Streptokok ve Stafilokok (PDF)

Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN STREPTOCOCCUS İNFEKSİYONLARI Genel Özellikler Streptococ türleri tüm dünyada yaygın olarak bulunur. Genellikle insan ve hayvanların üst solunum sistemi, alt ürogenital sistem ve sindirim sis...

Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN STREPTOCOCCUS İNFEKSİYONLARI Genel Özellikler Streptococ türleri tüm dünyada yaygın olarak bulunur. Genellikle insan ve hayvanların üst solunum sistemi, alt ürogenital sistem ve sindirim sistemi mukozalarında ve deride bulunurlar(S.equi hariç). Gram pozitif, sporsuz, hareketsiz, kısa ya da uzun zincirler oluşturabilen kok-kokoid şekillidirler. Birçok tür (S. pyogenes, S. pneumoniae, S. dysgalactiae) kapsüllüdür ve mukoid koloni oluşturur, bazıları da fimbrialıdır. Streptococcus türleri üremeleri için kanlı yada serumlu besiyerlerine ihtiyaç duyarlar, fakültatif anaerobiktirler. Katı besiyerinde, küçük, şeffaf, genellikle pigmentsiz (bazı Streptococcus agalactiae suşları hariç) parlak koloniler oluştururlar. Sıvı besiyerinde hafif bulanıklık ve dipte tortu oluşturarak üreme gösterirler. Optimum üreme ısıları 37°C’dir. Streptokokların hastalık oluşturmasında etkili virulens faktörlerinin başında hücre duvarı yapısını oluşturan komponentlerden biri olan M proteini gelir. S. pyogenes, S. equi ve S. porcinus’ da bulunan M proteininin antifagositik etkisi önemlidir. S. pyogenes, S. pneumoniae, S. agalactiae ve bazı S. equi suşlarında bulunan kapsül de antifagositik özelliktedir. Streptokoklardaki diğer virulens faktörleri ise streptolizin (hemolizin), streptokinaz (fibrinolizin), DNAazlar (A,B,C, D – Streptodornase), NDAaz, proteinaz gibi enzimler ve eritrojenik (Streptokokal pyrojenik ekzotoksinler – SPEs) toksinlerdir. Hemolitik özelliklerine göre 3’e ayrılırlar; Beta (β) hemolitik Streptokoklar : Eritrositleri eritir, hemoglobin serbest kalır. Kolonilerin etrafında açık renkli şeffaf hemoliz alanı görülür. Genellikle patojen suşlar beta hemolitiktir. Alfa (α) hemolitik Streptokoklar: Eritrositleri etkileyemez, hemoglobin serbest kalmaz, ancak değişikliğe uğrar, koloninin etrafında yeşilimsi renk değişikliği meydana gelir. Kommensal Streptokoklar alfa hemolitiktir. Gama (γ) hemolitik Streptokoklar: Bu grup streptokokların eritrositler üzerine herhangi bir etkinliği yoktur. Çoğunluğu nonpatojeniktir. Streptokoklar ayrıca hücre duvarlarındaki polisakkarit yapı temel alınarak serolojik metodlarla gruplandırılır, buna ‘Lancefield’ gruplandırma adı verilir. CAMP (Chritie, Atkins ve Munch- Petersen) Reaksiyonu: Stafilokokal beta toksin (S. aureus β toksin) ile S. agalactia toksininin (CAMP protein, cocytolysin) sinerjizmini gösteren bir reaksiyondur. Koyun ya da sığır kanlı agara birbirine dik olarak yakın ancak değmeyecek şekilde ekilen S. aureus ve S. agalactiae’ nın birbirine yakın bulundukları hatta daha büyük Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN ve belirgin hemoliz alanı oluşur. Bu reaksiyonda pozitif sonuç veren S. agalactiae’ nın teşhisinde sıklıkla kullanılan bir testtir. S. porcinus ve S. iniae de CAMP testinde pozitif sonuç vermektedir. Tablo-1 Streptokokların Lancefield grupları, hemolitik özellikleri ve oluşturdukları hastalıklar (Quinn ve ark., 2002) Tür Lancefield Hemoliz Konakçı Oluşturduğu Flora Grup Özelliği Hastalık S. pyogenes A β İnsan, rodent, Kızıl, pharyngotonsillitis,pyoderma,erysipelas, glomerulonefritis, toksik şok sendrom Üst solunum sistemi Sığır Mastitis (nadir) Sığır, koyun, keçi Süt kanalları S. agalactiae B β (α,γ) Kronik mastitis İnsan, köpek Neonatal septisemi Vagina S.dysgalactiae C α (β,γ) Sığır Akut mastitis Ağız mukozası (S. dysgalactiae Vagina, çevre subsp. Kuzu Poliartritis dysgalactiae) S. equisimilis At Abse, endometritis, mastitis (S. dysgalactiae C β Domuz, sığır, İrinli infeksiyonlar Deri, subsp. equisimilis) köpek, kuş vagina S. equi C β At Gurm, irinli infeksiyonlar, hemorajik Üst solunum (S. equi. subsp. purpura sistemi, equi) gırtlak S. zooepidemicus At Mastitis, pneumonia, göbek Mukoz (S. equi subsp. C β infeksiyonları membranlar zooepidemicus) Sığır, kuzu, İrinli infeksiyonlar, septisemi Deri, mukoz domuz, kanatlı membran Domuz Septisemi, meningitis, artritis, bronkopnömoni S. suis D α (β) Sığır, koyun, İrinli infeksiyonlar Tonsil, burun at, kedi boşluğu İnsan Septisemi, meningitis S. porcinus E β Domuz Submandibular lenfadenitis Mukoz membran S. canis G β Karnivorlar Neonatal septisemi, irinli inf., toksik Vagina, anal şok sendrom mukoza S. uberis - α (γ) Sığır Mastitis Deri, tonsil, vagina S. pneumoniae İnsan, primat Septisemi, pnömoni, meningitis (Pneumococcus) - α Kobay, rat Pnömoni Üst solunum sistemi GURM (Su Sakağısı, Strangles, Adenitis Equorum, Coryza Contagiosa Equorum) Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN Atlarda üst solunum yollarının şiddetli purulent infeksiyonu ve bölgesel lenf düğümlerinde apse oluşumu ile karakterize, ateşli ve akut seyirli bir infeksiyondur. Etiyoloji Streptococcus equi subspecies equi (S. equi ssp. equi); Streptokokların genel özelliklerini taşır kapsüllüdür. Epizootiyoloji Her yaştaki atların duyarlı olmasına rağmen hastalık taylarda daha yaygın olarak gözlenmektedir. En önemli infeksiyon kaynağı klinik olarak hasta atların burun akıntıları ve dışarı açılmış lenf yumrusu abse içeriğidir. Böyle hayvanlar klinik semptom oluşumundan itibaren en az 4 hafta etkeni yayabilmektedirler. Çok nadir olarak hastalık sonrası iyileşen hayvanların da taşıyıcı rolü olabilmektedir. Uzun yolculuk, fazla çalışma, üşütme, stres, çok sayıda atın kapalı barınakta bir arada tutulması gibi faktörler hastalıkta predispoze edici etki gösterir. Bulaşma hasta hayvanlarla direkt temas yada kontamine su yem vb ile indirekt temas sonucu solunum yada sindirim yolu ile meydana gelir. Patogenezis Etken, ağız burun yoluyla girer, faringitis ve rinitis meydana gelir, birkaç saat içinde bölgesel lenf düğümlerine ulaşır ve apse oluşur, 2 hafta içersinde bu apseler dışarı açılır. Takiben kendiliğinden iyileşme olabilir. Ancak kan yada lenf yoluyla akciğer, karın boşluğu, beyin vb. organlara yayılım da görülebilir. Hastalığın bu formuna ‘bastard Strangles’ adı verilir. Progressif özellikteki lenf yumrusu abseleri solunum yollarına basınç oluşturur ve solunum güçlüğü meydana gelir. Hastalığa bu nedenle boğulma anlamında ‘Strangles’ denmiştir. Klinik Belirtiler İnkubasyon süresi 3 gün ile 2 hafta arasında değişir. Hastalık iştahsızlık ve yüksek ateş ile başlar. Önce seröz sonra mukopurulent göz-burun akıntısı başlar. Nazofaringeal mukoza iltihaplanmıştır ve bölgesel lenf yumruları sıcak, duyarlı, apselenmiş ve şiştir. Laringitis, süregen öksürük ve boğaz bölgesinde ağrı mevcuttur, intermandibular bölge çok şişmiştir. Apselerin dışarıya açılmasından sonra irin dışarı akar ve hasta hızla iyileşir. Ancak iç organlarda apseler oluşmuş ise bu apselerin yırtılması sonucu hayvanda ölüm meydana gelebilir. Hastalığın morbiditesi %100’e ulaşırken mortalite oranı %5’ den azdır. Doğal infeksiyonu takiben hayvanların çoğunda immun yanıtın 5 yıldan daha fazla sürdüğü belirtilmektedir. Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN Teşhis: Klinik belirtiler hastalığın ön teşhisinde yol göstericidir. Laboratuvar Muayeneleri: Bakteriyoskopi: Apselenmiş lenf yumrularından steril olarak alınan irinden direkt preparat hazırlanarak Gram boyama yapılır, etken uzun zincir oluşturmuş gram (+) koklar olarak görülür. Kültür: Burun akıntısı ve/veya irinden ekim yapılan koyun yada sığır kanlı agarda S. equi, etrafında geniş çaplı beta hemolitik zon bulunan mukoid koloniler oluşturur. Diğer Lancefield grup C Streptokoklardan (özellikle S.equisimilis ve S. zooepidemicus) ayrımı için biyokimyasal testler ve Lancefield gruplandırma yapılır. Seroloji: ELISA ile vücutta S. equi’ ye karşı oluşmuş olan antikorlar belirlenebilir. Polimerase Chain Reaction - PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu – PZR): Asemptomatik taşıyıcı hayvanların burun svaplarında etkeni belirlemek amacıyla kullanılır. Sağaltım: İnfekte yada kontakt halindeki hayvanlara penisilin uygulanabilir. Ancak apse oluşumu nedeniyle faydası sınırlıdır. Koruma: Bakım ve hijyen şartları iyileştirilmeli, infekte ve etkeni saçan atlar, diğerlerinden ayrılmalıdır. Geliştirilen aşıların hiçbiri tam bir koruma sağlayamamakta, ancak hastalığın şiddeti ve insidensini azaltıcı etki göstermektedirler. Bu nedenle aşılamaların sadece yüksek risk altında ya da endemik bölgelerde bulunan atlara uygulanması önerilmektedir. İnaktif yada canlı attenue aşılar mevcuttur. Purifiye bakteriyel ekstratlar içeren inaktif aşılar ( Strepvax II, Boehringer Ingelheim, StJosephMO; Strepguard, Intervet, Millsboro,DE) intramuscular olarak, 3 hafta arayla 3 doz uygulanır, ve sonrasında yılda bir kez, endemik bölgelerdeki yada yüksek risk altındaki atlarda 6 aylık aralıklarla 2 kez tekrarlanır. Intramuscular aşılamadan sonra lokal şişlik ve ağrı aşı komplikasyonu olarak gözlenebilir. Ayrıca yüksek antikor titresine sahip atların purpura haemorrhagica gelişmesi açısından yüksek risk altında olmalarından dolayı aşılanmalarından kaçınılmalıdır. S.equi’nin kapsülsüz avirulant suşundan hazırlanan modifiye canlı intranasal aşı ise başlangıçta 3 hafta ara ile 2 doz verilir, ve yılda 1 kez tekrarlanır. Nadiren de olsa nasal akıntı, lenf nodülü abseleri gibi komplikasyonlar meydana gelebilir. Gebe kısrakların doğumdan 4 ya da 6 hafta önce bakteriyel ekstrakt aşı ile intramuscular olarak booster aşılanması taylara pasif bağışıklığın kolostrumla aktarılması yönünden Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN önemlidir. Aşılı anneden doğan tayların ilk aşılaması 4-6 aylık yaşta başlayabilir ve tekrarlayan dozlar yüksek risk koşulları devam ettiği sürece 6 ay aralıklarla uygulanmalıdır. Salgın söz konusu ise tayların (yüksek maternal antikor titresine sahip taylar hariç) ilk aşılaması 5 haftalık yaştan daha önce başlayabilir. Salgın ile karşı karşıya kalan genç atların aşılanmasında inaktif aşılardan daha hızlı bir immun yanıt vermesi nedeniyle, genellikle modifiye canlı intranasal aşı önerilir. Ayrıca sürüde hastalık belirtileri meydana geldiğinde 4 ay öncesine kadar aşılanmamış atların tekrar aşılanması yarar sağlayabilir. Hastalık yönünden düşük risk altındaki atların rutin olarak aşılanması önerilmez. STREPTOKOK MASTİTİSLERİ Süt ineklerinde akut ya da kronik seyirli bulaşıcı meme yangısıdır. Etiyoloji Streptococcus agalactiae mastitisin başlıca etkenidir, daha az sıklıkta S.dysgalactiae subsp. dysgalactiae (S. dysgalactiae) ve S.uberis ve çok nadiren S. pyogenes, S. zooepidemicus, S. pneumoniae ve S. bovis izole edilmektedir. Epizootiyoloji Hastalığın oluşumunu hazırlayan nedenler iki başlıkta incelenebilir: 1. Konakçıya ait nedenler: Meme başı sfinkterlerinin gevşek oluşu, hayvanın immunolojik yapısı, ırk, laktasyonun başlangıç ve bitim zamanları. 2. Çevresel nedenler: Sağım makinaları, personel ve ahırların hijyenik olmaması, sağım makinalarının ayarsız oluşu. Etkenin bulaşması meme kanalı yoluyla meydana gelir. Patogenezis: S. agalactiae’ nın nöyrominidaz ve hemolizin enzimleri mastitis oluşumunda etkili virulens faktörleridir. CAMP faktörünün meme bezi için toksisitesi henüz açıklığa kavuşmamıştır. Etken süt kanallarında ve alveollerinde yerleşir, ürer, başlangıçta kuvvetli bir nötrofil savunması bu etkenleri yok edebilir. Ancak ölü nötrofil sayısı artınca süt kanallarında progressif inflamasyon ve fibrozis meydana gelir. Sonuçta süt verimi azalır, sütün yapısı değişir, pıhtı içerir. Konakçı immun yanıtı infeksiyona karşı tek başına genellikle yetersiz kalır ve tedavi uygulanmadığında hastalık çoğunlukla kronikleşir. S. dysgalactiae, meme derisindeki lezyonlar, ağız yada vaginadan köken alarak meme bezini infekte eder. Streptokinaz, hyaluronidaz ve fibronectin - bağlayıcı proteinler akut ve şiddetli mastitis oluşumunda önemli role sahip olan virulens faktörleridir. Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN S. uberis, deri, tonsiller ve vaginal mukoza florasında bulunur, kötü hijyenik şartlarda klinik mastitis oluşturur. Çevresel bulaşma ve memelerin toprağa değmesi hastalığın oluşumunda önemli predispozisyon faktörleridir. Hyaluronidaz, etkenin virulens faktörüdür. Semptomlar: S.agalactiae mastitisi genellikle kroniktir. Meme bezinde hafif yangı, şişme, ağrı, zamanla meme dokusunda sertleşme meydana gelir. Bazen değişiklikler fark edilmez düzeyde olabilir. Sütteki değişiklikler ise, miktarda azalma, sulanma, renk değişimi, pıhtı oluşumu, kanlı süt şeklinde gözlenir. S. dysgalactiae mastitisi akut seyirlidir, memelerde ağrı, purulent, sarımsı renkli süt salgısı gözlenir. Bazen memeler körleşebilir. S.uberis ise orta şiddetli mastitis oluşturur. Mastitis subklinik seyirli olabilir, belirgin semptom göstermez. İnfeksiyonların tekrarlanması ile her defasında süt verimi biraz daha azalmaktadır,erken teşhis ve zamanında sağaltım ile infeksiyon atlatılır, S. pyogenes,. E.coli ve Stafilokok’ lar sekonder olarak infeksiyona katılırsa komplikasyonlar sonucu sağaltım zorlaşır. Teşhis: Klinik olarak sütteki değişiklikleri ortaya koyan, lökosit sayısının artışını gösteren indirekt testler uygulanır. Laboratuvar Muayeneleri: Aseptik şartlarda her bir meme lobundan ayrı ayrı steril tüplere alınan süt örnekleri laboratuarda incelenir. Bakteriyoskopi: Hazırlanarak boyanan preparatlarda etken tipik gram (+) kok şekilli uzun zincirler halinde görülür. Kültür: Süt örnekleri Kanlı Agar, Mac Conkey Agar ve Edward’s besiyeri (eskulin hidrolizi için) ne ekilir. 37oC’de 24-48 saat inkube edilir. Oluşan kolonilerin makroskopik ve mikroskopik özellikleri, kanlı agarda hemoliz özelliği, Mac Conkey Agarda üreme ve Edward’s besiyerinde eskulin hidrolizi yönünden incelenir. Ayrıca şeker fermentasyon testleri gibi biyokimyasal testlerle ve CAMP testi ile identifikasyon yapılır. Mastitis oluşturan Streptokokları birbirinden ayıran özellikler: (Quinn ve ark., 2002) Hemoliz Mac Conkey Eskulin Hidrolizi CAMP Testi (Edwards besiyeri Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN agarda üreme S.agalactiae β (α,γ ) - - + S.dysgalactiae α (β,γ) - - - S.uberis α (γ) - + - Sağaltım Antibiyogram yapılarak etkenin duyarlı olduğu antibiyotik belirlenir. Genellikle meme içi, bazı durumlarda ilaveten parenteral uygulanır. Koruma Düzenli Veteriner Hekim kontrolleri ile memeler muayene edilmeli, hastalar ayrılmalı, sağaltımları yapılmalıdır. Kronik hastalar sürüden çıkarılmalıdır. Gençler yaşlılardan ayrılmalı ve memeleri tahrip olan hayvanlar derhal kesime sevkedilmelidir. Barınaklar dezenfekte edilmeli, sağımda hijyene dikkat edilmeli, sağım sonrası memebaşları dezenfekte edilmeli. Sağım makinalarının vakumu ve başlıkları iyi ayarlanmalı, her hayvanda yeniden dezenfekte edilmelidir. DOMUZLARDA STREPTOCOCCUS İNFEKSİYONLARI Streptococcus suis: Domuzlarda ensefalitis, meningitis, artritis, septisemi, abort ve endokarditis oluşturur. Domuzlarda tonsillerde taşıyıcılık % 100’ e yakın orandadır ve yavrularda infeksiyon doğumda meydana gelebilir. Çoğu taşıyıcı klinik belirti oluşturmaz ve solunum ve oral yolla duyarlı hayvanlara etkeni bulaştırır. S. suis’ in Tip 1(Grup S) ve Tip 2 (Grup R) olarak iki farklı suşu vardır. Tip 2 insanlarda da başlıca meningitis, nadiren septisemi ve endokarditis oluşturması nedeniyle zoonotik öneme sahiptir. Streptococcus porcinus: Başlıca, genç domuzlarda abse ve lenf yumrusu infeksiyonlarına sebep olur. Tonsillerdeki taşıyıcılık nedeniyle burundan buruna temas, yada sindirim yoluyla bulaşır. Mandibular, parotid ve retrofaringeal lenf yumrularında şişme, delinme içeriğin dışarı çıkması sonucu yem ve suyun bulaşması yayılımı arttırır. STAPHYLOCOCCUS İNFEKSİYONLARI Genel Özellikler Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN Bacillales takımında, Staphylococcaceae familyasında yer alan Staphylococcus genusundaki türler, insan ve hayvanların deri ve mukoz membranlarında (Üst Solunum Sistemi, Alt Ürogenital Sistem) kommensal olarak, bazen de geçici olarak sindirim sisteminde bulunurlar. Gram pozitif, kok şekilli, flagellasız (hareketsiz), sporsuzdur, kapsül oluşturma özellikleri değişkendir. Mikroskopta çiftli ya da genellikle az ya da çok sayıda koktan oluşmuş kümeler (stafilo-üzüm salkımı) halinde görülürler. Fakültatif anaerobturlar, özellikle sığır kanlı agarda ve selektif besiyerlerinden Mannitol Salt Agar ve Staph 110 agarda kolaylıkla ürerler. Köpek hariç diğer hayvan türü, özellikle sığır ve insan orijinli Staphylococcus aureus suşları katı besiyerinde sarı renkli, diğer türler beyaz renkli düzgün (S – smooth) koloniler oluşturur. Hayvanlarda hastalık oluşturan önemli Staphylococ türlerinden S. hyicus hariç diğerleri (S. aureus, S. intermedius, S. aureus subsp. anaerobius, S. delphini, S. shleiferi subsp. coagulans) ürettikleri alfa, beta, gama, delta hemolitik toksinler (α, β, γ, ∆ hemolizinler) sayesinde koyun kanlı agarda hemoliz oluştururlar. S. aureus ve S. intermedius hem alfa hem de beta hemolizin üretmeleri nedeniyle sığır kanlı agarda tipik çift zonlu hemoliz oluştururlar. Stafilokoklar genellikle dış etkilere ve ısıya dirençlidirler, dezenfektanlara duyarlıdırlar. Bakteriyofajlar ile tiplendirilebilirler. Staphylococ’ larda birçok virulens faktörleri S. aureus üzerinde yoğun olarak araştırılmıştır: Koagulaz: Fibrinojeni fibrine dönüştürür. Fibrin birikimi Staphylococ’ları fagositik hücrelerden korur. Koagulaz pozitif Staphylococ’lar (S. aureus, S. intermedius, S. hyicus, S. aureus subsp. anaerobius, S. delphini, S. shleiferi subsp. coagulans) hayvanlardaki önemli infeksiyonların çoğunluğundan sorumludurlar. Ancak koagulaz negatif türler de hayvanlarda bazı ciddi infeksiyonlar oluşturabilmektedirler. Lipaz, hyaluronidaz, deoksiribonükleaz: Yağları, bağ dokudaki hyaluronik asidi ve DNA’ yı hidrolize ederek virulensi arttıran enzimlerdir. Protein A: Ig G’ nin FC bölümüne bağlanarak opsonizasyonu inhibe eder. Kapsül: Fagositozu inhibe eder. Lökosidin: Bazı hayvan türlerinde granulosit ve makrofajları öldürür. Alfa ve Beta hemolizin: Antifagositik, sitotoksik ve nekrotik etkileri vardır. Alfa toksin gangrenöz mastitisin oluşumunda önemli rol oynar. Enterotoksin: Isıya ve sindirim enzimlerine dayanıklı bir toksindir. İnsanlarda gıda zehirlenmesine sebep olur, kusma merkezini uyarıcı etkisi vardır. S. aureus ve S. intermedius’ da bulunur. Enterotoksinler özellikle bozuk süt ve süt ürünleri ile insanlar tarafından alınırlar. Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN Eksfoliatif Toksinler (ET): Epidermisteki (stratum granulosum) hücreler arası bağlantıların kopmasına sebep olur. S. aureus (sET) ve S. hyicus (shET) tarafından üretilir. S. aureus toksini (sET), insanlarda Staphylococcal Scalded-Skin Syndrome (SSSS); S. hyicus toksini (shET) ise domuzlarda eksudatif dermatitisten sorumludur. Toksik Şok Sendrom Toksin (TSST-1): Endotel hasar oluşturur. S. aureus suşlarının yaklaşık %15’i bu toksini üretir. Koagulaz pozitif Stafilokokların Oluşturdukları Hastalıklar (Quinn ve ark., 2002) Tür Konakçı Hastalık Sığır Mastitis, memede irinli yangı Koyun Mastitis, Kene piyemisi(kuzu), Benign follikülitis(kuzu), dermatitis Keçi Mastitis, Dermatitis Staphylococcus aureus Domuz Memede botriomikozis, Memede impetigo At Spermatik kord botriomikozu, mastitis Köpek, kedi İrinli infeksiyonlar Kanatlı Hindide artritis, septisemi Civcivlerde omfalitis Köpek Pyoderma, endometritis, sistitis,otitis eksterna S.pseudintermedius Kedi Piyojenik infeksiyonlar Sığır Mastitis Domuz Eksudatif epidermitis(greasy pig disease), artritis S. hyicus Sığır Nadiren mastitis S. aureus subsp. Koyun Lenfadenitis anaerobius S. delphini Yunus Suppuratif deri lezyonları S. schleiferi subsp. Köpek Otitis eksterna coagulans STAFİLOKOKAL MASTİTİSLER Özellikle sığır, koyun ve keçide görülen akut yada kronik seyirli meme yangısıdır. Etiyoloji: Klinik ve suklinik mastitisin en yaygın sebebi S. aureus’dur. Stafilokokların genel özelliklerini taşır. Kapsüllü ve koagulaz pozitiftir. Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN Epizootiyoloji: Stafilokokal mastitisler, koyun, keçi, domuzlarda da görülmekte ancak en sık olarak sığırlarda karşılaşılmaktadır. Özellikle hijyen kurallarına uyulmayan işletmelerde görülür. Süt sağım makinaları ve sağıcıların ellerinin sağım öncesi ve sonrası dezenfekte edilmemesi etkenin bulaşmasını kolaylaştırır. Patogenezis: İnfeksiyon etkenin meme başında kolonize olması ile başlar. Etkenin epitel hücrelere bağlanması patojenezin önemli bir aşamasıdır. İnfeksiyon memebaşı kanalına, memebaşı ve memebezi sisternlerine ve süt kanallarına yayılır. S. aureus’ un virulens faktörleri infeksiyonun yayılımında önemli rol oynar. Kapsül yapısı fagositoza karşı korur, etken fagositik hücreler içinde canlı kalabilir; hyaluronidaz, stafilokinaz ve proteinazlar dokuya invazyonu sağlar; koagulaz sayesinde antibakteriyellere direnç gösterir. Alfa toksin kan damarlarındaki düz kasların kontraksiyonu ve nekrozuna sebep olarak etkilenen lobun kan akışını engelleyerek kangrenleşmeye neden olur. Bazen 24-48 saat içinde toksemiden ölüm görülür. Semptom: Sığırlarda S. aureus mastitisi subklinikten şiddetli gangrenöz forma kadar değişen şekillerde seyreder. Fakat çoğunlukla subklinik kronik seyirlidir, yavaş gelişir ve farkedilmeyebilir. Sütte kimyasal değişiklikler, süt üretiminde azalma meydana gelir. Bu ekonomik yönden önemlidir. Zamanla meme körleşebilir. Perakut gangrenöz form ise genellikle ilk kez buzağılamış düvelerde laktasyonun ilk zamanlarında meydana gelir ve meme dokusunda büyük miktarda kayıpla sonuçlanabilir. Başlangıçta meme şişer , ağrılı, ödemli, sıcak ve serttir. Sonradan oluşan gangrenleşme sonucu meme mavi – mor bir renk alır. Süt verimi azalır, süt fena kokuludur, kanlı ve pıhtılı bir görünüm alır. Memedeki ödem karın altına yayılabilir, sağaltıma erken başlanırsa gangrenli kısımlar normal kısımlardan ayrılıp dökülür, iyileşme uzun sürer. Gangrenleşmenin gözlenmediği akut olaylarda süt seröz, purulent , pıhtılı, kanlı ve kıvamlıdır Koyunlardaki mastitis genellikle akut gangrenöz tabiattadır, enzootik seyirlidir ve çoğunlukla ölüm oranı fazladır. Teşhis: Klinik muayenede memelerde sertlik ve sütün kıvamının bozulduğu gözlenir. Steril şartlarda alınan süt örnekleri laboratuara gönderilir. Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN Laboratuvar Muayeneleri: Bakteriyoskopi: Süt örneğinden hazırlanarak gram yöntemiyle boyanan preparatlarda Stafilokoklar gram pozitif tek tek, çiftli yada kümeler halinde görülür. Kültür: Süt örneği direkt olarak ve santrifüj edildikten sonra dipteki tortudan kanlı agara ekilir. 37o ‘de 24-48 saat inkube edilir. S. aureus’ un sarı renkli koloni oluşturması ve özellikle sığır kanlı agardaki kolonilerinin etrafında çift zonlu hemoliz gözlenmesi ilk identifikasyonda önemlidir. Kesin identifikasyon için diğer biyokimyasal testler ve koagulaz testi uygulanmalıdır. Tüpte Koagulaz Testi: İki küçük tüpe 0.5 cc 1/10 sulandırılmış tavşan yada insan plazması konur. Tüplerden birine 5 damla şüpheli kültürden eklenir. 37o C’ de inkubasyona bırakılır ve sık sık kontrol edilir. 1-5 saat içinde plazmanın pıhtılaşması pozitif reaksiyonu verir. Lamda Koagulaz Testi: Stafilokok kolonisi lam üzerinde bir damla tuzlu su ile ezilir. Oluşan emülsiyon üzerine 1 damla sulandırılmamış tavşan yada insan plazması ilave edilir ve karıştırılır. Birkaç saniyede kümeleşme oluşumu pozitiftir. Önemli Staphylococcus Türlerinin Ayırıcı Özellikleri (Quinn ve ark., 2002) Tür Koloni rengi Hemoliz Koagulaz (Koyun KA) Tüpte Lamda S. aureus Altın sarısıa + + + S. intermedius Beyaz + + v S. hyicus Beyaz - v - S. aureus subsp. anaerobius Beyaz + + - S. delphini Beyaz + + - S. schleiferi subsp. coagulans Beyaz + + - a Köpek hariç, özellikle insan ,sığır ve diğer bazı hayvan türleri orijinli S. aureus v değişken Sağaltım: Antibiyogram testi sonucu belirlenen antibiyotiklerle tedavi uygulanır. Koruma: Mastisin kontrolü tamamen hastalığı önleyici tedbirlere dayanır. Ahır hijyenine dikkat edilmeli, sağım öncesi ve sonrası sağım makinaları ve sağıcıların ellerinin rutin Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN dezenfeksiyonu mutlaka yapılmalıdır. Staphylococ aşıları mevcuttur ancak tek başına yarar sağlamaz. KUZU PİYEMİSİ (KENE PİYEMİSİ) Ixodes ricinus cinsi keneler ile enfeste kuzularda, özellikle ilkbahar yaz aylarında sık görülen bir infeksiyondur. Etiyoloji S. aureus. Epizootiyoloji Deri üzerinde kommensal olarak bulunan etken kenelerin açtığı yaralardan vücuda girer. Ixodes ricinus cinsi keneler Ehrlichia phagocytophila’ nın da vektörüdür. Riketsiyal bir etken olan ve kuzularda immunosupresyona sebep olan Ehrlichia phagocytophila kene ısırığı ile vücuda girdiğinde kuzuların Staphylococcus infeksiyonuna predispoze olmasına neden olur. Semptom Akut septisemik form belirli bir semptom görülmeksizin ölümle sonlanır, otopside toksemi tablosu görülür. Hastalığın kronik yaygın formu ise bir çok organda lokalize abseler oluşturur. Klinik olarak topallık, bacak eklemlerinde sıcak ağrılı şişlikler görülür. İyileşenler topal kalır ve gelişemez. Otopside, iç organlar, beyin, spinal kort ve eklemlerde apseler görülür. Teşhis, Sağaltım ve Koruma: Teşhis için abse içeriklerinden laboratuvarda etken izolasyon ve identifikasyonu yapılır. Antibiyogram testi ile belirlenen antibiyotiklerle sağaltım yapılır. Şiddetli olarak etkilenmiş kuzularda başarı şansı azdır. Profilaktik olarak tetrasiklinlerin kullanımı Ehrlichia phagocytophila’ ya karşı da koruma sağlar. Barınaklar kenelerden temizlenmeli, kuzulara kene banyosu yaptırılmalıdır. BOTRİYOMİKOZ S. aureus’ un sebep olduğu kronik suppuratif granulomatöz yara infeksiyonudur. Özellikle atlarda kastrasyon sonrası spermatik kordta , sığır, domuz ve atta memede küçük irinli abseler ve doku kalınlaşması şeklinde görülür. EKSUDATİF EPİDERMİTİS Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz Özel Mikrobiyoloji Ders Notu Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN Eksudatif epidermitis özellikle genç domuzlarda deride aşırı yağ salgısı ve dökülmelerle karakterize oldukça bulaşıcı bir infeksiyondur. Derinin savunma fonksiyonundaki bozulma diğer infeksiyonlara da predispoze hale getirir ve bazı sürülerde özellikle yavrularda ölüm oranı % 90’ a çıkabilir. S. hyicus’ un eksfoliatif toksini (shET) hastalığın oluşumunda etkilidir. S. hyicus hasta hayvanların derilerinden alınan örneklerden izole edilebilir. S. hyicus bir çok antibiyotiğe duyarlıdır. Tedavide yüksek dozajda antibiyotiğin 7-10 gün süreyle verilmesi ve ayrıca tüm vücuda antiseptik uygulanması tavsiye edilir. Hastalıktan korumada kontamine barınaklar dezenfekte edilmelidir. Dişiler doğumdan önce antiseptikli sabunlar ile yıkanmalıdır. PYODERMA Pyoderma daha çok köpek ve atlarda görülen subkutan abseler ve selulitis ile karakterize bir hastalık tablosudur. Köpeklerdeki generalize deri lezyonları eritem, vesikül, pustul, sarımsı eksudat, sarı-kahverengi kabuk oluşumu ve epidermisin keratinize tabakasının kaybolması şeklinde gözlenir. S. intermedius ve S. schlieferi ssp. coagulans köpeklerde pyodermaya sebep olan türlerdir. S. schlieferi ssp. coagulans Veteriner Hekimlikte yeni tanımlanmıştır, ilk kez pyodermalı köpeklerden izole edilmiştir, fakat tekrarlayıcı infeksiyonlardan da izole edildiği bildirilmektedir. OTİTİS EKSTERNA S. intermedius ve S. schlieferi ssp. coagulans bazen de S. aureus köpeklerde dış kulak yangısı oluşturan türlerdir. S. intermedius ve bazen de S. aureus ayrıca köpeklerde ve kedilerde mastitis, endometritis, sistitis, osteomyelitis gibi suppuratif infeksiyonlar ve yara infeksiyonları oluşturmaktadırlar. İNSANLARDA STAPHYLOCOCCUS İNFEKSİYONLARI Staphylococcus aureus insanlarda lokal deri infeksiyonları (Furunkul – carbunkul: çıban),osteomyelitis, artritis, akut endokarditis, septisemi, pnömoni, nosocomial infeksiyonlar oluşturur. Ayrıca S. aureus’un toksinlerinden TSST; Toksik Şok Sendromu (ateş,eritem, kusma, diare, hipotansiyon), eksfoliatif toksini Scalded Skin Sendromu (epitelial deskuamasyon) gibi hastalıklar ve enterotoksini ise gıda zehirlenmesi ( yumurtalı salatalar, kremalı pastalar) oluşturur. Prof. Dr. Mihriban ÜLGEN’in izni olmadan çoğaltılamaz