Samenvatting (inter)nationale veiligheid 2 PDF

**Nationale en internationale veiligheid leerjaar 2** Inhoudsopgave {#inhoudsopgave.Kopvaninhoudsopgave} ============= [Lesweek 1 (casus) 2](#lesweek-1-casus) [Literatuur week 1 6](#literatuur-week-1) [Lesweek 2 15](#lesweek-2) [Literatuur week 2 21](#literatuur-week-2) [Lesweek 3 26](#lesweek-3) [Literatuur week 3 31](#literatuur-week-3) [Lesweek 4 36](#lesweek-4) [Literatuur week 4 43](#literatuur-week-4) [Lesweek 5 45](#lesweek-5) [Literatuur week 5 49](#literatuur-week-5) [Lesweek 6 (casus) 51](#lesweek-6-casus) [Literatuur week 6 53](#literatuur-week-6) [Lesweek 7 56](#lesweek-7) [Literatuur week 7 59](#literatuur-week-7) [Lesweek 8 62](#lesweek-8) [Literatuur week 8 70](#literatuur-week-8) [Lesweek 9 72](#lesweek-9) [Literatuur week 9 77](#literatuur-week-9) [Lesweek 10 83](#lesweek-10) [Literatuur week 10 87](#literatuur-week-10) **Lesweek 1 (casus)** ===================== #### [Introductie] - **Internationale veiligheid:** wat er speelt op veiligheidsgebied op het wereldtoneel - **Nationale veiligheid:** risico's en dreigingen die kunnen leiden tot ontwrichting in Nederland. - Hangt met elkaar samen: internationale ontwikkelingen hebben directe en indirecte invloed op de nationale veiligheid in Nederland. #### [Belang voor IVK'er] - Begrip van zaken op wereldtoneel om zo ontwikkelingen in Nederland beter te begrijpen en gericht te kunnen interveniëren als internationale ontwikkelingen een impact hebben op lokale nationale veiligheid. #### [Conflict Rusland -- Europa -- Oekraïne] - Conflict tussen EU en Rusland: - Einde van de Koude Oorlog - Onder Poetin: EU vs. Euraziatische Unie - Associatieverdrag Oekraïne - Steun voor extreem-rechts en extreem-links in Europa - Ondermijnen Europese politiek - Rusland: - Systeem: conservatief nationalisme - Poetinisme - 'Mir Rus': Russische wereld, Russische beschaving - Steun aan autoritaire regimes vooral in buurlanden, maar ook bv. Syrië - Oekraïne crisis: - 2013: Oekraïense President stelt goedkeuring associatieverdrag uit - Euromaidan: - Opstappen Janoekovitsj - Russische annexatie Krim - Conflict in Donbass - Hybride oorlogsvoering - Oorlog in Oekraïne - Russische 'militaire oefeningen' - 24 februari 2022: begin Russische 'speciale operatie' in Oekraïne, voor zogeheten 'denazificatie' - Snelle opmars naar Kiev - Oekraïense weerstand en tegenoffensief - Conflict verplaatst zich naar de Donbass - Recente ontwikkelingen: - Oekraïens tegenoffensief (2023) - Westerse wapenleveranties (F16's) - Wagneropstand (dood Prigozjin) (2023) - Toenemend aantal Oekraïense aanvallen in Rusland - Rusland rukt op in Kharkiv (2024) - Oekraïne valt Rusland binnen (2024) - Langdurig conflict? - Oorlog in Oekraïne als proxy-oorlog - Oekraïne leunt sterk op financiering en militaire steun door EU/NAVO-lidstaten - Maar geen direct conflict tussen NAVO en Rusland - Wel strijdtoneel tussen het Westen en Rusland - Bredere aanval van autocratisch systeem op liberale democratie - Conflict tussen Rusland en Europa - Dreiging voor EU & NAVO-landen - Russische retoriek & neokolonialisme - Verdeeldheid in de EU: Nederland als hardliner - Russische militaire intimidatie - Wat als steun VS weg valt? - Schaduwoorlog - Verspreiding desinformatie/nepnieuws - Beïnvloedding politieke partijen - Intimidatie via Russische media - Verspreiding propaganda via alternatieve media - Diverse incidenten rondom gevoelige kwesties en plaatsen - Vliegtuigen/schepen in Europees luchtruim - (Pogingen tot) Liquidaties van tegenstanders - Toekomst: - Verschillende vormen van hybride oorlogsvoering - Europese legers bereiden zich voor op een direct conflict met Rusland - Waarschuwingen dat we in een nieuwe jaren '30 situatie leven - Militaire steun aan Oekraïne hangt direct samen met angst voor nieuwe oorlogen in geval van Russische overwinning - Rusland mikt op verdeeldheid in het Westen #### [Koude oorlog] - **Het begin van de koude oorlog** - Churchill (Engeland), Truman (VS) en Stalin (Rusland) tijdens de conferentie van Potsdam (17 juli - 2 augustus 1945) - De bijeenkomst werd gekenmerkt door beschuldigingen en wantrouwen tussen de Amerikanen en de Sovjets. - De Russische legers bezetten het grootste deel van Oost-Europa. - Hoofdrolspelers: Verenigde Staten, Sovjet Unie & Groot Brittannië - **Verhouding oost-west** - Tijdens WO II alliantie - Ondanks grote politieke, economische en ideologische verschillen - VS en GB vs. Frankrijk en SU: toekomst West-Duitsland (BRD) - Eensgezind over denazificatie, ontwapening, demilitarisering en dekartellisatie - Oneens over herstelbetalingen en het opbouwen van een zelfstandig West-Duitsland - Truman doctrine (1947): VS als beschermer van de democratie - Wapenwedloop na atoombom SU - Cubacrisis, Vietnam - Nooit een rechtstreekse confrontatie tussen VS en SU - **Typering van het Sovjettijdperk (na 1945)** - **Politie**k: - Ideologie: marxistisch-leninistisch ('ijzeren cohorte' (Lenin) en 'voorhoede van het volk' (verg. het zgn. Politbureau) -\> totaliserende werking (J.F. Lyotard) - Politieke besluitvorming gebaseerd op *democratisch centralisme* (CPSU beslist uiteindelijk) - **Economie**: - Planeconomie of centraal geleide volkshuisvesting (allocatie d.m.v. vijfjarenplan) - Investeringen vooral gericht op verhoging van de industriële productie van kapitaalgoederen, zoals machines, gebouwen en infrastructuur - Investeringen in consumptiegoederen bleven achter, dit leidde in het dagelijks leven tot grote schaarste (en onvrede) - Prestigeobjecten, zoals de ruimtevaart (bv. eerste mens in de ruimte: Gagarin 1961) - **Recht en bestuur**: - Grondwet en wetgeving in het teken van het primaat van de (communistische) politiek (verg. vervolging 'dissidenten') - Geen onafhankelijke rechtspraak - Mensenrechten spelen nauwelijks een rol van betekenis - Staatsapparaten die de toepassing afdwingen en tegenspraak etc. onderdrukken (KGB) - **Cultureel**: - Een mensbeeld gebaseerd op de factor arbeid: 'model-arbeider' - Hiërarchie, discipline en prestatie (van de wieg tot het graf) - Verg. de 'restaurants' ('gaarkeukens') in Boedapest - Onderdrukking van (eigen) identiteiten (groep, lokaal, regionaal etc.) - 'Koude oorlog' - Een centrale notie in de verhouding tussen de USSR en Europa - Bipolaire verhouding (i.t.t. multipolair) - In essentie een vorm van *conflictbeheersing* tussen Oost en West - 'Oost': Sowjet Unie en de satellietstaten in Oost-Europa (verenigd in een militair bondgenootschap, het zgn. 'Warschaupact' opgericht in 1955, ontbonden in 1991) - 'West': Verenigde Staten en West-Europa (verenigd in een militair bondgenootschap, de 'NATO' opgericht in 1949, bestaat tot op heden) - 'Vrede' op basis van nucleaire afschrikking (bewapeningswedloop) - 'Institutioneel antagonisme' (o.a. spionage en steun aan partijen buiten Europa in conflicten) - Ontspanningspolitiek (vanaf 1970, o.a. Willy Brandt) - Uiteenvallen - Ingeleid door: - 'Glasnost' (openheid) - 'Perestrojka' (hervorming) - 'Uskoreniye' (versnelling) - Pogingen van Gorbastjov om m.n. de (plan)economie te hervormen, die compleet was vastgelopen - **Michail Gorbatsjov (1985)** - **Glasnost** en **Perestrojka** - Hervorming (herstructurering) - Transparantie (publiciteit) - Economische ontwikkeling (versnelling) - Democratisering (democratie) - Structurele problemen - Gebrekkige informatie en communicatie tussen basis en top op alle niveaus - Theorie: beslissen, uitvoeren, belonen (of straffen) - Praktijk: er was niet of nauwelijks zicht op de uitvoering en de resultaten - Demotivatie arbeiders en management in bedrijven - Verzorging van de bevolking (huisvesting, gezondheidszorg, consumptiegoederen) - Afwijkend gedrag, m.n. alcoholmisbruik - Geen onafhankelijke organisaties in het bedrijfsleven en het 'middenveld. - Val Berlijnse muur 1989 - Einde koude oorlog - 1992: Bush en Jeltsin verklaren dat de Koude Oorlog voorbij is - Hoop/verwachting nieuwe wereldorde, waarbij een mondiale overheid zou ontstaan - Oekraïne - 'Grensland' of 'Land aan de grens' - Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek (1922-1991) - Verg. typering Sovjettijdperk - Relatief welvarende republiek - "Der Atomstaat" (R. Jungk) - 49,4% energievoorziening via kerncentrales (4 centrales, 15 reactoren) - Na het uiteenvallen van de SU stond nog een groot deel van het Sovjet kernwapenarsenaal in Oekraïne (in 1996 overgedragen aan Rusland) - Onafhankelijkheid (24 augustus 1991) - Aanvang van een openlijk multipolair, maar antagonistisch tijdperk - Ontwikkelingen in Oekraïne en Rusland na onafhankelijkheid - Oekraïne onafhankelijk sinds 1991 - Recessie in jaren '90, ook in Rusland - Opkomst olicharchen n.a.v. privatiseringen - 1993 informeert Rusland naar NAVO-lidmaatschap - 1999 machtswisseling in Rusland Jeltsin-Poetin - Verslechtering relaties Rusland-Westen volgt - Spanningen tussen Oekraïne en Rusland voor 2014 - Sovjet-Unie en Rusland erkenden soevereiniteit in de akkoorden van Helsinki (1975) en Budapest (1994): \"Het staat een land vrij militaire en economische bondgenootschappen naar keuze aan te gaan." - Budapest Memorandum (1994): In ruil voor inleveren kernwapens door Oekraïne werden Rusland, de VS, VK garantstellers van de soevereiniteit van Oekraïne en haar grenzen. Er werden veiligheidsgaranties afgegeven door de drie landen in het Budapest Memorandum. - Echter: Rusland roept in 1991 Sebastopol tot eigen grondgebied uitriep - In 1994 stookte de FSB met een coup op de Krim - In 2003 probeerde Rusland de straat van Azov te controleren - In 2005 wilde Rusland een Kharkiv Republiek stichten - En in 2008 stelde Rusland aan Polen voor om Oekraïne op te delen Literatuur week 1 ----------------- **[Horizonscan nationale veiligheid H1]** - Het doel van deze horizonscans is om periodiek een verkenning uit te voeren naar trends en ontwikkelingen die mogelijk relevant zijn voor de Nederlandse nationale veiligheid. Binnen deze scan worden de ontwikkelingen niet alleen in kaart gebracht, maar worden ze ook gekoppeld aan de risico's waar zij mogelijk invloed op hebben. Het gaat hier om risico's die de Nederlandse nationale veiligheid kunnen raken. De Horizonscan 2020 kijkt dus niet alleen naar de ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan sinds de Horizonscan 2019, maar ook naar hoe deze ontwikkelingen zich verhouden tot de (eigenschappen van de) risico's uit de GRA 2019 - Voor het ordenen en stroomlijnen van de Horizonscan, wordt deze verkenning aangevlogen vanuit vijf overkoepelende categorieën van 'autonome' ontwikkelingen: internationale economie, internationale politiek, demografisch-maatschappelijke ontwikkelingen, ecologie en informatietechnologie. - Vijf organisaties hebben gezamenlijk de Horizonscan uitgevoerd: Instituut Clingendael, SEO Economisch Onderzoek, het RIVM, TNO en het Verwey-Jonker Instituut. Elke organisatie heeft zich gericht op één van de in deze Horizonscan opgenomen autonome ontwikkelingen **[Horizonscan nationale veiligheid H2]** - De Horizonscan 2020 bestaat uit drie elkaar opvolgende stappen: 1. **Scan** - Binnen de eerste stap (scan) wordt in kaart gebracht welke nieuwe ontwikkelingen zich hebben voorgedaan sinds de uitgifte van de Horizonscan 2019 en of de reeds opgenomen trends nog actueel zijn. Dit gebeurt door middel van een '**quick-scan'** - Het startpunt van de quick-scan zijn vijf categorieën van autonome ontwikkelingen: **internationale economie, internationale politiek, demografisch-maatschappelijk**, **informatietechnologie en ecologie.** - Deze autonome ontwikkelen vormden ook de basis van de eerdere horizonscans en gezamenlijk beslaan ze een groot deel van de potentiële trends en ontwikkelingen die mogelijk relevant zijn voor de nationale veiligheid. - Elke autonome ontwikkeling kan op zijn beurt worden uitgewerkt in een aantal '**megatrends'**. Dit zijn brede ontwikkelingen die zich kunnen uitstrekken over decennia. Megatrends kunnen mondiaal, maar evengoed regionaal in oorsprong en reikwijdte zijn. Het zijn trends die zich gestaag ontwikkelen, maar een langdurig effect hebben. Binnen elke megatrend kunnen zich verschillende ontwikkelingen of manifestaties voordoen. - Binnen de quick-scan is voor elk van de megatrends nagegaan of de manifestaties die opgenomen zijn in de Horizonscan 2019 nog relevant zijn, en of er mogelijk nieuwe manifestaties zijn waar te nemen. Afbeelding met tekst, schermopname, nummer, software Automatisch gegenereerde beschrijving 2. **Koppeling** - Binnen de tweede stap (koppeling) wordt vervolgens nagegaan voor welke risicocategorieën uit de GRA 2019 de in kaart gebrachte ontwikkelingen mogelijk van belang zijn. Om de relatie tussen manifestaties en de risicocategorieën inzichtelijk te maken is gezocht naar zowel directe als indirecte relaties. - De volgende voorwaarden zijn gehanteerd voor het wel of niet opnemen van een koppeling met de risicocategorieën: - Er is een directe relatie tussen de manifestatie en de betreffende risicocategorie. Die directe relatie heeft mogelijk al op korte termijn invloed op de risicocategorie. - De relatie tussen manifestatie en risicocategorie is relevant voor de langere termijn, dan wel voor de context van een risicocategorie. Deze koppelingen zijn 'indirect' en dienen binnen deze scan als signaleringen. - In elk hoofdstuk zijn de koppelingen samengevat in een tabel met aan de ene kant de trends en aan de andere kant de relevante risicocategorieën. 3. **Duiding** - Binnen de laatste stap (duiding) wordt deze koppeling nader geanalyseerd en op hoofdlijnen geduid. In deze stap wordt niet meer vanuit de manifestaties gekeken, maar vanuit de risicocategorieën. In de analyse wordt aangegeven of een risicocategorie mogelijk kan worden beïnvloed door de relevante trends. Daarnaast worden eventueel nieuw geïdentificeerde dreigingen en risico's benoemd. ![Afbeelding met tekst, schermopname, Lettertype, diagram Automatisch gegenereerde beschrijving](media/image2.png) - De methodiek van de Horizonscan 2020, zoals hierboven op hoofdlijnen beschreven, wijkt enigszins af van de vorige Horizonscans. - Om te beginnen bevat de Horizonscan 2020 een zogeheten 'quick-scan' op basis van de in de Horizonscan 2019 opgenomen autonome ontwikkelingen en megatrends. Dit in tegenstelling tot een volledige scan waarbij ook de indeling van deze autonome ontwikkelingen en megatrends onder de loep wordt genomen. - Een tweede punt waarop de Horizonscan 2020 afwijkt is de aanwezigheid van de laatste twee stappen: koppeling en duiding. **[Geïntegreerde risicoanalyse nationale veiligheid H2]** - In deze geïntegreerde risicoanalyse zijn alleen de grootste risico's die een mogelijk ontwrichtend effect op onze samenleving kunnen hebben opgenomen. In de tabel is een overzicht van deze thema's en risicocategorieën opgenomen. - **Bedreigingen voor gezondheid en milieu** - In het thema Bedreigingen voor gezondheid en milieu ligt het accent op acute dreigingen voor de gezondheid en het milieu die zich in de vorm van een crisis aandienen. De volgende twee risicocategorieën zijn in dit document opgenomen: een grootschalige uitbraak van een infectieziekte (zoals een grieppandemie) en een zoönose of dierziekte. - Binnen dit thema zijn er enkele aandachtspunten die voor de risico's op de langere termijn relevant zijn: 1. De vaccinatiegraad in Nederland 2. Antimicrobiële resistentie (AMR) 3. Verder verlies aan biodiversiteit en biomassa 4. Toename aan bijensterfte/ algemene verslechtering insectenpopulaties - **Natuurrampen** - Gaat het om (potentiële) rampen die veroorzaakt worden door natuurgeweld. Een dergelijke ramp heeft veelal een natuurlijke oorzaak, maar kan ook (direct of indirect) door menselijk handelen worden veroorzaakt. - Klimaatverandering, in combinatie met de (versnelde) zeespiegelstijging is een belangrijke ontwikkeling binnen dit thema. Door klimaatverandering neemt op de langere termijn de kans op natuurrampen toe. - Een extra risico bij extreem weer is het fenomeen coïncidentie: het samenkomen van twee effecten - **Verstoring vitale infrastructuur** - Sommige processen zijn zo vitaal voor het functioneren van onze samenleving dat een verstoring de maatschappij ernstig ontwricht. - Onder Verstoring vitale infrastructuur verstaan we niet alleen de gedeeltelijke of volledige uitval of verstoring van een vitaal proces, maar bijvoorbeeld ook (gedeeltelijk) verlies van zeggenschap over vitale processen door ongewenste buitenlandse overnames of beïnvloeding, waardoor de continuïteit en integriteit van vitale processen niet langer kan worden gewaarborgd. - Om te beginnen kan Verstoring van vitale infrastructuur op zichzelf een bedreiging voor de nationale veiligheid vormen. Verder kan het ook andere dreigingen versterken, zoals overstromingen of zware ongevallen. - Bij verstoring van vitale processen wordt de impact vaak versterkt door keteneffecten die optreden door afhankelijkheden tussen verschillende vitale processen. Keteneffecten ontstaan vooral door uitval van vitale processen binnen het domein energie en ICT/telecom. - Bij vitale infrastructuur is een belangrijke ontwikkeling de toename van de afhankelijkheid en verwevenheid van vitale processen. Daar komt bij dat netwerken van onderling verbonden systemen (ook intersectoraal) steeds complexer worden. - Door de toenemende maatschappelijke afhankelijkheid en de potentieel grote keteneffecten zijn enkele transities in het bijzonder relevant voor de continuïteit en veiligheid van vitale infrastructuur: de energietransitie en de overgang naar autonome systemen. - Autonome systemen kunnen vaak niet in isolement opereren, waardoor communicatie en interactie tussen verschillende entiteiten (veelal via het internet) plaatsvindt. Dit maakt de systemen vatbaarder voor ongewenste inmenging van buitenaf. - **Zware ongevallen** - Dit thema omvat alle ongevallen die de maatschappij kunnen ontwrichten. - **Cyberdreigingen** - Dit thema richt zich op alle gebeurtenissen of activiteiten die de vertrouwelijkheid, integriteit of beschikbaarheid van informatiesystemen, de informatie daarin en de diensten die daarvan afhankelijk zijn aantasten. - Het gaat hierbij om digitale sabotage (inclusief onbedoelde verstoring in de vorm van bijkomende schade, de collateral damage), aantasting van het functioneren van het internet, cyberspionage en cybercriminaliteit. - Naast gerichte aanvallen op Nederlandse doelwitten moet in de context van digitale sabotage ook rekening worden gehouden met de nevenschade die veroorzaakt wordt door een aanval gericht op een ander doelwit. Dit vormt de **collateral damage**.. - In algemene zin kan worden vastgesteld dat de digitale dreiging groot is, want cyberaanvallen zijn profijtelijk, laagdrempelig en weinig riskant. De risico's worden bovendien versterkt, omdat onze samenleving in toenemende mate gebruikmaakt en afhankelijk is van informatie en informatiesystemen. Toenemende digitalisering zorgt ervoor dat de potentiële schade van digitale aanvallen (en het profijt dat een kwaadwillende actor ervan kan hebben) toeneemt. - **Ondermijning democratische rechtsstaat en open samenleving** - [Ondermijning door niet-statelijke actoren:] Wanneer ondermijnende activiteiten van extremistische actoren een structureel en grootschalig karakter aannemen, vormt dit een gevaar voor de nationale veiligheid: bestuurders en politici kunnen in hun functioneren worden gehinderd, democratische instituties verstoord en burgers in hun grondrechten belemmerd. Behalve door on-/antidemocratische boodschappen te verspreiden, kunnen zulke groepen proberen eigen, parallelle samenlevingen af te dwingen, bijvoorbeeld door de open samenleving actief af te wijzen. - [Ondermijning door statelijke actoren]: Enerzijds kan het gaan om heimelijke inmenging van buitenlandse overheden, gericht op het aan zich binden en controleren van hun diasporagemeenschappen. Methoden zoals intimidatie en chantage worden hierbij vaak niet geschuwd. Anderzijds kan het gaan om ongewenste beïnvloedingsactiviteiten en verstoringsoperaties die gericht zijn op het direct compromitteren, verzwakken, ondergraven en destabiliseren van Nederland zelf, zijn democratische rechtsstaat en open samenleving. - **Gewelddadig extremisme en terrorisme** - Extremisme is het actief nastreven van diep ingrijpende veranderingen in de samenleving die een gevaar kunnen opleveren voor de democratische rechtsorde, eventueel met het gebruik van ondemocratische middelen die het functioneren van de democratische rechtsorde ernstig kunnen aantasten. - Terroristische dreigingen in Nederland komen momenteel bijna volledig voort uit het jihadisme, waarbij ISIS-aanhangers een gevaar blijven vormen. - **Financieel-economische bedreigingen** - Dit thema gaat over potentiële incidenten of crises die kunnen optreden binnen het financieel-economisch systeem. In het bijzonder gaat het om gebeurtenissen die te onderscheiden zijn van het normale patroon van fluctuaties in de economie (conjunctuur). Dit zijn destabilisatie van het financieel systeem en criminele inmenging in het bedrijfsleven. - **Bedreigingen internationale vrede en veiligheid** - In dit thema kijken we naar de risico's van (internationale) politieke vraagstukken en ontwikkelingen, evenals de strijd om de beheersing van land, zee en luchtruim om grenzen en invloedsferen af te bakenen. - De internationale orde is sterk aan het veranderen. De periode waarin het internationale statensysteem en de machtsverhoudingen onderling werden gedomineerd door de Verenigde Staten lijkt voorbij. We hebben te maken met een opkomend China en een revisionistisch Rusland dat de Verenigde Staten uitdaagt. - Dit soort ontwikkelingen zorgt ervoor dat op allerlei terreinen in steeds wisselende coalities wordt samengewerkt. In plaats van een bilaterale of multilaterale orde kan gesproken worden van een multi-orde. Deze veranderende internationale verhoudingen in combinatie met polarisatie tussen bevolkingsgroepen die onze democratieën en de consensus over internationale samenwerking onder druk zetten, zorgen voor onzekerheid en dragen bij aan een verslechterende internationale veiligheidssituatie. - Risicocategorieën die binnen dit kader zijn uitgewerkt, betreffen: 1. **Instabiliteit rondom Europa:** Europa wordt geconfronteerd met een 'ring' van toenemende instabiliteit en conflict, waarbij de kans op een nieuw conflict aanwezig blijft. Instabiliteit brengt vaak vluchtelingen op de been en faciliteert bredere migratiebewegingen. Dit zorgt voor humanitaire en veiligheidsproblemen aan de grens. Belangrijker, in het huidige politieke klimaat zorgt de opvang van migranten voor sociaal-maatschappelijke en politieke spanningen, zowel binnen landen als tussen de regeringen van de EU. 2. **Militaire dreigingen:** Oplopende spanningen tussen grootmachten en instabiliteit aan de Europese buitengrenzen vergroten de kans op een gewapend conflict. Militaire ontwikkelingen dragen daaraan bij. Agressievere retoriek, grootschaligere militaire oefeningen en de vele schendingen van territoriale wateren en het luchtruim weerspiegelen de toenemende spanningen tussen staten. 3. **CBRN-proliferatie:** Door recente technologische ontwikkelingen zijn er tot slot zorgen rondom de mogelijke inzet van biologische wapens. Ook nucleaire wapenarsenalen worden wereldwijd gemoderniseerd en uitgebreid, terwijl de nucleaire wapenbeheersingsverdragen wankelen, aflopen of worden genegeerd. Daarnaast zijn er zorgen dat nucleair en radiologisch materiaal in handen kan vallen van niet-statelijke actoren (dit wordt meegenomen in de analyses onder het thema. 4. **Veiligheidsarrangementen onder druk:** Zowel de EU als de NAVO worden echter sterk uitgedaagd door een aantal externe en interne factoren. n. Het beleid van de Amerikaanse regering zet de trans-Atlantische band zwaar onder druk. Stond in het verleden samenwerking voorop en gaven de gezamenlijke belangen altijd de doorslag bij trans-Atlantische spanningen, de gezamenlijke belangen lijken nu steeds beperkter. Daarnaast wordt de NAVO van binnenuit bedreigd door Turkije, dat steeds autocratischer optreedt en de politieke en militaire banden met Rusland aanhaalt. **[\ ]** **[Nationale veiligheidsstrategie 2019 Introductie]** - Met veiligheid is het als met zuurstof of water. Het is een eerste levensbehoefte. We kunnen niet zonder en je gaat er pas echt over nadenken als het een probleem wordt. Zonder veiligheid wordt alles bedreigd en ontwricht wat we nu belangrijk vinden en wat belangrijk is voor onze toekomst. Daarmee is veiligheid een randvoorwaarde voor een samenleving waarin mensen in vrijheid en vertrouwen vorm kunnen geven aan hun leven en aan hun relaties met elkaar. - Veiligheid is een kerntaak van de overheid en dus is het logisch en terecht dat mensen voor versterking van de nationale veiligheid naar de overheid kijken. Maar wat de overheid niet kan bieden, is een honderd procent garantie op veiligheid. Absolute veiligheid bestaat niet. Risico's kun je wel beheersen, maar niet uitsluiten. Dat betekent dat deze Veiligheidsstrategie ook een beroep doet op mensen zelf, om alert en voorbereid te zijn. - **Richtinggevend en all-hazard** - De Veiligheidsstrategie voor het Koninkrijk der Nederlanden zet de koers op nationale veiligheid uit voor de komende zes jaar. Deze koers omvat zowel moedwillige (security) als niet-moedwillige (safety) dreigingen, waarmee de strategie **all-hazard** is. Het geeft richting aan wat we gaan doen op nationale veiligheid, waarbij we dreigingen in samenhang bezien. - **Over de grenzen heen** - Bescherming van het Koninkrijk reikt verder dan onze grenzen. Dreigingen tegen onze nationale veiligheid houden zich namelijk niet aan de grenzen van ons Koninkrijk. - **Koninkrijksbreed maar met eigen verantwoordelijkheden** - Deze strategie zet de koers uit op nationale veiligheid voor het gehele Koninkrijk. Vanwege de verwevenheid van dreigingen is deze koers zo integraal mogelijk. Tegelijkertijd verschillen de dreigingen, weerbaarheid en daarmee ook de benodigde aanpak binnen de delen van ons Koninkrijk. - **Risicobeheersing, geen risico-uitsluiting** - Absolute veiligheid bestaat niet; dreigingen kunnen niet volledig worden weggenomen. Wel zetten we in op het verminderen van de kans dat een dreiging zich voordoet, het verminderen van de mogelijke impact van die dreigingen en op het benutten van kansen voor het proactief bevorderen van onze nationale veiligheidsbelangen. Daarmee ligt de focus op risicobeheersing, en niet op risico-uitsluiting. - **Voor de hele samenleving** - De regie voor versterking van de nationale veiligheid ligt bij de overheid. Maar voor een veilig en weerbare samenleving is de inzet van iedereen nodig: niet alleen van de overheid in al haar geledingen, maar ook van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Samen zijn we verantwoordelijk om onze veiligheid te beschermen. - **Reikwijdte van de strategie** - Deze strategie beschrijft de koers hoe we het Koninkrijk beschermen tegen dreigingen die de nationale veiligheid kunnen raken. Verschillende sociaaleconomische en demografische factoren kunnen van invloed zijn op de mate waarin iedereen in de samenleving daadwerkelijk in staat is om de weerbaar te zijn en veerkracht te tonen. - **Het koninkrijk der Nederlanden** bestaat uit 4 landen: Curaçao, Aruba, Sint Maarten en Nederland. - **De veiligheidsstrategie in vogelvlucht** - In de Veiligheidsstrategie van het Koninkrijk der Nederlanden vormen de nationale veiligheidsbelangen de kern van wat we moeten beschermen (deel 1). Er zijn verschillende dreigingen tegen de nationale veiligheid. Als een dreiging één of meer veiligheidsbelangen ernstig aantast, kan dat maatschappelijke ontwrichting veroorzaken en daarmee de nationale veiligheid schaden. Tegelijkertijd zijn deze dreigingen met elkaar verweven. De ene dreiging heeft invloed op de andere dreiging, waardoor ze elkaar kunnen versterken. De Veiligheidsstrategie legt de nadruk op deze verwevenheid en beschrijft zeven doorsnijdende thema's die de samenhang tussen de dreigingen laten zien (deel 1). **[Nationale veiligheidsstrategie 2019 Deel 1]** - ![](media/image4.png)Onze veiligheid is niet vanzelfsprekend en is kwetsbaar voor een veelheid aan dreigingen. De problemen kunnen urgenter worden wanneer verschillende dreigingen gelijktijdig optreden en elkaar versterken. De strategie benadrukt de verwevenheid tussen de dreigingen. Deze integrale benadering helpt ons te bepalen wat we samen moeten doen om de nationale veiligheid van het Koninkrijk te beschermen. - **Nationale veiligheid als begrip** - De definitie van nationale veiligheid: Onder nationale veiligheid verstaan we de bescherming van onze nationale veiligheidsbelangen tegen dreigingen die deze belangen kunnen schaden en daarmee maatschappelijke ontwrichting kunnen veroorzaken. Dit doen we door dreigingen te verminderen en de weerbaarheid tegen de dreigingen te verhogen. - Nationale veiligheid gaat om het nemen van autonome beslissingen in een vrije en veilige samenleving, in beginsel onafhankelijk van ongewenste buitenlandse inmenging door andere landen, maar wel binnen de internationale overeengekomen kaders. Bij het beschermen van de nationale veiligheid gaat het onder meer om het tegengaan van aantasting van soevereiniteit van het Koninkrijk, het garanderen van onze democratische processen, het gezag van de democratische instituties in onze rechtstaat en de waarden en normen die ons verbinden. Met de term nationale veiligheid wordt verwezen naar de nationale veiligheid van alle landen binnen het Koninkrijk en de veiligheid van het Koninkrijk als geheel. - **Ontwikkeling van de dreigingen** - Uit de analyses blijkt dat de urgentie hoog is: de kans dat er de komende jaren gebeurtenissen optreden die de nationale veiligheid raken is relatief groot. Ontwikkelingen zoals de oorlog in Oekraïne, de COVID-19 pandemie en orkaan Irma laten zien hoe dreigingen werkelijkheid kunnen worden en onze nationale veiligheidsbelangen (in)direct kunnen raken. Ook zijn we meer online dan ooit, en daarmee groeien de dreigingen die deze digitale aanwezigheid met zich mee brengt. - **Kansen voor bevordering veiligheidsbelangen** - Het is noodzakelijk om het nationale veiligheidsbeleid niet uitsluitend op dreigingen te baseren, maar ook oog te hebben voor kansen waarmee we veiligheidsbelangen actief kunnen bevorderen. Het gaat dan om het identificeren van strategische kansen voor de inzet van verschillende beleidsinstrumenten die onze welvaart, welzijn en veiligheid ten goede komen. - **Samenhang en doorsnijdende thema's** - Het is belangrijk om de analyses van dreigingen en kansen voor onze nationale veiligheid in samenhang te bezien, om zo een integrale strategische koers te bepalen. Deze beschouwing vertaalt zich in zeven doorsnijdende thema's: 1. **Geopolitieke uitdagingen en militaire dreigingen.** - De veranderende machtsbalans in de wereld, de verscherping van strategische competitie, de nabijheid van militaire conflicten, de dreiging voor het bondgenootschappelijk grondgebied en de druk op democratische samenlevingen betekenen dat meer diplomatieke, militaire en ontwikkelingsinzet nodig is dan voorheen om de doelstellingen van ons buitenlandsbeleid te waarborgen. - Voor het eerst sinds 1945 wordt Europa geconfronteerd met een grootschalig interstatelijk conflict. De relaties tussen Rusland, de EU en de NAVO zijn hierdoor ernstig verstoord. De toekomstige ontwikkeling van de oorlog laat zich moeilijk voorspellen. Het is evenwel waarschijnlijk dat er sprake zal zijn van een langdurig conflict in Europa met kenmerken van hybride conflictvoering. Naarmate de huidige situatie voortduurt zullen de effecten van deze oorlog op de nationale veiligheid in den brede zwaarder wegen en langer doorwerken. Dat geldt zowel voor een scenario van escalatie als voor de-escalatie van de oorlog. - De ontwikkelingen in het militaire domein vormen zo een katalysator voor ontwikkelingen in andere domeinen - zoals migratie, economische veiligheid en maatschappelijke spanningen - waarbij de factor tijd een belangrijke rol speelt. - De ontwikkelingen sinds de Russische inval in Oekraïne belichten de grotere verschuivingen die in de wereldorde plaatsvinden. Al langere tijd wordt het functioneren van de internationale rechtsorde door enkele staten ter discussie gesteld. Deze staten zien de huidig internationale rechtsorde als een westers construct, bedoeld om westerse belangen te behartigen. Vooral Rusland en China tasten de bestaande internationale orde aan. Rusland ondermijnt de internationale rechtsorde en stelt zich in multilateraal verband veelal op als stoorzender. China hecht juist aan internationale stabiliteit en een functionerend multilateraal systeem, maar wil het systeem op de lange termijn naar eigen visie hervormen. - Macht wordt steeds vaker uitgeoefend door de inzet van economische instrumenten, controle over technologieën, risicovolle strategische afhankelijkheden en andere, hybride, middelen. Deze middelen kunnen hun invloed hebben op de verschillende veiligheidsbelangen zoals territoriale veiligheid, economische veiligheid, fysieke veiligheid en sociaal en politieke stabiliteit. - Tot op zekere hoogte proberen sommige spelers, zich meer autonoom en minder kwetsbaar te maken voor derde landen door gedeeltelijke 'ontkoppeling' van de eigen economie en het ontwikkelen van alternatieve standaarden. 2. **Hybride dreigingen** - Hybride dreigingen zijn dreigingen tegen de nationale veiligheid, die zich grotendeels manifesteren onder het niveau van een openlijk gewapend conflict. Daarbij is sprake van een meervoudig gebruik van middelen door statelijke en/of niet-statelijke actoren, met als doel bepaalde strategische doelstellingen te bereiken. - Hybride dreigingen zijn niet alleen direct te liëren aan statelijke actoren. Ook criminele groeperingen of zelfs private partijen kunnen (als zogenoemde proxy's van statelijke actoren) een hybride dreiging vormen. Zij zijn dan onderdeel van een hybride campagne door een statelijke actor. Deze gecombineerde (hybride) inzet van middelen en actoren kan een dreiging vormen voor onze nationale veiligheid.. Zo kan onze economische veiligheid worden geschaad, of onze sociale en politieke stabiliteit worden aangetast. 3. **Klimaatverandering** - De potentiële impact van klimaatverandering op onze nationale veiligheid wordt steeds zichtbaarder. Zo vormt klimaatverandering een belangrijke katalysator voor verschillende dreigingen tegen de nationale veiligheid. Ook blijken vraagstukken rond klimaatverandering gevoelig voor snel polariserende standpunten, het ontstaan van anti-overheidssentiment -- onder meer over maatregelen die wel of niet worden getroffen -- en de ongelijke impact op kwetsbare groepen in de samenleving. Dat kan vervolgens de sociale en politieke stabiliteit aantasten. Klimaatverandering kan ook leiden tot spanningen op het geopolitieke toneel. Verder zorgt klimaatverandering voor 'nieuwe' terreinen van geopolitieke machtsstrijd. - Klimaatverandering kan wereldwijd resulteren in water-, energie- en voedseltekorten, met instabiliteit, toenemende competitie tussen bevolkingsgroepen en migratie tot mogelijk gevolg. 4. **Maatschappelijke spanningen, dalend vertrouwen, desinformatie en een radicale onderstroom** - Het ontstaan van maatschappelijke spanningen kan allerlei oorzaken hebben. Deze spanningen uiten zich in veruit de meeste gevallen op een wijze die past binnen een vrije en open samenleving, zoals demonstraties. Debat en protest horen bij het samenleven in een democratie. Maar het kan ook ongewenste vormen aannemen en gepaard gaan met buitensluiting, bedreigingen, ernstige verstoringen van de openbare orde en zelfs fysiek geweld in de vorm van mishandelingen of vernielingen. Deze processen kunnen onder andere de fysieke veiligheid en sociale en politieke stabiliteit schaden. - Voldoende legitimiteit en draagvlak zijn nodig voor het goed functioneren van onze democratische rechtsorde. De wijze waarop (overheids-)instituties communiceren heeft directe invloed op het toenemen of wegnemen van wantrouwen. Verder doen complottheorieën afbreuk aan het publieke vertrouwen in de democratische rechtsorde. Dergelijke afbreuk is niet direct merkbaar maar manifesteert zich sluipenderwijs. 5. **Druk op de democratische rechtsorde** - We zien verschillende fenomenen die een bedreiging kunnen vormen voor onze democratische rechtsorde en sociale cohesie. Zo kunnen spanningen in de samenleving, maatschappelijke polarisatie en de verspreiding en normalisering van complottheorieën ook samengaan met uitingen van of terrorisme. Op dit moment is het jihadisme de voornaamste bron van terroristische dreiging in het Koninkrijk. Daarnaast is de dreiging voortkomend uit rechts-terroristisch gedachtegoed, met name het accelerationisme, van belang. - Een ander fenomeen dat een bedreiging kan vormen voor onze democratische rechtsorde en sociale cohesie is georganiseerde, ondermijnende criminaliteit.. De dreiging voor onze democratische rechtsorde is ernstig: doden door liquidaties, intimidatie en pogingen tot infiltratie van het openbaar bestuur, geweld richting media en het ontstaan van parallelle samenlevingen buiten de controlesfeer van de overheid. - Ongewenste buitenlandse inmenging door statelijke actoren vormt ook een bedreiging voor onze democratische rechtsorde. Dit kan leiden tot maatschappelijke ontwrichting en aantasting van de politieke en sociale stabiliteit binnen het Koninkrijk. 6. **Toegenomen risicovolle (strategische) afhankelijkheden en gevolgen voor vitale infrastructuur en economie** - Nederland is, als 'poort van Europa' een belangrijk logistiek knooppunt voor de wereldhandel en als doorvoerland voor militair personeel en materiaal van NAVO-bondgenoten. Tegelijkertijd zorgt die verbondenheid ook voor risico's en kwetsbaarheden, onder andere door het ontstaan van risicovolle (strategische) afhankelijkheden in de vitale infrastructuur en economie. - Het Koninkrijk wordt door veranderende geopolitieke dynamiek steeds meer geconfronteerd met vraagstukken op het snijvlak van economie en veiligheid. - In toenemende mate zetten grote statelijke actoren in op het creëren van eenzijdige risicovolle strategische afhankelijkheden op economisch en technologisch gebied. Zij zetten deze afhankelijkheden in als drukmiddel om hun geopolitieke positie te versterken. Daarnaast vergroot deze afhankelijkheid de mogelijkheden voor ongewenste kennisoverdracht, waaronder diefstal van kennis. 7. **Technologische ontwikkelingen en digitalisering van systemen** - Technologische ontwikkelingen zorgen er ook voor dat nieuwe dreigingen ontstaan en dat dreigingen complexer en meer verweven raken. Digitalisering vergroot de onderlinge verbondenheid van systemen en daarmee de kwetsbaarheid van (vitale) processen voor onder andere cyberdreiging. De digitalisering van de samenleving zorgt voor veel onderlinge afhankelijkheden die niet gemakkelijk in kaart te brengen zijn. Door toenemende verwevenheid van digitale en fysieke processen kunnen de gevolgen van een verstoring van het functioneren van het internet potentieel maatschappelijk ontwrichtend zijn. De digitale dreiging is permanent en neemt eerder toe dan af, met alle mogelijke gevolgen van dien. - Tegelijkertijd bieden technologische ontwikkelingen ook kansen voor de bevordering van de nationale veiligheid. Technologieën kunnen bijdragen aan het versterken van capaciteiten om onze samenleving weerbaarder te maken tegen dreigingen.**\ ** **Lesweek 2** ============= #### [Stuxnet] - Aanval van V.S, Nederland en Israël tegen Iran - Cyberaanval gericht op uraniumverrijkfabriek - Infiltratiemissie via onderhoudsbedrijf - USB stick met malware, software installeerde op netwerk en aanvallers hebben centrale stilgezet en koeling uitgeschakeld. - Aanval was fysiek en cyber #### [Notpetya] - Virus (Rusland) werd gebruikt voor cyberaanvallen op Oekraïne (nog voor de fysieke oorlog) - Virus was actief als computer updates niet op orde had. Was origineel gericht op de belastingdienst. - Belastingdienst stuurde virus (per ongelijk) door naar klanten via transacties. Infectie spreidde zich ook naar buitenland (Rotterdamse haven). #### [Emmanuel Nwude] - Investeerders overtuigd dat hij een vliegveld had (niet waar) door middel van deepfakes (scamming/fraude). - Nepprofiel opstellen (groomen) - Geld vragen na vertrouwen gewonnen te hebben. #### [Interpersoonlijke criminaliteit] - Seksueel misbruik, online geweld, deepfakes, afpersing, chantage. - Wisselwerking tussen fysiek en online #### [Cybercrime] - Verschillende vormen: 1. **Cyber-dependent crimes** - Compleet nieuw, computer nodig om te kunnen. 2. **Cyber enabled crimes** - Gebeurde vroeger ook al, maar gebeurt nu ook online (interpersoonlijk geweld, fraude, seksueel misbruik) - Statistieken - We weten eigenlijk niet om welke hoeveelheid cybercrime het gaat. - Aangifte doen is vaak niet beschikbaar - Onvoldoende kennis (niet op te lossen?) - Slachtoffers voelen vaak schaamte - Daardoor vaak geen aangifte (**victimblaming**) - Slachtoffers van cybercrime moeten bewijzen dat aangifte echt zijn (omgekeerde van fysiek) - Wanneer is iets cybercrime? - Impact slachtoffers - Erg groot (financiële- , psychologische- , fysieke schade/impact) - Depressie, stress, niet meer slapen, niet meer naar school. - Impact groot door: groot publiek (dat jij slachtoffer bent is zichtbaar voor oneindig veel mensen) (constante confrontatie) (gevolg voor werk/school) aangezien het internet oneindig geheugen heeft. - Offline misdaad zorgt ook voor online impact en andersom. - Gebrek aan ondersteuning, toezicht en handhaving. #### [Cybersecurity] - Cybersecurity = passende maatregelen - Risicoanalyse - Risico = kans x impact - Assets, datgene wat je wilt beschermen - Risico te groot? neem een specifieke maatregel om die asset te beveiligen. - Technische maatregelen - Organisatorische maatregelen - Gedrag maatregelen ![Vulnerability Management \| Security as a Service \|... \| Fundaments](media/image6.png) - Cybersecurity, informatiebeveiliging - De NCTV signaleert in dit CSBN vier risico's voor de nationale veiligheid. 1. Ongeautoriseerde inzage in informatie, in het bijzonder door spionage. Denk aan spionage van communicatie binnen de Rijksoverheid of de ontwikkeling van innovatieve technologieën. 2. Ontoegankelijkheid van processen, als gevolg van sabotage en de inzet van ransomware. Denk aan de innesteling in processen die zorgdragen voor de distributie van elektriciteit. 3. Schending van de digitale ruimte bijvoorbeeld door misbruik van mondiale ICT-leveranciersketens. 4. Grootschalige uitval: een situatie waarin 1 of meer processen zijn verstoord als gevolg van natuurlijke of technische oorzaken of als gevolg van niet-moedwillige menselijk handelen. #### [Kennisveiligheid] - Het voorkomen van ongewenste overdracht van kennis en technologie die negatieve gevolgen hebben voor onze nationale veiligheid en de Nederlandse innovatiekracht. - Daarnaast richt kennisveiligheid op het tegenhouden van verborgen beïnvloedings- en inmengingsactiviteiten van lokale overheden in het hoger onderwijs en de wetenschap. - Tot slot kunnen ethische kwesties van invloed zijn op samenwerkingsverbanden met personen en instellingen uit landen waar grondrechten niet worden gerespecteerd.' - Loket kennisveiligheid: - Dus: economisch, sociaal-maatschappelijk en ethisch geladen. - Logisch -- Nederlandse economie drijft op **kennis,** is **open** en wil **innovatief** zijn. Groot deel van deze *assets* van de economie worden ontwikkeld op **hogescholen en universiteiten.** Hier wordt veel hoogwaardige **eigen kennis** ontwikkeld - Samenwerken of niet? - Kennisinstituten kunnen samenwerken met onderzoekers uit allerlei regimes - Dual use wetenschap - Vanaf 2018 kwam kritiek vanuit denktanks (ASPI, Clingendael - VB China -- PLA gelieerde universiteiten (seven sons of national defense) sturen onderzoekers uit (Defense University Tracker ASPI) - Wij kennen dit in onze academische wereld niet. - Imiteren versus innoveren - Dreigingen door actoren - Zijn we kwetsbaar? Ja! Belegen maar relevant - Statelijke actoren hebben veel kracht, geld en macht. Gevaarlijk door **spionage, sabotage, ongewenste buitenlandse inmenging en diefstal.** - Daders: China, Rusland en Iran - Doel: telecomsector, bio-farmaceutica, biotechnologie, hightech (AI), waterveiligheid, energie, radar technologie, onderwaterlokalisatie, gewapend beton -- ook stofzuigen - Uit het CSBN 2018/2021-- (1) dreiging vanuit statelijke actoren wordt grootste dreiging, (2) digitale dreiging is permanent want lucratief voor zowel staten als (3) beroepscriminelen. - **Offensief cyberprogramma** - Een offensief cyberprogramma is erop gericht om met digitale middelen andere staten te bespioneren, te beïnvloeden of in het ergste geval vitale infrastructuur te saboteren om zo eigen politieke, economische en financiële doelen te behalen. - Een statelijke digitale aanval is het ongeautoriseerd en vaak heimelijk toegang verkrijgen tot digitale systemen van een andere staat. Deze aanvallen kunnen ingedeeld worden in drie categorieën: **digitale spionage, digitale beïnvloeding en digitale sabotage**. ![Afbeelding met tekst, schermopname, Lettertype Automatisch gegenereerde beschrijving](media/image8.jpg) - Dreigingen van binnenuit - NL heeft een grote digitale infrastructuur, en er is sprake van grote ketenafhankelijkheid, ook van buitenlandse partijen (daardoor soms ook indirect doelwit zoals Maersk) en (2) NL is onvoldoende weerbaar (ook burgers!) - NL heeft veel unieke en hoogwaardige kennis. - NL neemt deel aan belangrijke gremia als de NAVO, VN en EU NL huisvest politieke vluchtelingen - Waarom zo lucratief? - Kosten zijn laag -- computer en een hacker - OSINT / SIGINT = snel! HUMINT veel minder... - Door vernetwerking en afhankelijkheden is reikwijdte en opbrengst groot! IoT, cloud services, internet!! Alles en - iedereen binnen bereik zonder fysieke nabijheid. - Schaalbaarheid, herbruikbaarheid en tooling - Zwarte markt voor zerodays - Anoniem - attributie van schuld (en vervolging??) - Doelen? - Politiek (infiltratie zwakke schakel EU - beleidsvorming) - Economisch (modernisatie, innovatie, bedreiging van onze eigen handelspositie maar ook **fusies en overnames)** - Financieel (nu wel gering) - NL infrastructuur gehuurd om aanvallen uit te voeren -- VB Noord-Korea - EU - Digitale veiligheid is **subsidiair en besluitvorming is intergouvernementeel** - Europese strategie voor Cybersecurity (2013) *an open, safe and secure cyberspace.* - *Fundamental rights, democracy and the rule of law need to be protected in cyberspace.* - Cybersecurity staat op de Europese veiligheidsagenda (2015) - EU-agentschap voor cyberbeveiliging -- ondersteuning lidstaten - EU werkt op 2 sporen. Enerzijds de interne zaken van lidstaten: 1. een EU-brede certificeringsregeling 2. een nieuw en sterker mandaat voor het EU-agentschap voor cyberbeveiliging - Anderzijds het aanpakken van de externe markt: Digital Markets Act (gericht op big tech, regulatie) Digital Services Act (desinformatie) en de AI Act - NAVO - Cyberspace = het 4^e^ domein van de NAVO - Leden deden in 2016 de *Cyberspace Pledge --* eigen verdediging op orde brengen, ook 2016 -- EU en NAVO tekenen de *Technical Arrangement on Cyber Defence* - Cybersecurity steevast onderdeel van NAVO summits, er is een NAVO guide om verdediging te versterken #### [Risico en dreigingen] - CSBN - Wij kijken naar het Cybersecurity Beeld NL van het NCSC - CSBN haalt input vanuit Horizonscan en risicoanalyse! - Hoe zat het ook alweer: - Horizonscan 2020 -- inventariseert ontwikkelingen en trends die mogelijk relevant zijn voor de nationale veiligheid onder vijf **thema's met daaronder megatrends.** - Die trends worden gekoppeld aan risico's waar zij mogelijk invloed op hebben. Die risico's staan in de Geïntegreerde Risicoanalyse (GRA) 2019. ![Afbeelding met tekst, schermopname, Lettertype, diagram Automatisch gegenereerde beschrijving](media/image10.jpg) #### [Risico's en dreigingen] - **Informatietechnologie** - Autonome ontwikkeling met grote relevantie voor onze nationale veiligheid - Onomkeerbaar en uitdijend -- vallen uiteen in 4 trends die te zien kunnen zijn als risico's en als kansen - Het domein 'Informatietechnologie' (IT) omvat technologieën en producten die data en informatie verspreiden, verwerken, opslaan en aanbieden. In de praktijk vallen hier voornamelijk digitale diensten en producten onder, en de netwerken en systemen die een digitale samenleving mogelijk maken. - **Autonomie**: - Autonoom opererende informatietechnologie. Grote ethische implicaties en er is een kennishiaat bij gebruikers - Implicaties voor privacy (corona check app, vb registratiesysteem sekswerkers). **Privacy by design** nodig - Is de menselijke hand nodig? - **Cognitie**: - Zelflerend vermogen van informatietechnologie - Volledig leunen op algoritmes? (toeslagen affaire SyRi, predictive policing) -\> explainable AI - Spraakherkenningstechnologie steeds grotere mate - zelflerend door mee te luisteren -\> data onder die voorwaarden verzameld, maar kan heel andere gebruikstoepassing krijgen - **Vernetting**: - Interdependenties en afhankelijkheden zorgen voor unknown unknowns. - Digitale ketens zijn enorm, infrastructuren volledig verbonden. Waar ben je kwetsbaar? Supply chain attacks. Aanval op de eerste schakel betekent schade aan de hele schakel - Daarbij wordt veel data van particulieren verzameld door 'onschuldige' apps - **Afhankelijkheid** (tweeledig probleem) - Cloud services, aansluitingen op netwerken, thuiswerken door COVID mogelijk door digitale dienstverleners (niet alleen IT, maar ook OT! Operationele Technologie) - Klein deel van de markt heeft grote kennis - Hackers richten zich steeds vaker op de dienstverlener -- middels updates wijd verspreid. Denk aan SolarWinds en Citrix! Dus steeds meer diensten hebben - **Security by design** - Moet de staat interveniëren? Ook omstreden! **Spl**internet, the great Firewall of China - Anderzijds -- grote afhankelijkheid van digitale systemen en geen analoge redundantie. Ook niet in de **vitale infrastructuur.** - **Dus oefenen, investeren in veerkracht en aandacht voor business continuity** - Daders - Aanvallers gaan geavanceerd te werk. Te lezen in CSBN 2021. - AI in malware / geautomatiseerd zoeken naar kwetsbaarheden - Tooling en schaalbaarheid van tools / CaaS - Living of the land - Defensie en AI - Een interessante ontwikkeling op dit gebied is defensie - Het vierde domein -- *cyber war (vaak onderdeel van hybride oorlogsvoering* - Zelfsturende gevechtsdrones, onbemande - wapensystemen. Cognitie betekent nog geen autonomie, wie zit er aan de knoppen? - Polarisatie en misinformatie (of desinformatie) - Fake news, filterbubbels en fabeltjesfuiken - Door online toepassingen snel (foutieve) informatie verspreiden - Polarisatie, radicalisering en ondermijning democratische rechtsorde, is dit een continuüm? - Moet je dit bestrijden? NCTV maakte handreiking desinformatie voor bestuurders - Online aangejaagde ordeverstoringen -- impact op OOV, verantwoordelijkheid van de burgemeester. - Digitalisering raakt alles - Digitale dreiging is in feite overal. Hangt samen met territoriale veiligheid, fysieke veiligheid, economische veiligheid, sociale en politieke stabiliteit. - Meest waarschijnlijk: #### [De (inter)nationale cybersecurity begrippenkaart] - Begrippen: - Cybersecurity - Cybersafety - Cyberspace - Informatiebeveiliging - Cybercrime - Ransomware / malware / spyware - Cyberkillchain - Soorten aanvallers - Voorbeelden: - Notpetya - SolarWinds - Gemeenten Lochem / Hof van Twente - Corona check app Literatuur week 2 ----------------- **[Horizonscan nationale veiligheid H7]** - ![](media/image13.png)Het domein 'Informatietechnologie' (IT) omvat technologieën en producten die data en informatie verspreiden, verwerken, opslaan en aanbieden. - Het is niet altijd even makkelijk om aan te geven welke technologieën of producten wel of niet onder de noemer Informatietechnologie vallen. Autonome systemen zijn bijvoorbeeld geen typisch IT-product, maar kunnen alleen bestaan bij gratie van IT, en zijn daarom een onderwerp van belang. - Binnen het domein informatietechnologie zijn er vier megatrends meegenomen. 1. **Autonomie** - Met de megatrend autonomie bedoelen we dat IT-systemen steeds onafhankelijker van de mens kunnen opereren en beslissingen nemen. - Doordat steeds meer autonoom functionerende IT-systemen in de praktijk worden toegepast, worden de implicaties duidelijker voor een breder publiek. Deze toepassingen worden gevoed door de doorgaande ontwikkelingen op het gebied van AI-technologie, internetdiensten en rekenkracht. 2. **Cognitie** - Onder de megatrend cognitie binnen IT verstaan we het gegeven dat IT-systemen in toenemende mate zelflerend worden en patronen kunnen herkennen in grote hoeveelheden data. - Ook hier zien we dat door het toegenomen dagelijks gebruik van cognitieve systemen, bepaalde kwetsbaarheden in systemen zichtbaar worden. - De discussie over kwetsbaarheden in cognitieve systemen en dataverzameling voor het verbeteren van lerende systemen is niet nieuw, maar door de toepassingen in de praktijk worden de vraagstukken concreter. 3. **Vernetting** - De vernetting van systemen in onze samenleving blijft een relevante trend. De vernetting en digitalisering van de samenleving maakt dat we kwetsbaarder worden voor digitale verstoringen en dat we niet goed kunnen overzien wat de impact van een digitale verstoringen is. - In alle sectoren van de samenleving worden databronnen en informatiesystemen aan elkaar gekoppeld, maar vaak met onvoldoende inzicht in cascade-effecten bij uitval of nieuwe aanvalsroutes die daarmee gecreëerd worden. 4. **Afhankelijkheid** - De samenleving maakt in steeds grotere mate gebruik van digitale diensten en IT, en wordt daar steeds afhankelijker van. Ook bedrijven en vitale infrastructuren maken steeds meer gebruik van diensten van derden, zoals cloud opslag, virtual private networking systemen en data-analyse systemen. Hiermee creëren ze een afhankelijkheid van derde partijen. - Enerzijds manifesteert de trend afhankelijkheid zich in de macht van enkele grote technologiebedrijven, waardoor samenlevingen afhankelijk zijn van de producten en diensten van een select aantal aanbieders. - Anderzijds manifesteert afhankelijkheid zich in de gedigitaliseerde samenleving. De hedendaagse maatschappij kan eigenlijk niet meer zonder IT-systemen functioneren. - Nadere uitwerking van enkele manifestaties: - Naast vragen rondom de grenzen van autonome systemen, aansprakelijkheid en ethiek zijn ook aspecten als toenemende kwetsbaarheden, onvoorziene cascade-effecten, nieuwe aanvalsroutes en werkwijzen en afhankelijkheid van derde partijen naar voren gekomen. - **Afhankelijkheden en cascade-effecten bij vitale infrastructuur** - De vitale infrastructuur van Nederland is in steeds hogere mate afhankelijk van informatie- en communicatie technologie. Het toenemend gebruik van IT technologie in systemen zoals gebruikt in de vitale processen is in de basis gericht op het verbeteren van het functioneren van deze systemen. - Dreigingen of risico's die samenhangen met de IT-innovaties in vitale processen leiden niet automatisch tot een groter risico op verstoring van vitale infrastructuur, omdat andere kwetsbaarheden juist worden weggenomen door deze innovaties - Verder zorgt vernetting van systemen ervoor dat er risico's zijn op cascade-effecten. Door systemische afhankelijkheden kan verstoring van één systeem leiden tot een kettingreactie van verstoring in andere systemen - Tenslotte worden er door de toenemende cognitie, autonomie en complexiteit in IT-systemen ook nieuwe typen kwetsbaarheden geïntroduceerd die kunnen leiden tot technisch falen. - **Nieuwe aanvalsmogelijkheden, middelen en werkwijzen** - De trends van autonomie en cognitie zorgen (in combinatie met vernetting en afhankelijkheid van IT-systemen) voor andere aanvalsmogelijkheden, middelen en werkwijzen. - Kwaadwillende innoveren als de perceptie bestaat dat ontwikkeling van nieuwe aanvalssystemen lonend is. Het is lonend op het moment dat maatregelen die tegen bekende aanvalsmiddelen zijn genomen kunnen worden omzeild, of wanneer het bijvoorbeeld goedkoper of gemakkelijker is. - Informatietechnologische ontwikkelingen hebben uiteraard ook effect op de verdediging tegen **cyberdreigingen**, maar de vraag is of die gelijk oplopen. Cybersecurity maatregelen zijn vaak reactief en het beeld is dat kwaadwillende telkens weer nieuwe manieren vinden om kwetsbaarheden uit te buiten. - De steeds verdere digitalisering van de samenleving heeft impact op de risicocategorie **digitale** **sabotage**. Door vergaande vernetting hoeft een systeem of aanbieder van een dienst niet meer zelf gesaboteerd te worden, maar kan verstoord raken doordat gekoppelde systemen of diensten verstoord zijn. - Ook voor wat betreft de risicocategorie **aantasting van het functioneren van het internet** zorgen IT-ontwikkelingen voor zowel nieuwe bedreigingen, als nieuwe beschermingen. Kwaadwillende maken steeds vaker gebruik van autonoom opererende programma's om grootschalige aanvallen uit te voeren op internetdiensten. - **Autonome onbemande systemen** - Ontwikkelingen op het gebied van IT drijven in belangrijke mate de ontwikkeling richting autonome onbemande systemen, onder andere binnen het militaire domein, en beïnvloeden dus de risicocategorie **militaire dreigingen**. Er gebeurt veel op het gebied van autonomie binnen het militaire domein en hoewel gestaag, kan juist de combinatie van verschillende doorgaande technologische ontwikkelingen tot onverwachte uitkomsten leiden. - In militaire context is nog steeds de heersende opvatting dat het noodzakelijk is dat de mens bepaalt wat de uitkomsten zijn van het opereren van het systeem (de doelen, het 'wat'), maar dat een systemen zelf kan bepalen op welke manier dat gebeurt (de beste manier, het 'hoe'). - **Des- en misinformatie** - Dergelijke beïnvloeding middels online (sociale) media wordt van toenemend belang en raakt de dreigingsthema's **Ondermijning van de democratische rechtstaat en Extremisme/terrorisme**, Berichten kunnen steeds sneller en breder gedeeld worden, waarmee groeperingen steeds meer kans krijgen om propaganda te verspreiden, of gelijk denkenden aan te trekken. - Koppeling trends en risico categorieën - Het toenemende gebruik van informatietechnologie in allerlei aspecten van het dagelijks leven en in de processen en systemen die we dagelijks gebruiken, zorgt ervoor dat IT in veel potentiële risico's en dreigingen voor de nationale veiligheid een rol speelt. IT is nergens de primaire drijvende kracht achter (nieuwe) risico's en dreigingen, maar ontwikkelingen binnen IT hebben vaak wel directe impact op (nieuwe) risico's en dreigingen. Deze zijn opgenomen in de tabel hieronder. Afbeelding met tekst, schermopname, nummer, Parallel Automatisch gegenereerde beschrijving **[Geïntegreerde risicoanalyse nationale veiligheid p.23 -- p.24 3.1.3]** - Aantasting van de integriteit van het grondgebied - Het grondgebied kan op verschillende manieren worden aangetast. De risico's worden voornamelijk veroorzaakt door rampen, overstromingen of stralingsongevallen. Deze hebben tot gevolg dat een deel van het grondgebied van Nederland lange tijd onbruikbaar of ontoegankelijk is. - Internationale positie van Nederland - Een internationaal conflict en inmenging van ongewenste partijen in het bedrijfsleven kunnen de internationale positie van ons land ernstig schaden, hetzij op politiek-bestuurlijk niveau, hetzij economisch, en onze autonomie bedreigen. Ook door de spanningen binnen de NAVO of de EU zelf, zal de positie van een dergelijk bondgenootschap, inclusief Nederland, kunnen worden geschaad. - Digitale ruimte - De digitale ruimte kan zowel door moedwillige als niet-moedwillige incidenten worden geraakt. **[Basisboek IVK H4.2]** - **Digitalisering**: de ontwikkeling waarbij informatie- en communicatietechnologie (ICT) op steeds meer plaatsten en op steeds meer verschillende manieren een rol speelt in ons dagelijks leven. - **Cyberspace**: bestaat uit 2 met elkaar verweven realiteiten (a) een grondlaag of basis van technologie, inclusief de daarin vastgelegde informatie en (b) de met die grondlaag gerealiseerde interactiepatronen. De technologische basis is een voorwaarde voor het bestaan van cyberspace, omdat het de interactie mogelijk maakt. De term cyberspace gebruiken we om binnen de samenleving te verwijzen naar dat deel van de sociale realiteit die bestaat door de interactie via internet. - **Cybercrime**: is criminaliteit waarbij ICT-gebruik van cruciale betekenis is voor de uitvoering van het delict. Verder wordt er nog onderscheid gemaakt tussen (a) criminaliteit die mogelijk is geworden door de digitalisering (cybercrime oftewel cybercrime in enge zin) en (b) criminaliteit die er altijd al was en die een andere verschijningsvorm heeft gekregen (gedigitaliseerde criminaliteit oftewel cybercrime in ruime of brede zin). - **Cybersecurity**: is de effectieve bescherming van de technologische basis van cyberspace. Die technologische basis is inclusief de in die technologie vastgelegde informatie. Dan is er ook sprake van information security. Daarmee wordt doorgaans gedoeld op het beschermen van beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid van informatie. Cybersecurity beschermt de technologische basis van cyberspace tegen ongelukken, systeem falen en cybercrime. De aandacht van cybersecurity gaat echter niet uit naar de mens, maar alleen naar deze basis van de cyberspace. - **Cybersafety**: is de effectieve bescherming van mensen tegen aantasting van hun lichamelijke of geestelijke integriteit, welke aantasting direct voortkomt uit cyberspace. Cybersecurity en cybersafety zijn met elkaar verweven en vullen elkaar aan. **[Basisboek IVK H4.3]** - Digitalisering en 6 veiligheidsproblemen 1. Hacken 2. E-fraude 3. Kinderporno 4. Identiteitsmisbruik 5. Afhankelijkheid van essentiële voorzieningen 6. 'Ondergrondse' economieën **[Basisboek IVK H4.4]** - 4 dimensies van complexiteit 1. **Technische complexiteit:** van digitale apparaten kun je niet zomaar zien hoe ze werken. Het is niet eenvoudig te doorzien of apparatuur goed is beveiligd of om problemen op te lossen. 2. **Netwerkcomplexiteit**: niemand kan het geheel van alle digitale verbindingen overzien. Een zwakte op de ene plek kan resulteren in een beveiligingsprobleem op een andere plek. 3. **Echtheidscomplexiteit**: in de fysieke wereld bestaan er tal van hulpmiddelen om vast te stellen of iets echt of nep is. Online kunnen we niet zo eenvoudig vaststellen wie wie is en wat echt of nep is. We hebben daar simpelweg minder aanknopingspunten voor. 4. **Cyborgcomplexiteit**: gaat verder dan 'in verbinding staan'. Het gaat om de vervlechting van digitale technologie en het menselijk lichaam. Enerzijds treedt technologie de mens binnen en maakt dan fysiek onderdeel uit van het menselijk lichaam, als wezenlijke onderdeel en mede vormgevend aan de menselijke identiteit. Anderzijds treedt de mens de technologie binnen door zich met digitale representatie of alter ego in de digitale wereld te manifesteren. - Complexiteit in ontwikkeling - Echtheidscomplexiteit mag de meeste zorgen baren, want zonder idee van wat echt of nep is, waar of onwaar, verliezen mensen hun orientatie en houvast. Als we niet meer kunnen weten wat waar is, hebben we ook niets meer in handen wat ons kan helpen omgaan met de andere complexiteitsdimensies. **[Cybersecuritybeeld Nederland 2021 (essentie samengevat door chat)]** - Inleiding - [Doel]: Het CSBN 2021 biedt inzicht in digitale dreigingen, belangen die daardoor kunnen worden aangetast, weerbaarheid, en risico\'s met focus op nationale veiligheid. - [Samenstelling]: Het rapport is opgesteld door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC). - Kernboodschappen - **Cyberaanvallen**: Cyberaanvallen tasten het \"zenuwstelsel\" van de maatschappij aan en kunnen leiden tot verstoringen van vitale processen. - **Belangrijkste risico\'s:** 1. Ongeautoriseerde toegang tot informatie, vaak door spionage. 2. Ontoegankelijkheid van processen door sabotage of ransomware. 3. Schending van de digitale ruimte door misbruik van mondiale ICT-leveranciersketens. 4. Grootschalige uitval door natuurlijke of technische oorzaken. - Terugblik op Cyberincidenten (maart 2020 - maart 2021) - COVID-19 als Thema: Veel cyberaanvallen gebruikten COVID-19 als onderwerp om in te spelen op de angst en informatiebehoefte van mensen. - Toename in Thuiswerken: Dit leidde tot een vergroting van het aanvalsoppervlak, waarbij thuiswerkvoorzieningen en VPN-systemen vaak kwetsbaar bleken. - Ransomware-aanvallen: Er was een duidelijke toename in ransomware-aanvallen gericht op kapitaalkrachtige organisaties en vitale processen. - Schending van Leveranciersketens: Aanvallen op ICT-leveranciers, zoals de SolarWinds-aanval, benadrukten de risico\'s van ketenafhankelijkheid. - Invloed van COVID-19 op het Dreigingsbeeld - Versnelde Digitalisering: De pandemie heeft geleid tot een versnelling in de digitalisering van processen in diverse sectoren, waardoor de digitale ruimte nog belangrijker werd. - Misbruik door Cybercriminelen: Phishing- en ransomware-campagnes namen toe met COVID-19 als thema. - Digitale Spionage: Statelijke actoren voerden spionageactiviteiten uit gericht op medische kennis en vaccins. - Weerbaarheid - [Positieve Ontwikkelingen:] Er is vooruitgang geboekt in het gebruik van multi-factor authenticatie en verbetering van detectie en respons. - [Tekortkomingen]: Ondanks verbeteringen blijft de weerbaarheid van veel organisaties onvoldoende, vooral in het Midden- en Kleinbedrijf (MKB). - [Risicomanagement]: Risicomanagement is essentieel om de weerbaarheid van organisaties te versterken en risico\'s beter te beheersen. - Geopolitieke Invloed op Digitale Veiligheid - [Spanning Tussen Veiligheid en Vrijheid:] Digitalisering creëert een spanningsveld tussen veiligheid, vrijheid, en economische groei, waarbij nationale veiligheid vaak onder druk staat door geopolitieke ontwikkelingen. - [Digitale Soevereiniteit]: Er is een groeiende behoefte aan digitale autonomie om de afhankelijkheid van grote technologiebedrijven en buitenlandse staten te verminderen. - Conclusie - Digitale Veiligheid is Randvoorwaarde: Het functioneren van de maatschappij is afhankelijk van een veilige digitale ruimte. - Blijvende Dreiging: De dreiging van cyberaanvallen is permanent en vraagt om voortdurende aandacht en versterking van de digitale weerbaarheid. **Lesweek 3** ============= #### [De multilaterale wereldorde] - Om in het achterhoofd te houden: - Internationale betrekkingen = relaties tussen staten - Mondiale politiek = patronen in internationale overtuigingen en gedrag waardoor staten (mede) worden gedefinieerd - Politiek: grotendeels moreel - Wetenschap: grotendeels neutraal ('objectief') - Wrijving tussen politiek en wetenschap: het komen tot (ethische) besluiten - Wereldoorlogen - WO I: "a war to end all wars" - Collective security - Vrede van Versailles - WO II - VS supermacht en direct daarna USSR - Koude Oorlog - Na de Koude Oorlog - Human security - Andere manieren van kijken naar/denken over veiligheid - **'De staat'** - Is het einde van de staat nabij? - Idee uit de jaren '90 - Ingegeven door: 1. het aflopen van de Koude Oorlog 2. de opkomst van supra-nationale overheidsinstellingen, internationaal recht en internationale verdragen 3. de opkomst van NGO's 4. een grotere invloed van internationale bedrijven → Hierdoor afname invloed van staten - ![](media/image15.jpg)Tot nu toe lijkt het einde van de staat nog niet in zicht, eerder het tegenovergestelde, gaat wellicht dus nooit gebeuren... - De belangrijkste taak van de staat blijft: het bieden van veiligheid aan burgers - Overige publieke taken kunnen privaat worden uitbesteed - **Verschuivende ideeën over de staat** - Staatsveiligheid → internationale en mondiale veiligheid - Soevereiniteit → beperkte soevereiniteit - Verlies van politieke staatsmacht aan niet statelijke actoren en economische markten - **Verschuivende ideeën over veiligheid: dimensies** - In ieder dimensie zijn verschuivingen te zien. De middelste cirkel laat de periode voorafgaand aan de Koude Oorlog zien. - Theorieën m.b.t. macht (machtsevenwicht/ verdeling van macht) - **Long cycle theory (Modelski)** - Wat van belang is om te onthouden, is dat de long cycle theorie de opkomst en ondergang van macht verklaart vanuit strijd (oorlog) tussen verschillende staten. Dus de ondergang van een wereldmacht is het gevolg van de opkomst van een andere wereldmacht, die door middel van oorlogvoering de grootste macht wordt. - **Powercycle theory (Doran)** - De rol van oorlog tussen staten maakt ook deel uit van de power cycle theorie, maar deze theorie heeft als belangrijkste verschil met de long cycle theorie dat de opkomst en ondergang van macht in de power cycle theorie ook wordt verklaard door processen binnen de staat zelf. Macht neemt volgens de power cycly theorie dus niet alleen af vanwege oorlogvoering, maar ook doordat er grenzen zijn aan wat een systeem (staat) aankan en als deze grenzen bereikt zijn, zal de macht weer afnemen. #### [Globalisering in relatie tot politiek] - Gemeenschappelijke risico's & gemeenschappelijke belangen op interstatelijk niveau - Technologische en economische ontwikkelingen: invloed van non-state actoren op politiek - Veel multinationals hebben meer economische macht dan staten (BNP) - Veel bedrijven zijn 'statenloos' - Internationale bedreigingen - Bedreigingen komen van verschillende kanten en niet altijd van andere staten. - 'traditionele' bedreigingen - Iran, China, Rusland, Noord-Korea - 'nieuwe' bedreigingen - Terrorisme - Individuen - Cyberdreigingen - **De Geopolitiek van emotie** - Het denken over internationale betrekkingen (en ook over oorlogen) in termen van drie emoties: 1. Hoop 2. Angst 3. Vernedering - Actoren van collectieve veiligheid - **EU** - Europees buitenlands- & veiligheidsbeleid - Met name economische samenwerking - Ooit nog een gezamenlijke politie/krijgsmacht? - **VN** - Doel: vredeshandhaving, menswaardig bestaan (human security) - Knelpunten: geen eigen krijgsmacht, trage besluitvorming, vrijwillige deelname, niet afdwingbare besluitvorming - **NAVO** - Defensieorganisatie met 29 lidstaten - Basis besluitvorming is consensus - **INGO's** - Niet-statelijke organisaties gericht op vrede en veiligheid - Gericht op hulpverlening en het creëren van draagvlak #### [Internationale betrekkingen] - Definitie: patronen in internationale overtuigingen en gedrag, ten behoeve van staten en andere actoren - Nationale politiek - Toenemende interdependentie - Toenemende invloed van buitenaf op nationale politiek - Globalisering in relatie tot politiek - Gemeenschappelijke risico's & gemeenschappelijke belangen op interstatelijk niveau - Technologische en economische ontwikkelingen: invloed van non-state actoren op politiek - Veel multinationals hebben meer economische macht dan staten (BNP) - Veel bedrijven zijn 'statenloos' - Internationaal machtsevenwicht - Unipolair - Bipolair - Multipolair - Wereldmacht(en) - De VS als 'unipolaire' wereldmacht - Politiek, economisch en militair het centrum van de wereld - Daarom de meest aangewezen natie om de wereldorde te dicteren - De VS als onderdeel van een 'multipolaire' wereldmacht - Amerika kan niet alles alleen opknappen en zou daarom de wereld moeten regeren samen met enkele andere, gelijksoortige (democratische) naties, waarbij Amerika dan wel de grootste machthebber zou zijn - Nationale belangen in een internationale context - Nationale belangen en waarden - Machtsbronnen: - Economie - Geografie - Bevolking - Natuurlijke bronnen - Technische en wetenschappelijke mogelijkheden - Leger - 'Soft power' - Aantrekkelijke cultuur en waarden - Respect en legitimiteit - Overtuigend - Leiderschapskwaliteiten - Smart power: Appèl op democratie en mensenrechten - Liberale wereldorde - Rules based order - Internationaal Recht - Voormalig Joegoslavië Jaren '90, Afghanistan (2001), Libië (2011) - Maar: Irak (2003)? Oekraïne (2022) - **Van bipolair naar unipolair of multipolair?** - We bevinden ons nu in een verschuiving van een bipolaire wereld (Sovjet-Unie vs. de Verenigde Staten) naar een ofwel een unipolaire (door VS icm Europa gedomineerde) wereldorde, ofwel een multipolaire wereldorde (VS + Europa vs. China, Rusland, India etc.). - VS - Wereldorde door VS gedomineerd - Pax Americana - 21^e^ eeuwse oorlogen - Externe uitdagingen: Rusland, China - Interne uitdagingen - VS-Europa - Sinds Tweede Wereldoorlog sterkte alliantie - Europa als luitenant van de VS - Europa levert meer soft power, VS hard power - Europa - Grootmacht op economisch gebied, op politiek en militair gebied een muis - Voorbeelden: Libië, Syrië, Oekraïne - Zal oorlog Oekraïne en conflict met Rusland leiden tot meer politieke en militaire integratie? - Rusland - Enerzijds ineenstortende wereldmacht, anderzijds opkomende wereldmacht - Sovjet-Unie trauma - Vooral gericht op invloedssfeer direct om Rusland heen, maar ook bv Midden-Oosten (Syrië, Libië) - Vraag is in hoeverre de oorlog in Oekraïne militair en economische zal uitputten - Zal oorlog ook positie Poetin aantasten en leiden tot interne machtsstrijd? - China - Grote uitdager van de VS - Economisch wellicht toch niet de grootste (Peak China) - Ook militair in opkomst - Van trauma van de grote vernedering in de 19e en 20e eeuw tot herstel van Chinese territoriale integriteit en non-interventie beleid - Breid haar invloedssfeer vooral economisch uit - China-Taiwan - Taiwan is de facto onafhankelijk sinds 1949 de facto onafhankelijk - Voor China echter afvallige provincie, en door groot deel van de wereld ook niet als onafhankelijk erkend - Beide landen zien zichzelf als het enige echte China - Voor China herstel territoriale integriteit, voor Taiwan bedreiging van haar voortbestaan - Hong Kong - Potentieel conflict met verstrekkende gevolgen - BRICS - Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Afrika - Opkomende grootmachten - Uitdagers van door VS/Westen gedomineerde wereldorde - China-Rusland - Oorlog Oekraïne drijft Rusland verder in de handen van China - Anti-Westerse alliantie - Nieuwe, autoritair geleide wereldorde (i.c.m andere o.a. Iran, Noord-Korea, Venezuela, Cuba etc.) - Regionale grootmachten - Latijns-Amerika - Afrika - Midden-Oosten - Oost & Zuid-Oost Azië #### [International recht] - Internationaal recht een subjecten - **Tweedelig internationaal recht:** - Internationaal publiekrecht oftewel Volkenrecht - Internationaal privaatrecht - **Subjecten volkenrecht:** - Voorheen alleen staten en volkenrechtelijke organisaties - Na WO II ook natuurlijke personen en rechtspersonen (voornamelijk als het gaat om grondrechten/mensenrechten) - Rechtsbronnen volkenrecht 1. **Verdragen** - Soorten verdragen: - Bi-lateraal (tussen twee landen) - Multilateraal (tussen meer dan twee landen) - Naleving is verplicht maar niet juridisch afdwingbaar - Bij niet-naleving soms wel diplomatieke, economische of militaire sancties - Naleving in praktijk: - Vaak wel vanwege gebondenheid van andere (vitale) belangen - Niet altijd volledig... - Art. 90 GW: "de regering bevordert de ontwikkeling van de internationale rechtsorde". - Hoe de regering dat doet, wordt in de GW niet uitgelegd. - Waardoor wat precies verstaan wordt onder 'de internationale rechtsorde' en de reikwijdte daarvan onderwerp is van discussie. 2. **Bindende besluiten van volkenrechtelijke organisaties** 3. **Gewoonte** 4. **Algemene rechtsbeginselen** 5. **Jurisprudentie** - Doorwerking internationaal recht in nationaal recht (twee systemen) - **Incorporatiesysteem:** - Internationaal recht is rechtstreeks onderdeel van nationaal recht, heeft dezelfde gelding. - Nederland hanteert dit systeem. - **Transformatiesysteem:** - Internationaal recht is afgescheiden van nationaal recht, voor de doorwerking is steeds een nationale wet nodig. Daarin kunnen kleine dingen aangepast worden, maar niet te veel. - Volkenrechtelijke organisaties - **Intergouvernementele organisaties** - De Verenigde Naties - Het Internationaal Strafhof - De Raad van Europa - Het Europese hof voor de Rechten van de Mens - **Supranationale organisaties:** - De EU - Afrikaanse Unie (AU) - Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) - Centraal-Amerikaans Integratiesysteem (SICA) - Cooperation Council for the Arab States of the Gulf (CCASG) - Unie van Rusland en Wit-Rusland (SGRB) - Unie van Zuid-Amerikaanse Naties (UZAN) - Zuid-Aziatische Associatie voor Regionale Coöperatie (SAARC) #### [Wereldrecht] - Wereldrecht = een begrip met een ideologische lading. - Wereldrecht is gebaseerd op mondiale waarden: - Mondiale solidariteit op het gebied van vrede, veiligheid, sociale vooruitgang, duurzame ontwikkeling, menselijke waardigheid en zelfbeschikking - Om echt betekenis te hebben, zou de weerstand van staten tegen inperking van de soevereiniteit (een machtsinperking) opgeheven moeten worden. - Belangrijkste knelpunt internationaal recht is dat het niet juridisch afdwingbaar is. - **Ideologische tegenstelling in relatie tot wereldrecht** - **Het realisme** - Gericht op nationale belangen en de staat als belangrijkste actor - **Het neo-liberalisme** (politiek links, in Nederland eerder aangeduid als 'idealisme') - Gericht op mondiale samenwerking en de burger als richtpunt - Mensenrechten vóór WO II - Magna Carta (1215) - Groot Brittannië: verdragen m.b.t. het onderdrukken van slavenhandel (1815) - Vrede van Versaille (1919) - Onderliggende vraag m.b.t. mensenrechten: Welke rechten zijn fundamenteel en onontvreembaar essentieel voor de menselijkheid? - Opkomst mensenrechten als thema - Soevereiniteit staten - Kentering: WO II - Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM): 10 december 1948 door VN - Instanties die opkomen voor mensenrechten: bijv. Amnesty International, Human Rights Watch, Global Human Rights Defense (GHRD), Simavi (gericht op vrouwen en meisjes) - **Inhoud UVRM** - De UVRM bestaat uit 30 artikelen voortkomend uit de vier vrijheden: 1. Vrijheid van meningsuiting 2. Vrijheid van godsdienst 3. Vrijwaring van gebrek 4. Vrijwaring van vrees - (Roosevelt 'four freedoms' toespraak, 6 januari 1941) - Ontwikkelingen in het kijken naar mensenrechten - Verschillende 'generaties' mensenrechten: 1. Individuele vrijheid van staatsinterventie 2. Sociale rechten, zoals recht op werk of onderwijs 3. Het recht op bijv. vrede, zelfbepaling, ontwikkeling, een schoon milieu e.d. - **Internationale gerechtshoven/tribunalen** - ICJ (Den Haag - 1945) → behandelt juridische geschillen tussen lidstaten en organen van de VN - EHRM (Europees Hof voor de Rechten van de Mens, Straatsburg - 1959) → voor klachten van individuen, groepen, organisaties of landen tegen een publieke instantie of een overheid - ICTY (Joegoslavië tribunaal, Den Haag - 1993) - ICTR (Rwanda tribunaal, Arusha - 1994) - ICC (Internationaal Strafhof, Den Haag - 2002) → genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden Literatuur week 3 ----------------- **[De goede WWR H2]** - Security: A Tricky Concept - Today, however, security encompasses more than protecting the state's territory against military aggression by another state. With globalisation and the emergence of new economic powers, for example, the relationship between economic and military security has become a far more prominent issue. - Since the end of the Cold War, there has been a signifcant increase in concern for human rights and for economic and social development (human security). - The security of the nation state is not a goal in itself, but is for the beneft of the society. - Transnational issues such as migration, terrorism and climate change also mean that security is increasingly a matter for regional and international communities of states, such as the eu and nato. - Every dimension of the concept of security has expanded 'beyond' the classical view of security as it relates to nation states and the military protection of their territory. - The substantive Dimension - The substantive dimension of security relates to the question: in which specifc domains are security threats actually being observed? It concerns the type of security that security policy has to guarantee. - In an economically integrated world, economic security is at least as important as military security - **Economic Security** - Globalisation and the rise of new economic powers gave a further impulse to the integration of economic and military security. The interconnectedness of global production chains means that severe disruptions of those chains occur more frequently, with the accompanying risks of cascade effects. The vulnerability of global production chains lies mainly in the fact that the production of key components is concentrated in a small number of locations. - Economic security has been gaining in prominence in the last few decades and a broad defnition of the term encompasses security in the domains of cyberspace, maritime affairs, raw materials, energy, food and ecology. - **Flow security** is essentially concerned with the risk of supply being threatened by an interruption at a certain point in the chain. Flow security encompasses the capacity to prevent undesirable fows (or interruptions to essential fows) or to deal with them in an acceptable manner by mitigating their negative effects. There are two major challenges in addressing fow security. 1. Investments in the infrastructure must be sustained in order to prevent blockages, leaks, loss of quality, contamination, etc. in the channels and hubs used by the fows. 2. flow security requires that all the actors involved in the system possess the capacity to anticipate and adapt − for example, the ability to deal with internal system failures that interrupt supply or with damage caused by actors or infuences external to the system. - **Ecological Security** - More recently, climate change has pushed the ecological threats to security higher up the political agenda. With the focus on the potential for climate change to cause conficts, the concept of security has expanded once again. - **Human Security** - The concern for protecting people in safe zones in crisis situations, and more generally protecting basic human rights, once again created a new domain in the security discourse: human security - The first school of thought about human security: In the Human Development Report 1994, which described human security as "... concerned with how people live and breathe in society, how freely they exercise their many choices, how much access they have to markets and social opportunities -- and whether they live in confict or peace". In this approach, attention is devoted both to addressing chronic problems like hunger, disease and oppression and to providing protection in confict situations and crises. - The second school of thought narrowed the concept of human security, partly for pragmatic reasons, to the protection of individuals against direct physical violence. - The different approaches to human security have meanwhile converged somewhat in the policy discourse of the un, the World Bank, the eu, nato and the Organisation for Security and Cooperation in Europe (osce), but also of many nation states including the Netherlands.38 This has two major consequences. 1. The frst is that human security has greater potential than formerly to function as a corrective of a narrow state perspective when the classical social contract between state and citizens is under pressure and the protection of human rights demands urgent attention. 2. The second consequence is that human security is nowadays given a broader and more inclusive interpretation within these international organisations. - **The Reference Dimension** - The reference dimension of the concept of security turns on the question of whose security must be guaranteed: the nation state's, the society's or the individual's. Here too we see an extension of the concept of security beyond the state as the referent object of security policy. - **From State Security to Social and Individual Security** - The realistic school of thought on security is state-centric: the priority is the security of the nation state. - After the end of the Cold War, a view of security emerged that gave more weight to social development and individual human rights. The concept of security then centres not only on physical and inter-state violence, but touches on other types of threats to communities and individuals - A functioning state is necessary for the security of the population, but a (failing) state can also endanger the security and development potential of its own citizens. - **The Geographic Dimension** - The geographical dimension of the concept of security determines the levels of geographic scale to which security policy applies. - The Dutch armed forces, however, are not there solely to defend and protect the interests of the Kingdom, but also to enforce and promote the international legal order. - Security in a REgional, International an Global Context - Security and insecurity manifest themselves more than they used to in networks that cannot be classifed as 'internal' and 'external'. International terrorism testifes to that, as does the -- still inadequately restrained -- international arms trade. - These developments have led some to rediscover 'geopolitical' models of security policy, in which the emphasis is entirely on a 'realistic' approach to external security, in contrast to models that link internal and external security. - In the absence of peaceful and prosperous internal development, the chance of international conficts increases. But efforts to create internal peace have generally had less of a preventive effect than expected. - Privatisation of security is a trend that can be seen in the many fragile states afficted by confict, but also in developed countries.60 As a result, the boundaries between state and non-state security actors are blurring. - **The Danger Dimension** - It makes a great deal of difference whether security is viewed as the absence of a military threat to a clearly-defned territory or as the reduction of economic vulnerability in a globalised world. Or as the reduction of risks and insecurity even before there is any question of an acute threat. - Securitisation of Threats, Vunerabilities an Risks - By 'securitisation' is meant that political actors in nation states actively engage in the 'top down' framing of tensions as threats to security and securing institutional and public support for their views. By establishing what the threats are, how they manifest themselves and who or what is threatened, they give meaning to the world around them and establish order in the international environment. However, securitisation also arises from society itself, particularly when there are fears involved. - security is a social construct: it is the result of a process in which an actor is able to convince an audience that a referent object is threatened and has to be protected. This leads to two observations. 1. First, a wide range of narratives concerning security can exist alongside one another in the society. 2. Second, certain interpretations - including those of select individuals in the society -- can become dominant and anchor themselves in institutions and the collective consciousness for lengthy periods. - The question is what effects focusing on a wide range of risks, uncertainties and worst-case scenarios have on the perception of security and civil liberties. The socialisation of security can lead to increased pressure on the government and civilsociety actors to take measures to address a perceived 'feeling of insecurity'. Those feelings of insecurity can then be sustained if the measures are further magnifed in the media and on social media. An expanded, inclusive security agenda could then even cause security to become a goal in itself rather than being a prerequisite for further social development which therefore has to be weighed against other political priorities. - The Geopolitics of Emotion - Another important perspective that can be added to the analysis of the entanglement of national and international security is thinking in terms of emotions. - Feelings of hope, humiliation and fear dominate in various parts of the world. The conficts arising from these feelings - within, but certainly also between societies - explain revolutionary movements, rebellions and wars − the feeling of humiliation that dominates in the Arab world, for example. - the absence of human security reinforces frustrations and fears; insuffcient improvement in the functioning of governments constrains mutual trust. The rise of nationalist regimes that oppress or persecute other groups leads directly to insecurity. - In this day and age violence and insecurity are no longer solely the consequence of decisions by governments to take up arms, but also the consequence of a dynamic of popular emotions, both within a state and across borders. - Challenges for Security Policy - A government that does not meet expectations with visible security measures can quickly stir up feelings of fear and insecurity. Equally, however, a government that does meet them can reinforce the feelings of insecurity. If politicisation in society comes to overly dominate security policy itself, it can lead to a negative spiral of fear and mistrust, which could even threaten the open society itself. - Prioritising, Governance and Diffuse Threats **[Het einde van een hegemonie en de rol van Nederland]** - De verhouding van grootmachten in 2020 - Door de verschuivingen van de machtsbalans tussen de grootmachten -- naast de te verwachten problemen als failed states, klimaatverandering en energietekorten -- zal de wereld er niet vreedzamer op worden. Politici zullen regelmatig de inzet van de Nederlandse krijgsmacht overwegen of daartoe besluiten. - Van trends en voorspellingen naar scenario's - Het voorspellen van de toekomst is een hachelijke onderneming. - Het valt niet te vermijden om bij bespiegelingen over de toekomst hedendaagse trends in de overwegingen mee te nemen. Het is zelfs wenselijk om recente ontwikkelingen in een beschouwing te betrekken om de toekomst als een begrijpelijk vervolg van het heden te zien. Om te voorkomen dat toekomstvisies slechts tot gebrekkige voorspellingen zouden leiden was een initiatief bij Shell belangrijk: toekomstvisies ontwikkelen op basis van scenario's. Scenario's zijn ook niet zozeer toekomstvoorspellingen, maar eerder een hulpmiddel bij toekomstgericht strategisch denken. - De uitgangspunten: - Het eerste uitgangspunt was dat de dominantie van de VS in de wereld eindig is. - Het tweede uitgangspunt was dat staten een essentiële rol spelen in de internationale relaties in 2020. - Het derde uitgangspunt is dat in 2020, naast de Verenigde Staten en de Europese Unie, Japan, Rusland, China, India en Brazilië de belangrijkste internationale spelers zullen zijn. - Het vierde uitgangspunt: Anders dan de (potentiële) grootmachten die we wel bekijken, is de EU geen land met een duidelijke centrale regering en een centrale besluitvorming, maar een samenwerkingsverband tussen landen. - Het vijfde uitgangspunt was dat we ook geen specifieke aandacht aan internationale problemen zoals milieu, klimaat, gebrek aan energiebronnen en gebrek aan grondstoffen besteden. - Deelstudies en scenario's - Om te analyseren welke rol een grootmacht in de toekomst kan spelen is gekeken naar de toekomstplanning voor het specifieke land van zowel regering als denktanks en prominente onderzoekers. 1. **De Verenigde Staten als hegemon:** , de VS blijft de dominante supermacht, zowel militair als economisch. 2. **Conflicten in een multipolaire wereld'**: de VS verliest zijn leidende rol in de wereld omdat het land moeite heeft zich te herstellen van de economische crisis van 2008. 3. **Een vreedzame multipolaire wereld**: de gevolgen van klimaatverandering en milieuvervuiling blijken minstens zo erg als men nu vreest. Om een oplossing te vinden voor de problemen veroorzaakt door de stijging van de zeespiegel, stijgende temperaturen en verminderde landbouwopbrengsten zien landen de noodzaak om samen te werken. Uiteindelijk worden de klimaat- en milieuproblemen door technologische verbeteringen en uitvindingen opgelost, vooral als het gaat om energie, voedsel en drinkwater. 4. **Een stateloze en bandeloze wereld**: de mondialisering zet door, ondanks de economische crisis van 2008. Het verschil tussen arm en rijk in de wereld neemt toe, zowel binnen landen als tussen landen. De multinationals blijven succesvol en ze hebben controle over technologieën en werkgelegenheid: hierdoor beperken ze de macht van nationale regeringen. Regeringen houden geen controle over informatietechnologie, waaronder internet en dat leidt enerzijds tot internationale solidariteitsbewegingen en anderzijds tot cyber warfare. De gevolgen van de klimaatveranderingen en milieuvervuiling zijn zo omvangrijk dat nationale regeringen moeite hebben adequaat te reageren. - Conclusie: de Nederlandse krijgsmacht en de vraagzijde in 2020 - Uit deze scenario's voor het jaar 2020 spreekt de verwachting dat de Nederlandse krijgsmacht in alle gevallen deel zal uitmaken van humanitaire en vredesoperatie

Samenvatting (inter)nationale veiligheid 2 PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript

Upgrade to continue