do śmierci biorcy. ## To najważniejsze! - Krew jest płynną tkanką łączną, w skład której wchodzą osocze i elementy morfotyczne. - Osocze transportuje m.in. dwutlenek węgla i hormony. Erytrocyty dostarczają do komórek tlen, leukocyty uczestniczą w reakcjach obronnych organizmu, a płytki krwi - w procesie krzepnięcia. - U człowieka wyróżniamy cztery główne grupy krwi: A, B, AB i 0. Krew osób, u których występuje czynnik Rh, określamy jako Rh+ - Konflikt serologiczny występuje wtedy, gdy w organizmie kobiety ciężarnej o grupie krwi Rh- rozwija się dziecko, które ma krew grupy Rh+. # Krążenie krwi ## Zwróć uwagę na: - budowę i funkcje elementów układu krwionośnego - krążenie krwi w obiegu dużym i małym ## Układ krwionośny człowieka jest układem zamkniętym. Co oznacza, że krew porusza się w naszym ciele tylko w naczyniach krwionośnych. Krew płynie w nich tylko w jednym kierunku. ## Obieg krwi Naczynia krwionośne dzielą się na dwie sieci, tworzące zamknięte pętle. Są to **krwiobiegi**: - mały (płucny) - duży (ustrojowy) Krew krąży w obu krwiobiegach dzięki sercu, które pełni funkcję pompy. Narząd ten składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Naczynia krwionośne, które wyprowadzają krew z serca, to **tętnice**. Krew przepływa nimi do sieci naczyń włosowatych w całym organizmie. Do serca wraca przez naczynia zwane **żyłami**. ## Krwiobiegi ### Krwiobieg mały Jednym z najważniejszych zadań krwi jest dostarczanie tlenu do wszystkich narządów organizmu. Gaz ten jest pobierany z płuc do krwi płynącej w naczyniach krwiobiegu małego. Utlenowana krew dociera do narządów naczyniami krwiobiegu dużego. ### Krwiobieg duży Krwiobieg duży rozpoczyna się w lewej komorze serca, skąd krew utlenowana wypływa aortą. Aorta rozgałęzia się stopniowo na mniejsze tętnice, którymi krew płynie do wszystkich komórek ciała. Krew odtlenowana powraca do serca żylnymi naczyniami włosowatymi, które łączą się w coraz większe naczynia i jako żyły główne uchodzą do prawego przedsionka. ## Obieg krwi w ciele człowieka Krew jest pompowana przez serce. Dzięki temu płynie znacznie szybciej, niż gdyby przesuwała się tylko pod wpływem skurczów mięśni naczyń krwionośnych. Średnio w ciągu minuty przez serce przepływa około 5 l krwi. Wypływa ona z serca tętnicami, które doprowadzają ją do wszystkich części ciała. Stamtąd krew wraca do serca żyłami. ? Podaj nazwy żył, którymi płynie krew utlenowana, oraz nazwy tętnic, którymi płynie krew odtlenowana. Naczynia włosowate pośredniczą między końcowymi odcinkami tętnic a początkowymi odcinkami żył. # Budowa naczyń krwionośnych Wyróżniamy trzy rodzaje naczyń krwionośnych: tętnice, żyły i naczynia włosowate. Ściany tętnic i żył składają się z trzech warstw: - **zewnętrzna warstwa**, utworzona z tkanki łącznej, ochrania naczynie i przytwierdza je do otaczających tkanek - **środkowa warstwa**, zbudowana głównie z tkanki mięśniowej gładkiej, umożliwia zmianę średnicy naczynia, a tym samym regulację przepływu krwi - **wewnętrzna warstwa**, którą tworzy głównie nabłonek, zwany śródbłonkiem, wyściela wnętrze naczynia. Ponieważ funkcje tętnic i żył są różne, ich ściany różnią się grubością poszczególnych warstw. Ściany żył mają też zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi. Ściany naczyń włosowatych składają się tylko z jednej warstwy, zbudowanej z komórek śródbłonka. ## Dlaczego naczynia krwionośne mają różną budowę? Naczynia krwionośne różnią się budową ze względu na ciśnienie i prędkość krwi. W tętnicach ciśnienie krwi jest wysokie, a prędkość jej przepływu - duża. W żyłach krew płynie z mniejszą prędkością, a jej ciśnienie jest niewielkie. Dlatego ściany tętnic muszą być grubsze i bardziej elastyczne niż ściany żył. Poza tym w wielu żyłach znajdują się zastawki, czyli fałdy wewnętrznej warstwy ściany naczynia, które zapobiegają cofaniu się krwi. Z kolei cienkie ściany naczyń włosowatych umożliwiają wymianę substancji między krwią a komórkami. ## Porównanie naczyń krwionośnych | Cecha | Tętnica | Żyła | Naczynie włosowate | |---|---|---|---| | Grubość ścian | duża | mała | bardzo mała | | Warstwa mięśni gładkich | gruba | cienka | brak | | Zastawki | brak | występują | brak | | Szybkość przepływu krwi | duża | mała | bardzo mała | | Ciśnienie krwi wewnątrz naczynia | wysokie | niskie | bardzo niskie | # Budowa i działanie serca ## Zwróć uwagę na: - budowę i pracę serca - wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi ## Serce odgrywa rolę pompy, która rytmicznie tłoczy krew do naczyń krwionośnych i sprawia, że krew stale w nich krąży. Podczas pracy serca w tętnicach powstaje fala krwi, która dociera do wszystkich części ciała. Jest ona wyczuwalna w niektórych tętnicach i nosi nazwę tętna lub pulsu. ## Budowa serca Serce ma kształt bryły zwężonej u dołu i wielkość zaciśniętej pięści. Jest zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca. Narząd ten otacza błona, zwana **osierdziem**, która chroni go przed urazami. Serce składa się z dwóch przedsionków oraz dwóch komór. Jego prawą i lewą część oddziela ściana z mięśni, zwana **przegrodą**. Uniemożliwia ona mieszanie się krwi utlenowanej z krwią odtlenowaną. Między przedsionkami a komorami oraz na pograniczu komór i tętnic znajdują się **zastawki**. Dzięki nim krew płynie przez serce tylko w jedną stronę: z przedsionków do komór, a następnie do tętnic. Ściany komórsą znacznie grubsze niż ściany przedsionków, dlatego komory kurczą się z większą siłą. Nieustanne skurcze serca powodują, że zużywa ono ogromną ilość energii, a co za tym idzie - potrzebuje dużych dostaw tlenu i substancji odżywczych. Zapewnia je krew płynąca w sieci **naczyń wieńcowych** odchodzących od aorty. Naczynia te oplatają serce i docierają do każdej jego komórki. ## Jak zbudowane jest serce? Serce dzieli się na cztery jamy - dwie górne to **przedsionki**, a dwie dolne to **komory**. Po każdej stronie tego narządu znajduje się więc jeden przedsionek i jedna komora. W ich obrębie występują specjalnie zmodyfikowane komórki, które umożliwiają automatyczne skurcze serca. ## Przepływ krwi w sercu Pod względem czynnościowym można mówić o dwóch częściach serca: prawej i lewej. Prawa część serca pompuje krew odtlenowaną, lewa zaś - utlenowaną. - **żyły główne** - **prawy przedsionek** - **prawa komora** - **tętnice płucne** - **płuca** - **żyły płucne** - **lewy przedsionek** - **lewa komora** - **aorta** - **narządy ciała** ## Cykl pracy serca W pracy serca wyróżniamy **cykle**, czyli czynności powtarzające się regularnie i w tej samej kolejności. Każdy cykl pracy serca składa się z trzech faz: skurczu przedsionków, skurczu komór i fazy rozkurczu. Serce kurczy się niezależnie od naszej woli. Jego pracę reguluje tak zwany **naturalny rozrusznik**. Nazywamy tak część komórek mięśnia sercowego, które wytwarzają impulsy elektryczne, pobudzające mięsień sercowy do skurczu. - **Pierwsza faza cyklu to skurcz przedsionków**. Krew przepływa wtedy do komór. - **Podczas drugiej fazy, czyli skurczu komór, krew jest tłoczona do tętnic**, którymi dopływa do narządów. - **W fazie rozkurczu przedsionki i komory serca są rozkurczone**. Krew stopniowo wypełnia przedsionki. ## Tętno i ciśnienie Podczas skurczu komór **ciśnienie krwi**, czyli siła, z jaką krew naciska na ściany tętnic, jest wyższe niż podczas rozkurczu. Rytmiczne rozciąganie się ścian tętnic, spowodowane wzrostem ciśnienia przepływającej przez nie krwi, jest wyczuwalne jako **tętno**. U zdrowego, dorosłego człowieka wynosi ono 60-80 uderzeń na minutę, u dzieci jest wyższe. *Ciśnienie krwi* zwyczajowo podaje się w milimetrach słupa rtęci [mm Hg]. [[1]] U zdrowego, dorosłego człowieka ciśnienie krwi mierzone w tętnicy ramiennej wynosi 120/80 mm Hg. Pierwsza z tych wartości to **ciśnienie skurczowe**, czyli najwyższe ciśnienie krwi panujące w tętnicy podczas skurczu lewej komory serca. Druga wartość to **ciśnienie rozkurczowe**, najniższe ciśnienie krwi, które występuje w tętnicy podczas rozkurczu komórs. Pomiary tętna i ciśnienia krwi pozwalają ocenić, czy serce oraz cały układ krwionośny pracują prawidłowo. Istotne dane zawiera również zapis czynności elektrycznej komórek w sercu, tak zwany **elektrokardiogram**, czyli EKG. Ukazuje on zmiany, które zachodzą w sercu podczas jego pracy. Umożliwia też sprawdzenie, czy poszczególne fazy cyklu pracy serca następują po sobie regularnie. Ciśnienie krwi oraz tętno u zdrowego człowieka zmieniają się w zależności od pory dnia i aktywności organizmu. Podczas wysiłku fizycznego ich wartości znacznie wzrastają na skutek większej częstotliwości bicia serca, a także skurczów naczyń krwionośnych. W ten sposób organizm zwiększa dostawy krwi bogatej w tlen i substancje odżywcze do pracujących mięśni. Na przykład w trakcie intensywnego wysiłku tętno może wzrosnąć nawet do 200 uderzeń na minutę. Tętno i ciśnienie krwi wzrastają także pod wpływem stresu. Podczas snu i relaksu wartości tych parametrów są niższe. [[1]] Jeden milimetr słupa rtęci to 133,3 paskala (Pa), czyli 1,333 hPa. # Badanie wpływu wysiłku fizycznego na wartość tętna ## Problem badawczy: Czy wysiłek fizyczny powoduje zmianę wartości tętna? ## Hipoteza: Sformułuj hipotezę i zapisz ją w zeszycie. ## Przebieg doświadczenia: - Przygotuj: stoper. Do wykonania doświadczenia będziesz też potrzebować pomocy 10 osób. - Próba badawcza: Osoby, które biegały. - Próba kontrolna: Osoby, które nie biegały. Sposób pomiaru tętna: 1. Poproś osoby uczestniczące w badaniu, aby zmierzyły swoje tętno. W tym celu powinny ucisnąć palcami - wskazującym i środkowym - tętnicę promieniową w okolicy nadgarstka. Następnie należy liczyć pulsy tętnicy przez 30 s. Po pomnożeniu przez dwa uzyskuje się liczbę uderzeń serca w ciągu minuty. 2. Zapisz wyniki w tabeli. Następnie podziel osoby uczestniczące w badaniu na dwie grupy po 5 osób. Pierwsza grupa powinna przez 5 min biegać, natomiast druga grupa powinna w tym czasie odpoczywać. 3. Po upływie 5 min poproś o ponowne zbadanie tętna wszystkie osoby uczestniczące w badaniu. Oddzielnie zapisz wyniki osób, które biegały, i tych, które odpoczywały. 4. **Wynik:** Porównaj próbę badawczą z próbą kontrolną. Sprawdź, jak zmieniło się tętno u osób, które biegały. 5. **Wniosek:** Na podstawie wyników wyciągnij wniosek dotyczący wpływu wysiłku fizycznego na tętno. 6. **Zadanie:** Zaplanuj doświadczenie dotyczące wpływu wysiłku fizycznego na wartość ciśnienia krwi. ## To najważniejsze! - Serce jest zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór. - Prawa część serca pompuje krew odtlenowaną, lewa – utlenowaną. - W cyklu pracy serca obserwuje się kolejno: skurcz przedsionków, skurcz komór, rozkurcz całego serca. - Ciśnienie krwi to siła, z jaką krew naciska na ściany tętnic. - Rytmiczne rozciąganie się tętnic pod wpływem zmian ciśnienia krwi podczas pracy serca jest wyczuwalne jako tętno. ## W liczbach - W ciągu minuty serce przepompowuje około 6 l krwi. - W czasie wysiłku ilość krwi przepływającej przez serce wzrasta przeciętnie czterokrotnie. - Jeden cykl pracy serca trwa 0,8 s. Na skurcz przedsionków przypada 0,15 s, na skurcz komór 0,3 s, a na fazę rozkurczu – 0,35 s. # Higiena i choroby układu krwionośnego ## Zwróć uwagę na: - wpływ trybu życia na funkcjonowanie układu krwionośnego - przyczyny i profilaktykę chorób układu krwionośnego ## Choroby układu krwionośnego stanowią jedną z najczęstszych przyczyn zgonów. Z tego powodu wiedza o ich profilaktyce jest bardzo istotna. ## Jak dbać o układ krwionośny? Wielu chorób układu krwionośnego można uniknąć, jeżeli będzie się prowadzić zdrowy tryb życia. W tym celu należy przede wszystkim przestrzegać odpowiedniej diety. Powinna ona uwzględniać między innymi ograniczoną ilość tłuszczów zwierzęcych. Ich nadmiar może bowiem odkładać się w naczyniach krwionośnych i prowadzić do rozwoju wielu groźnych chorób. Z kolei spożywanie płynnych olejów roślinnych oraz tłuszczów zawartych w rybach i orzechach wpływa korzystnie na funkcjonowanie naczyń krwionośnych. Dlatego powinno się uwzględniać te składniki w diecie. Należy także unikać spożywania alkoholu i palenia papierosów. Używki te powodują wzrost ciśnienia krwi i zaburzenia rytmu serca. Pozytywnie na pracę serca wpływa umiarkowany wysiłek fizyczny, który zwiększa nie tylko siłę jego skurczów, lecz także natlenienie organizmu. Dlatego lepiej chodzić do szkoły pieszo i korzystać ze schodów, zamiast jeździć autobusem oraz windą. ## Czynniki sprzyjające rozwojowi chorób układu krwionośnego Większość chorób układu krwionośnego jest powodowana złymi nawykami. | Czynnik | |---|---| | czynniki genetyczne | | cukrzyca | | starszy wiek | | siedzący tryb życia | | nadciśnienie | | stres | | picie alkoholu | | palenie papierosów | | otyłość | | niezdrowe jedzenie | ## Czym jest cholesterol? Cholesterol to związek należący do tłuszczów, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest składnikiem błon komórkowych zwierząt oraz służy do syntezy wielu ważnych związków, na przykład niektórych hormonów. Gdy jest go za dużo, może gromadzić się w ścianach tętnic i powodować stopniowe zwężanie ich światła, aż do zupełnego zamknięcia. Zatrzymanie krążenia może spowodować zawał, czyli obumieranie tkanek pozbawionych stałego dopływu krwi. Czynniki zwiększające ilość cholesterolu we krwi to m.in.: palenie papierosów, długotrwały stres, nadwaga, brak aktywności fizycznej i nieodpowiednia dieta. Ważne jest więc przestrzeganie zasad zdrowego stylu życia, a także systematyczne kontrolowanie ilości cholesterolu we krwi. ## Spożywanie pokarmów bogatych w błonnik pokarmowy i tłuszcze roślinne zmniejsza ilość cholesterolu we krwi. ## Krwawienia i krwotoki W wyniku uderzenia, zadrapania lub skaleczenia może dojść do uszkodzenia naczyń krwionośnych. Powoduje to krwawienie lub krwotok. - **Krwawienie** to powolny wypływ krwi z naczyń włosowatych. Jeśli do niego dojdzie, należy odkazić ranę, a następnie na skaleczone miejsce przykleić plaster. - **Krwotok** to szybki wypływ krwi z przerwanej tętnicy lub żyły. Jest znacznie groźniejszy od krwawienia i może być **zewnętrzny** i **wewnętrzny**. Podczas krwotoku **zewnętrznego** krew wylewa się na zewnątrz ciała przez uszkodzoną skórę. **Krwotok wewnętrzny** ma miejsce wtedy, gdy krew wylewa się z naczyń do wnętrza ciała. Jest groźniejszy, ponieważ trudno go wykryć i może się zdarzyć, że ranny nie otrzyma pomocy na czas. ## Czy wiesz, że... Osoby chore na **hemofilię** mają we krwi za mało białek niezbędnych do procesu krzepnięcia. Dlatego po niewielkim urazie albo nawet samoistnie może dojść u nich do krwawienia i utraty znacznej ilości krwi. ## Częstym problemem zdrowotnym są też **krwotoki z nosa**. Osoba, u której wystąpił krwotok, powinna stać z głową lekko pochyloną do przodu, aby umożliwić swobodny wypływ krwi. Równocześnie powinna uciskać od góry miękką część nosa. Skuteczne są też zimne okłady na grzbiet nosa lub kark. Powodują one, że ściany naczyń krwionośnych się zwężają i krew przestaje wypływać z rany. ## Choroby układu krwionośnego Ważnymi, często występującymi chorobami układu krwionośnego są: **anemia**, **miażdżyca**, **białaczka** oraz **nadciśnienie tętnicze**. ## Miażdżyca **Przyczyna:** Uszkodzenie ścian naczyń krwionośnych. W obrębie uszkodzenia gromadzą się złogi, głównie związków tłuszczowych, które tworzą tzw. **blaszki miażdżycowe**. Blaszki te utrudniają przepływ krwi w naczyniach oraz zmniejszają ich elastyczność. W uszkodzonym naczyniu mogą powstawać **zakrzepy**, które prowadzą do zablokowania przepływu krwi. **Objawy:** Początkowo choroba nie daje żadnych charakterystycznych objawów. Mogą pojawić się: zadyszka i zmęczenie po niewielkim wysiłku, ból nóg oraz problemy z pamięcią. **Leczenie:** Podawanie leków obniżających ciśnienie, krzepliwość oraz poziom cholesterolu we krwi. Zaawansowana postać choroby wymaga chirurgicznego usunięcia blaszki miażdżycowej, wykonania zabiegu **angioplastyki** lub wykonania **pomostów aortalno-wieńcowych**. [[1]] **Profilaktyka:** Umiarkowany wysiłek fizyczny, ograniczenie spożywania fast foodów, słodyczy i smażonych potraw, niepalenie papierosów oraz unikanie stresu. [[1]] **Angioplastyka** - zabieg polegający na poszerzeniu zwężonych tętnic za pomocą balonika. [[2]] **Pomosty aortalno-wieńcowe** (tzw. by-passy) - fragmenty naczyń pobranych z nogi pacjenta wszczepione do sieci naczyń wieńcowych w taki sposób, aby omijały zwężone miejsce. ## Choroba wieńcowa Groźną odmianą miażdżycy jest **choroba wieńcowa**, czyli miażdżyca tętnic zaopatrujących serce w tlen i składniki odżywcze. Często prowadzi ona do **zawału serca**, czyli obumarcia tego narządu lub jego części, spowodowane niedostatecznym dopływem krwi. ## Niedokrwistość (anemia) **Przyczyny:** Często niedobór żelaza lub witamin z grupy B. **Objawy:** Obniżony poziom hemoglobiny i erytrocytów we krwi. Chorzy są osłabieni, mają zawroty głowy i szybko się męczą. **Leczenie:** W zależności od przyczyny. Najczęściej uzupełnia się niedobory żelaza lub witamin. **Profilaktyka:** Dieta uwzględniająca między innymi mięso, jajka i warzywa liściaste. Ważne jest też systematyczne wykonanie badań krwi. ## Białaczka **Przyczyna:** Zmiany w materiale genetycznym komórek szpiku kostnego, które prowadzą do nadmiernego wytwarzania białych krwinek. Takie krwinki nie dojrzewają prawidłowo i dlatego nie mogą pełnić swoich funkcji. **Objawy:** Różne u poszczególnych osób. Mogą to być: niedokrwistość, krwawienie m.in. z nosa, dziąseł i przewodu pokarmowego, chudnięcie. Białaczka może prowadzić do śmierci. **Leczenie:** W zależności od rodzaju białaczki. Najczęściej stosuje się odpowiednie leki, chemioterapię i przeszczep szpiku kostnego. **Profilaktyka:** Przede wszystkim wykonywanie okresowych badań krwi. Wczesne wykrycie białaczki daje większe szanse na wyleczenie. ## Nadciśnienie tętnicze **Przyczyna:** Zbyt szybkie pompowanie krwi do naczyń lub ich zwężenie i mała elastyczność. Do rozwoju choroby mogą się przyczynić: niewłaściwa dieta (np. ze zbyt dużą ilością soli), stres, otyłość, palenie papierosów, picie alkoholu i czynniki genetyczne. Nadciśnienie może także być objawem innego schorzenia, np. choroby nerek. **Objawy:** Stale utrzymujące się podwyższone ciśnienie krwi. Choroba może nie dawać żadnych innych objawów lub mogą występować bóle głowy i szybkie męczenie się. **Leczenie:** Głównie aktywność fizyczna i stosowanie diety. Konieczne może też być leczenie farmakologiczne. **Profilaktyka:** Właściwa dieta (z ograniczeniem soli), aktywny tryb życia, unikanie spożywania alkoholu i palenia papierosów, regularne pomiary ciśnienia krwi. ## Powikłania nadciśnienia tętniczego: - uszkodzenie oka, zaburzenia widzenia - udar mózgu - zawał serca - uszkodzenie naczyń, miażdżyca - niewydolność nerek ## Wyniki badania krwi Podstawowym badaniem krwi jest tzw. **morfologia krwi**, czyli ocena ilości oraz wyglądu krwinek i płytek krwi. Wykonuje się ją za pomocą mikroskopu lub specjalnego aparatu. | Morfologia | Norma | |---|---| | Krwinki białe WBC (103/µl) | 4-10 | 4-10 | | Krwinki czerwone RBC (106/µl) | 4,0-5,5 | 4,5-6,5 | | Hemoglobina HGB (g/dl) | 12-16 | 13-18 | | Hematokryt HCT (%) | 38-45 | 40-54 | | **Wskaźniki czerwonokrwinkowe:** | | MCV (fl) | 80-98 | 80-98 | | MCHC (g/dl) | 31-36 | 31-36 | | MCH (pg) | 27-31 | 27-31 | | RDW (%) | 11,5-14 | 11,5-14 | | **Płytki krwi PLT (103/µl)** | 150-400 | 150-400 | | MPV (fl) | 8-12 | 8-12 | | OB (mm/h) | 6-16 | 2-8 | **Odczyn Biernackiego** to badanie szybkości opadania krwinek czerwonych we krwi obserwowanej w wąskich, pionowo ustawionych rurkach. Znaczny wzrost OB towarzyszy głównie procesom zapalnym. ## To najważniejsze! - Choroby układu krwionośnego stanowią jedną z najczęstszych przyczyn zgonów. - Profilaktyka chorób układu krwionośnego obejmuje stosowanie odpowiedniej diety i umiarkowanego wysiłku fizycznego, unikanie spożywania alkoholu i palenia papierosów, a także systematyczne badania krwi. - Krwawienie to powolny wypływ krwi z naczyń włosowatych. Krwotok to szybki wypływ krwi z przerwanej tętnicy lub żyły. - W przebiegu miażdżycy dochodzi do uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych i tworzenia się tzw. blaszki miażdżycowej, co utrudnia przepływ krwi przez naczynie. - Nadciśnienie tętnicze objawia sie stałym podwyższeniem ciśnienia krwi, co zwiększa ryzyko m.in. udaru mózgu i zawału serca. - U osób cierpiących na **niedokrwistość** (anemię) stwierdza się obniżone stężenie hemoglobiny i zmniejszoną liczbę erytrocytów we krwi. - W przebiegu **białaczki** dochodzi do nadmiernego wytwarzania krwinek białych, które nie dojrzewają prawidłowo i nie mogą pełnić swoich funkcji. ## Ćwiczenia 1. Wskaż czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia chorób układu krwionośnego. 2. Scharakteryzuj przyczyny, przebieg i skutki miażdżycy. 3. Opisz, jaką dietę powinna stosować osoba chora na nadciśnienie tętnicze. 4. Wyjaśnij, dlaczego należy wykonywać okresowe badania krwi oraz pomiary ciśnienia.